Wat zou er gebeurd zijn indien John F. Kennedy in 1963 niet was vermoord in Dallas? En zou er een Tweede Wereldoorlog zijn uitgebroken als Adolf Hitler tijdens de Eerste Wereldoorlog in de Westhoek was gesneuveld? Lange tijd was het voor historici taboe om geschiedkundige analyses te maken op basis van ‘wat als’-hypotheses. Maar al enkele jaren is deze counterfactual history een volwaardig onderdeel van de geschiedeniswetenschap geworden. Zeker in de Angelsaksische wereld.
De discipline is ondertussen naar het vasteland overgewaaid. Eind vorig jaar verscheen de eerste Belgische counterfactual of tegenfeitelijke geschiedenis. Een team van historici heeft de geschiedenis van België op een wetenschappelijk onderbouwde manier herschreven in Het land dat nooit was. Ze vertrekken daarbij van telkens één bepaalde en plausibele gebeurtenis die de geschiedenis herschrijft. Een minimal rewrite, zoals dat in het vakjargon heet. Het boek brengt tien alternatieve maar plausibele scenario’s over hoe de Belgische geschiedenis anders had kunnen lopen. Naast het alternatieve verhaal op zich geven de historici ook een wetenschappelijk onderbouwde analyse mee om aan te tonen dat de geschiedenis wel degelijk anders had kunnen verlopen. Zo was het best mogelijk geweest dat Congo nooit een Belgische kolonie was geworden. Als privébezit van Leopold II bracht het land aanvankelijk weinig op. Pas nadat de vraag naar rubber sterk was beginnen toe te nemen werd het beheer van Congo rendabel. Maar in Het land dat nooit was heeft Leopold II Congo tegen dan al van de hand gedaan: aan Frankrijk.
Een interessant hoofdstuk handelt over de sociale onrust aan het einde van de 19de eeuw, toen de socialisten pleitten voor de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht. Uiteindelijk werd het meervoudig stemrecht ingevoerd (eigenaars en hooggeschoolden hebben meer dan één stem). In het alternatieve scenario dat Maarten Van Ginderachter schetst, wordt het enkelvoudig stemrecht al aan het einde van de 19de eeuw ingevoerd (in plaats van na de Eerste Wereldoorlog). Dankzij het algemeen enkelvoudig stemrecht wordt de socialistische partij ook in Vlaanderen de dominante politieke kracht. De katholieke partij blijft een rechts-burgerlijke partij, want de katholieke arbeiders lopen naar de socialisten over. De socialistische partij voert op termijn ook de algemene tweetaligheid in, waardoor communautaire problemen zogoed als onbestaande zijn.
Uiteraard ontbreken ook de Tweede Wereldoorlog en de Koningskwestie niet. In een alternatieve geschiedenis van Bruno De Wever kiest Leopold III in 1940 openlijk voor collaboratie met de nazi’s, naar analogie met het Franse Vichy-regime. Na de oorlog is van een terugkeer van Leopold III op de troon geen sprake meer. Hij blijft tot het einde van zijn leven een politieke balling. Na het regentschap van prins Karel neemt Boudewijn de fakkel over. Een tegensprekelijke geschiedenis van Nico Wouters gaat nog verder: na 1945 probeert Leopold III vanuit Oostenrijk een eigen regering samen te stellen. Dat mislukt en België wordt onder druk van verontwaardigde parlementsleden in Brussel een republiek.
Maarten Van Ginderachter, Het land dat nooit was. Een tegenfeitelijke geschiedenis van België, Bezige Bij, 2014, 384 blz., 22,50 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier