‘Een maand niet maaien was een stap in de goede richting’

Perfectionisme is een zegen en een vloek tegelijk. Het kan je professioneel ver brengen, maar te veel ‘moeten’ werkt ook verlammend en leidt vaak tot minder veerkracht en burn-outverschijnselen. De kunst is de dingen in balans te houden.

Kunt u op restaurant moeilijk kiezen? Wilt u dat de vaatwasmachine precies wordt gevuld zoals u het voor ogen hebt? Stelt u soms taken uit omdat u bang bent dat u ze niet tot een goed einde zult brengen? Dan zit de kans erin dat u, zoals ik, een perfectionist bent.

Niet dat ik het type ben dat de slaap niet vat omdat het laatste punt en de laatste komma niet zijn geplaatst – die bestaan ook. Ik ben wel het type dat faalangstig uitstelgedrag kan vertonen, een schuldgevoel heeft omdat ze iets niet doet voor anderen, en zich ergert aan ‘mediocriteit’. Of het nu in de winkel is, in de politiek, in het verkeer of op het werk, als mensen niet doen wat ze in mijn ogen moeten doen, word ik kregelig en wil ik de wereld verbeteren. Vaak is de ergernis dan zo groot dat ik niet de tijd heb om de boodschap goed te verpakken. Populair maak je jezelf er niet mee, want mensen worden nu eenmaal niet graag bruusk geconfronteerd met tekortkomingen. Het gevolg: de enige die er vaak last van heeft, ben ikzelf. De wereld draait geen seconde anders om zijn as.

Vanaf de kindertijd

Martine Van Velthoven benoemde mijn perfectionismeprobleem. Ze leidde meer dan twee decennia het Oost-Vlaamse kantoor van het ramen- en deurenbedrijf Belisol, tot ze tegen een burn-out aanliep en een professionele switch maakte. Nu is ze businesscoach en helpt ze onder meer ondernemers die worstelen met hun perfectionisme.

Op zich is er niks mis met perfectionisme. Wie perfectionistisch in het leven staat, bereikt veel. “Perfectionisme wordt een probleem als het te veel en te vaak een ‘moeten’ wordt”, legt Van Velthoven uit. “Dat ‘moeten’ is er bij veel mensen al vanaf de kindertijd ingeslopen. Je hebt commentaar gekregen op een bepaald gedrag en kreeg het gevoel dat wat je deed niet goed genoeg was. Daardoor pas je je aan, je gaat streven naar gedrag dat je wel applaus en erkenning oplevert. Als volwassene kom je in andere omgevingen terecht, maar intussen is je gedrag ingesleten. Je krijgt stress, angsten en schuldgevoelens als je niet doet wat je denkt te moeten doen. Het brengt je in conflict met naasten of collega’s. Ook vertoon je vaak controlegedrag, in de eerste plaats van je eigen werk. Daardoor vergt het ook meer tijd en energie om taken af te ronden.”

Twee hersenhelften

Niet iedereen vertoont alle kenmerken van perfectionisme. Zo kan iemand een rommelig bureau hebben, maar toch rigide eisen stellen op het gebied van klantenservice. De professionele perfectionist kan verschillen van de privéperfectionist. Wel zijn perfectionisten doorgaans piekeraars: ze zitten veel in hun hoofd, ze denken meer dan ze voelen.

De OCP-methode van Marcel Hendrickx, waarmee Van Velthoven werkt, blijft ver weg van het cognitieve. Ze werkt veeleer in op het onderbewuste. “Bij perfectionisten is de linkerhersenhelft veel actiever dan de rechtse”, verklaart Van Velthoven. “OCP wil die beide helften in evenwicht brengen. De methode probeert aangeleerd gedrag om te zetten in ander gedrag.” Dat klinkt behoorlijk zweverig en mijn nuchtere, rationele zelf botste behoorlijk met die aanpak. Toch wilde ik het een kans geven.

Van Velthoven ziet de methode vooral als een wapen tegen een burn-out: “Al van in de kleuterklas worden heel hoge eisen gesteld. Het moet alsmaar sneller, efficiënter, beter. Kinderen moeten aan vanalles deelnemen, duizend-en-één dingen doen en hebben. Geen wonder dat ze in het werkveld op een gegeven moment opbranden.” Perfectionisten hebben het ook moeilijk met het geven en ontvangen van feedback. Ze horen vaak alleen wat ze fout hebben gedaan. Daar ligt nog veel potentieel in bedrijven, zeker bij leidinggevenden.

Gras maaien

Door coaching leert een perfectionist het ‘moeten’ langzaam af te bouwen. Hij of zij leert zichzelf op de eerste plaats te stellen, te genieten zonder schuldgevoelens. De innerlijke stem wordt milder, voor zichzelf en voor anderen. “Een ongezonde perfectionist legt zijn lichaam lam. Een gezonde perfectionist mag af en toe ook eens in de zon zitten of een taartje eten”, vat Van Velthoven het samen.

Ik heb uiteindelijk maar even geproefd van de OCP-methode. Na een paar sessies had ik de handvatten om zelf mijn perfectionistische gedrag te observeren en bij te sturen. Dat vergt aandacht en oefening. Dat ik in mei een hele maand het gazon niet maaide, was een stap in de goede richting. Het uitzicht op een collectie uitgebloeide paardenbloemen botste met mijn alles-moet-af-zijn-aard. Intussen staan de boterbloemen in bloei, heb ik looppaadjes gemaaid en lijkt de tuin op een wilde weide waarin insecten en perfectionisten samen kunnen dartelen.

De mening van Marc Buelens

De OCP-methode van Marcel Hendrickx is verwant aan NLP, kort voor ‘neurolinguïstisch programmeren’. Is zo’n aanpak wetenschappelijk?

“Google ‘NLP’, en je zult snel lezen dat het wordt beschouwd als een pseudowetenschap”, zegt de managementexpert Marc Buelens. “Is dat erg? Nee, want 95 procent van de diëten is ook gebaseerd op pseudowetenschap. Is het gevaarlijk? Als je als coach je beperkingen kent en niet de ambitie hebt therapie te geven aan mensen die eigenlijk een psycholoog nodig hebben, richt je geen rampen aan.”

“Elke coachingmethode bestaat bij gratie van de willing suspense of disbelief“, zegt Buelens. “Je kunt je scepticisme opzijzetten en toch resultaten boeken. Bij nagenoeg elke coachingmethode heb je klanten die er goede ervaringen mee hebben. Dus kan het gerust bestaan. Er is natuurlijk wel nogal wat aan commercieels op de markt. In de technologie is het simpel: het werkt, of het werkt niet. Bij coaching zijn de mensen je graadmeter: die zijn tevreden, of niet.”

Coaching is volgens Buelens hoe dan ook niet wetenschappelijk onderbouwd. “We hebben die term overgenomen uit de sportwereld, waar iemand die beslagen is in een discipline zijn coachee meeneemt en bagage aanreikt.” Als het over burn-outs gaat, is Buelens wel formeel: “Dat het bestaat, is wetenschappelijk bewezen. De drie dimensies ervan zijn beschreven, en perfectionisme is een van de risicofactoren.”