Hoe China de markt van duurzaamheid domineert

China heeft zich in een mum van tijd incontournable gemaakt in de opmars van duurzame-energietechnologie. Voor het Westen is dat een bron van frustratie en angst. Hoe is het zo ver kunnen komen? En valt er nog wat aan te doen? En willen we dat wel?

Eind vorig jaar werden ambtenaren van verschillende Chinese technologie-, handels- en defensieagentschappen in Peking bijeengeroepen voor geheime bijeenkomsten met één doel: reageren op de Amerikaanse beperkingen op de verkoop van computerchips aan Chinese bedrijven.

Vorige maand kondigde Peking zijn reactie aan: het legde beperkingen op aan de export van gallium en germanium, metalen die worden gebruikt bij de productie van strategisch belangrijke producten, waaronder elektrische voertuigen, microchips en militaire wapensystemen. “We hadden veel opties”, zegt een ambtenaar die direct betrokken was bij de gesprekken. “Dit was niet onze meest extreme zet… het is vooral een afschrikmiddel.”

Peking slaat twee vliegen in één klap. Het laat zien dat China de toeleveringsketen controleert voor tientallen mineralen die de VS als cruciaal voor de economische en nationale veiligheid beschouwen. En het maakt duidelijk dat het die wil gebruiken als geopolitieke hefboom.

Matthew Funaiole, een China-expert van het Center for Strategic and International Studies, zegt dat de stap een “schot voor de boeg” was dat sommigen in Washington verraste. “Buiten technische kringen en de defensie-industrie staat gallium niet bekend als een kritisch mineraal.”

100 procent marktaandeel

De kwestie heeft een ongemakkelijke waarheid voor het Westen aan het licht gebracht: China is verreweg de goedkoopste en grootste leverancier van veel van de belangrijkste bouwstenen voor schone technologieën. De twee metalen behoren tot een reeks producten die van vitaal belang zijn voor de energietransitie waarin China domineert.

China’s greep op de toeleveringsketen van schone technologie doet denken aan de grote invloed die Saoedi-Arabië heeft op de oliemarkt.

China is verantwoordelijk voor de productie van ongeveer 90 procent van de zeldzame aardelementen in de wereld, minstens 80 procent van alle fases van het maken van zonnepanelen en 60 procent van de windturbines en accu’s voor elektrische auto’s. Voor sommige van de materialen die in accu’s worden gebruikt, is China de grootste leverancier. Voor sommige materialen die in batterijen en meer nicheproducten worden gebruikt, heeft China een marktaandeel van bijna 100 procent.

China’s greep op de toeleveringsketen van schone technologie doet denken aan de grote invloed die Saoedi-Arabië heeft op de oliemarkt. Net zoals de petrochemische productie een onwrikbare strategische buffer vormt voor de Golfstaat, draagt China’s dominantie in de schone-energiesectoren bij aan de groeiende geopolitieke spanningen. Dat kan  de strijd van de wereld tegen de opwarming van de aarde bemoeilijken.

Op het oorlogspad

De inzet is ongelooflijk hoog. De opkomst van China’s cleantechbedrijven vormt een enorme bedreiging voor de concurrentiepositie van de westerse verwerkende industrie, waaronder autofabrikanten en energiereuzen. “Steeds meer mensen beginnen zich te realiseren dat controle over de toeleveringsketen belangrijk is. Het systeemrisico bestaat erin dat China makkelijk de toelevering zou kunnen stilleggen”, zegt Ross Gregory, partner in Seoel van het adviesbureau New Electric Partners.

Westerse regeringen doen wanhopige pogingen om de opmars van China naar de top van ‘s werelds belangrijkste toeleveringsketens voor mineralen en duurzame energie te counteren. De Amerikaanse president Joe Biden en zijn tegenhangers in Europa zetten honderden miljarden dollars en euro’s door de belastingbetaler gefinancierde subsidies in.

Voor Europa wordt het wellicht onmogelijk om zijn ambitieuze klimaatdoelstellingen te halen zonder een zeer nauwe relatie met Peking te onderhouden. Zelfs de VS – die over diepere zakken en meer politieke steun beschikken om zich los te maken van China – staan voor de enorme taak om een nieuwe toeleveringsketen voor schone technologie te creëren die China buitensluit.

“De VS moeten op het oorlogspad om deze industrieën voldoende concurrentieel op te bouwen,” zegt Neil Beveridge, een analist uit Hongkong die het energieonderzoek van Bernstein leidt. “De realiteit is dat China nog altijd de werkplaats van de wereld is.” Analisten verschillen echter van mening over hoe lang het zal duren voordat het Westen zich zal ontworstelen aan de Chinese controle over grote delen van de toeleveringsketen van schone technologie – en zelfs of dat überhaupt mogelijk is.

Beleggingen in het buitenland

In het midden van het enorme industriële complex van Oyu Tolgoi-mijn in Zuid-Mongolië wachten tientallen vrachtwagens om geladen te worden met zakken van twee ton ongeraffineerd koper voordat ze de 80 kilometer lange reis naar het zuiden naar de Chinese grens maken. Ze rijden voor Rio Tinto, een Anglo-Australische mijnbouwer.

In de komende jaren wordt dit de op drie na grootste kopermijn ter wereld, een metaal dat centraal staat in de energietransitie. Net als in  veel andere winningsprojecten over de hele wereld, wordt  alles wat hier wordt opgegraven naar China gestuurd voor verwerking.

Terwijl veel westerse regeringen hun afhankelijkheid van China willen verminderen, wijst Jakob Stausholm, chief executive van Rio Tinto, erop dat een deel van het succes van zijn groep in de afgelopen decennia te danken was aan de vraag uit China. “We werken goed samen met onze Chinese klanten omdat zij, net als wij, op lange termijn denken,” zei hij in een interview.

Nikhil Bhandari van Goldman’s Asia-Pacific zegt dat China’s greep op grondstoffen “nog sterker is dan het lijkt”. Dat is te danken aan beleggingen in overzeese mijnbouwactiviteiten door Chinese bedrijven. Voor lithium bijvoorbeeld heeft China slechts een klein aandeel in de mijnbouw, maar tegen volgend jaar zullen Chinese belangen meer van de grondstof in handen hebben dan het land nodig heeft voor binnenlandse doeleinden. En niets wijst erop dat China’s interesse in het aanboren van grondstoffen bijna is gedoofd.

De overzeese investeringen van het land in metalen en mijnbouw zijn op weg naar een record, volgens gegevens die vorige week zijn gepubliceerd door de Fudan Universiteit in Sjanghai. De uitgaven in de eerste zes maanden van 2023 bedroegen 10 miljard dollar, meer dan het totaal in 2022, en de investeringen dit jaar zullen waarschijnlijk het vorige jaarrecord van 17 miljard dollar in 2018 overtreffen.

Milieurisico’s

Experts wijzen op ook minder voor de hand liggende delen van de toeleveringsketen, zoals materiaalverwerking en raffinage. Decennialang heeft het Westen dit soort industriële activiteiten gemeden, omdat het de milieuschade liever naar ontwikkelingslanden verplaatste, waar de kosten ook lager zouden zijn. Volgens een analyse van het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Zaken en de Amerikaanse Geologische Dienst is China nu de grootste producent van ten minste één onderdeel van de toeleveringsketen voor 35 van de 54 minerale grondstoffen die als kritiek voor de VS worden beschouwd.

In sommige gevallen lijkt China’s positie onaantastbaar. Het produceert volgens CSIS liefst 98 procent van de wereldwijde aanvoer van gallium, dat gebruikt wordt voor militaire toepassingen in de VS, waaronder de volgende generatie raketafweer- en radarsystemen.

In grondstoffen voor batterijen is het aandeel van China weliswaar minder dan 20 procent, maar het heeft een aandeel van 90 procent in de markt voor verwerkte versies van dezelfde materialen, volgens Goldman Sachs.

China produceert liefst 98 procent van de wereldwijde aanvoer van gallium, dat gebruikt wordt voor militaire toepassingen in de VS, waaronder de volgende generatie raketafweer- en radarsystemen.

De productie van grafiet, dat wordt gebruikt in de anodes in een lithium-ion batterij, is leerzaam. Terwijl China’s marktaandeel in grafietreserves net iets meer dan 20 procent bedraagt, is het marktaandeel voor grafietverwerking volgens Goldman bijna 70 procent. Maar de goedkoopste manier om grafiet te produceren is met fluorwaterstofzuur, een zeer giftig materiaal dat aanzienlijke milieurisico’s met zich brengt, maar waarvan China wel de grootste producent is.

Trage vrije markt

In verschillende andere belangrijke cleantechsectoren die voorheen door westerse bedrijven werden gedomineerd, waaronder windturbines, heeft China nu een rotsvaste positie. Meer dan de helft van alle nieuwe windturbines die dit jaar worden geïnstalleerd, zullen in China staan, volgens de Global Wind Energy Council. China heeft een marktaandeel van 60 procent in de productie van de gondels waarin de energieopwekkingsapparatuur van de turbine is ondergebracht. Het land bouwt meer dan 60 nieuwe assemblagefaciliteiten, bovenop de 100 die al in bedrijf zijn.

