Economie als verpozing

Hoe stel je een ondernemingsplan op? Waar haal je het nodige geld vandaan? Doorspek economische vraagstukken met hippe beelden van glamourlingerie, skateboards en broodjes gezond, en de kans dat de leerlingen indommelen wordt al een stuk kleiner. Uitgeverij Pelckmans wil de ondernemer in Vlaamse scholieren wakker maken.

Sandra en Eva werken al enige tijd in een goed draaiend kapsalon en dromen van een eigen zaak. Harry is technicus in de onderhoudsafdeling van een groot textielbedrijf. Hij is een verwoed knutselaar en sleutelt avond na avond aan een fraai robotje. Het loopt, praat, wast af, schrobt vloeren. Ook hij wil een eigen bedrijf. Johan en Paul zijn dan weer computerfreaks. Ooit willen ze een computer bouwen zonder muis of toetsenbord. Hij zal reageren op de stem.

De verhalen van Sandra, Eva, Harry, Johan en Paul openen de les Wat zet iemand ertoe aan om ondernemer te worden? in het leerboek Economix 3 van Uitgeverij Pelckmans. Schoolboeken economie zijn generaties lang synoniem geweest van banaal, saai, rekenkundig, voor geboren boekhoudertjes en droogstoppels. Economix breekt kleurig en smeuïg met die kwelling. Op honderd bladzijden verschijnen vragen en oplossingen van entrepreneurs. Hoe kunnen ondernemers hun risico beperken, kopen en verkopen en tegen welke prijs? Hoe worden de afspraken tussen werkgever en werknemer vastgelegd? Is er een job voor iedereen? Waarom stel je een ondernemingsplan op? Ken je je klanten? Hoe bepaal je je verkoopstrategie? Hoeveel moet je verkopen om uit de kosten te komen? Hoe reageer je op goede of slechte tijden?

De auteurs verwerken de fasen van het ondernemerschap in lessen die sprankelen van de sympathie voor lui die risico’s durven te nemen. Op de bladzijde over reclamestrategieën prijkt een warme vrouwenfoto van Chivas Regal. De case Bach in het Kruidvat is een minianalyse die niet zou misstaan in onze Trends. Jokadé is dan weer een plan voor een kinderopvang in de buurt van een winkelcentrum: ” Joke, Karel en Désirée schrikken als ze de investeringen op zich zien afkomen. Maar het marktonderzoek was zo veelbelovend dat ze besluiten hun kans te wagen. Ze zijn zelf niet kapitaalkrachtig genoeg om die investeringen te betalen. Ze zijn in staat om elk 7000 euro in de zaak in te brengen. Het resterende bedrag besluiten ze te lenen bij een bank,” meldt pagina 65. Volgt een opsomming van de investeringen in speeltoestellen, computers, video’s, verwarming, telefoon, en voor het eerste jaar in reclame (1500 euro). Uit het leven gegrepen en toch herkenbaar voor jongeren. Na mei ’68 waren ondernemingszin en leiding geven vieze woorden geworden in het Vlaamse onderwijs. Vandaag mogen ze weer.

Pelckmans op de bres

Met Economix wil Pelckmans markt inpalmen in de lessen economie. De tijd is er rijp voor: vanaf september 2002 geldt het nieuwe economieleerplan in het Vlaamse onderwijs. In die optiek schreef een equipe met als didactisch coördinator doctorandus Wouter Schelfhout van de KU Leuven het nieuwsoortige handboek. “Het boek slaat ook sterk aan bij de Vlaamse Jonge Ondernemingen, de vereniging van miniondernemingen voor de laatstejaars van de middelbare scholen,” zegt Karl Drabbe, uitgever van Economix. “De Jonge Ondernemingen overwegen het boek te gebruiken als handleiding. Economix is pedagogisch en praktisch sterk voor het groepswerk dat een minionderneming per definitie is.”

Wouter Schelfhout: “Ik beschouw de miniondernemingen als een prachtig didactisch middel om jonge mensen het belang van samenwerking bij te brengen, en om ze zin te geven in ondernemerschap in de breedste zin van het woord. Ook een discobaas of een exportmanager is een créateur.”

De markt voor economie in het Algemeen Secundair Onderwijs en het Technisch Secundair Onderwijs schommelt rond de 40.000 boeken. Naast Uitgeverij Pelckmans, een nieuweling in deze niche, maken Wolters-Plantijn en De Boeck schoolboeken voor economie. “Pelckmans wil met zijn nieuwe leerboek een belangrijke speler worden,” aldus Drabbe. “We innoveerden al met nieuwe methodes en handboeken voor veel andere vakken.” De prijzen voor schoolboeken liggen in Vlaanderen een stuk lager dan in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Daar zijn ze anderhalve keer duurder. De Economix 3 kost 21 euro, een scherp gezette prijs gezien de hoge aanloopkosten, beklemtoont de uitgever. Traditioneel zijn de winstmarges op schoolboeken hoger dan die van bellettrie of non-fiction, dankzij de langere levensduur. “De oude generatie denkt in boeken, de jongere mixt het leerboek en het internet,” aldus Drabbe. “Dus openen we ook een website voor de Economix.”

“Onderwijs moet veranderen”

De ouders van Wouter Schelfhout waren beiden onderwijzer. Hijzelf studeerde bedrijfsmanagement aan de Ehsal, waarna hij zeven jaar lang economieleraar was aan de Broederschool in Roeselare. “Een fijne school waar veel mogelijk was. Ik heb er zeven miniondernemingen gestart, wat een hele uitdaging is. Je leert aan scholieren hoe de economie verweven is met het leven.”

Schelfhout werd getroffen door de groeiende kritiek op het middelbaar onderwijs. “Het bedrijfsleven klaagt dat de afgestudeerden te weinig geoefend zijn om samen te werken, te organiseren, te communiceren, problemen op te lossen, informatietechnologie te gebruiken. Maar ook leerlingen klagen dat de leerstof middelbaar onderwijs dikwijls zo onrealistisch en oninteressant is. Bovendien worden ze aangemoedigd om de leerstof gewoon van buiten te leren en op het examen te reproduceren. Het onderwijs zal moeten veranderen.”

Wouter Schelfhout verdiepte zich in de leerpsychologie, wat leidde tot een licentiaatsdiploma in de pedagogische wetenschappen aan de KU Leuven, en een scriptie over het begeleiden van de minionderneming. “Ik doctoreer nu op hun pedagogische inpassing in de leerplannen. Want ook mini’s moeten een onderdeel kunnen uitmaken van de klaspraktijk. Met een aangepaste didactische begeleiding kunnen ze een perfecte aanvulling geven aan de nieuwe inzichten over authentieke leeromgevingen. Hogescholen en universiteiten scoren met small business projects op dezelfde manier. Er bestaan raakvlakken met leerprocessen buiten het onderwijs, denk maar aan de werkwijze bij MBA’s en virtual business games.”

Nieuwe pedagogie

In 2000 kwam er een assistentschap pedagogie vrij aan de KU Leuven, en Schelfhout stapte over naar de wetenschappelijke wereld. In de pedagogische wetenschappen bestaan twee hoofdlijnen: de vrije aanpak (waarbij de scholier verleid kan worden om weinig te doen) en de gestuurde aanpak (waarbij de leraar té veel doet). Daartussenin is het koorddansen. “Je hebt een theoretische strijd tussen de behavioristen met hun drilonderwijs, de cognitivisten die een actievere verwerking van de leerstof willen, en vertegenwoordigers van situated cognition,” doceert Schelfhout. Die laatsten kanten zich tegen individuele kennisverwerving, los van de sociale context waarin die kennis kan worden gebruikt.

Schelfhout: “Leren als een voorspiegeling van de realiteit na het leren, dus. In België leven veel mensen behaaglijk met een sociaal vangnet, binnen een onderneming, en ze aarzelen om zelf te ondernemen. Het economieonderwijs van de toekomst moet leerlingen aanzetten om die houding te doorbreken. Het onderwijs zal er ook moeten toe bijdragen dat toekomstige ondernemers gericht zijn op duurzaam ondernemen. Dat betekent dat ze als ondernemer ook nee moeten leren zeggen aan de uitwassen van het kapitalisme – een gerichtheid op puur individueel profijt, ten koste van andere mensen. Gelukkig nemen steeds meer ondernemers vandaag hun ethische verantwoordelijkheid op.”

In de voorbije jaren volgden de leerplannen in Vlaanderen een academische ordening. Traditioneel kregen scholieren veel theorie. Die dosis nam af naargelang het schooltype verschoof van algemeen naar technisch onderwijs. “Niet iedereen wordt docent of hoogleraar. Dus met de beste bedoelingen waren de traditionele leerplannen soms intellectueel te hoog gegrepen en stonden ze te ver af van de realiteit,” aldus Schelfhout. De decentralisering van het onderwijs naar de gemeenschappen in 1989 bezorgde het Vlaamse onderwijs een nieuwe dynamiek. Er moesten nieuwe minimale doelstellingen (eindtermen) ontwikkeld worden, wat veel losmaakte. Opnieuw werd nagedacht over het wat, waarom en hoe van het onderwijs. Schelfhout: “De Dienst voor Onderwijsontwikkeling brak met de academische ordening van het curriculum, waardoor slimmere eindtermen konden groeien.”

Ethisch ondernemen

Parallel met de recente ontwikkelingen in de pedagogie groeide er een band tussen economie en ethiek. In 1994 startte binnen de KU Leuven een werkgroep Ethiek en Economie. “Dat werd ook mogelijk dankzij de nieuwe onderwijskundige beginselen,” zegt Schelfhout. “In de oude handboeken, met hun nadruk op boekhouding en handelsrekenen, kon de insteek van de ethiek niet.” Uit de werkgroep Economie en Ethiek ontstonden visiegroepen voor de ontwikkeling van de lessen in het vrij onderwijs. In 1999 werd een basistekst goedgekeurd en startte de werkgroep CurriculumEconomie“. Wouter Schelfhout: “Het nieuwe leerplan is sterk beïnvloed door de visietekst en geïnspireerd door de Britse leerboeken economie. Mijn hoofdbedoeling was een verfrissende aanpak, en Uitgeverij Pelckmans zat volledig op die lijn. Begin 2001 ben ik aan de slag gegaan met de bestaande auteursgroep Economie van Pelckmans als conceptleider en coauteur.”

“Het belangrijkste voor een leermethode is dat ze de leerlingen kan motiveren om actief bezig te zijn met de leerstof. Maar je moet ook de nodige structuur aanbrengen in de vorm van de lesteksten, en samenvattingen maken.” Maar aan het eind van de rit moeten leerlingen ontdekken wat elke ondernemer al te goed weet. Schelfhout: “Dat een onderneming niet vanzelf winst maakt. Er zijn initiatief, hard werk, deskundigheid en risico’s voor nodig, zowel voor de eigenaar als voor de werknemers.”

Frans Crols [{ssquf}]

fcrols@trends.be

Schoolboeken economie zijn generaties lang synoniem geweest van banaal, saai, rekenkundig, voor geboren boekhoudertjes en droogstoppels. Tot nu.

Miniondernemingen in de middelbare school zijn een prachtig didactisch middel om jongeren zin te geven in ondernemerschap.