‘Als je op basis van een vrije markt werkt, kun je niet zo snel gaan’

Lance Guo, expert Chinese politiek en economie

Verderop in de toeleveringsketen van de turbine laten de GWEC-gegevens zien dat China een marktaandeel van meer dan 70 procent heeft voor veel cruciale onderdelen, waaronder gietstukken, smeedstukken, zwenklagers, torens en flenzen. Lance Guo, een expert in Chinese politiek en economie aan de Nationale Universiteit van Singapore, zegt dat de wereld al tientallen jaren wordt verrast door hoe succesvol het Chinese systeem is in het concentreren van middelen op grote nationale projecten. “De rest van de wereld was daar niet op voorbereid,” zegt hij. “Als je op basis van een vrije markt werkt, kun je niet zo snel gaan.”

Elektrisch denken in 2007

Toen Jorge Guajardo in 2007 in Peking aankwam als de nieuwe ambassadeur van Mexico, was het een van zijn belangrijkste taken om Chinese bedrijven ervan te overtuigen fabrieken te bouwen in zijn thuisland. Gezien Mexico’s faam als land van goedkope autofabrieken, leken China’s opkomende autoconcerns de natuurlijke plek om te beginnen. Een ontmoeting met BYD, toen een weinig bekende batterijfabrikant van Nokia- en Motorola-telefoons, bewees hoe moeilijk het zou worden. Oprichter Wang Chuanfu, die net een failliet staatsbedrijf in auto’s had overgenomen, onderbrak een discussie over Amerikaanse handelsregels. “De batterij staat voor ongeveer 50 procent van de kosten van een elektrische auto en ik zal de batterij nooit buiten China maken”, zei Chuanfu onomwonden tegen Guajardo.

“Het was 2007, dat sloeg toen nergens op”, zegt die laatste nu. “Maar nu weet ik dat het net heel logisch was. Er was een visie … hij dacht alleen maar ‘elektrisch’.”

Vandaag wordt BYD gezien als emblematisch voor de existentiële uitdaging waar de oude auto-industrieën in Duitsland, Frankrijk en de VS en Japan voor staan. In de eerste helft van het jaar verkocht het bedrijf 1,15 miljoen voertuigen in China, meer dan een derde van de totale verkoop van plug-inhybrides en batterijvoertuigen. BYD is ook ‘s werelds op één na grootste producent van batterijen, onderdeel van een verticaal geïntegreerd bedrijfsmodel waar Tesla en VW jaloers op zijn.

Naast ‘s werelds grootste producent van EV-batterijen, CATL, is Wangs bedrijf ook een van de duidelijkste voorbeelden van hoe vernuft in de privésector samengaat met het industriebeleid van Peking om dominante posities te creëren in hernieuwbare energie en elektrische voertuigen.

Staat versus privé

Het beleid van Peking was meedogenloos. De binnenlandse industrie kreeg voorrang met strenge lokale eisen en vanaf 2016 kregen de grootste batterijproducenten van Zuid-Korea, LG, SK en Samsung geen toegang meer tot genereuze subsidies, waardoor de batterijproductie van CATL en BYD een hoge vlucht nam.

De voordelen die China nu heeft in de productie van cleantechproducten worden ondersteund door enorme schaalvoordelen. Uit gegevens van Goldman blijkt dat China een autofabriek kan bouwen in ongeveer een derde van de tijd die het in andere landen kost, terwijl een batterijfabriek in de VS bijna 80 procent meer kost dan in China. Bernstein zegt dat de kosten van sommige producties in de VS drie keer hoger kunnen liggen dan in China. Dat komt omdat China’s rivalen niet alleen beperkte toegang hebben tot grondstoffen en initiële technologiekosten, maar ook met een tekort aan arbeidskrachten, looninflatie en hogere milieunormen.

‘We denken dat het alleen om de subsidies gaat. Maar in werkelijkheid is het ook omdat bedrijven in staat zijn geweest om hun concurrenten binnen China te verslaan in een extreem moordende omgeving’

Ilaria Mazzocco, expert Chinese industriële politiek

Hetzelfde geldt voor zonne- en windenergie. Gestimuleerd door de enorme binnenlandse vraag, resulteert de Chinese productie van polysilicium en de verwerking ervan in kosten die tweederde bedragen van de prijs van een in Europa gemaakt product, aldus het IEA. Chinese windturbines zijn de helft goedkoper dan die van westerse rivalen, volgens gegevens van S&P.

Ilaria Mazzocco, expert Chinese industriële politiek, zegt dat het in al deze sectoren belangrijk is om de rol van intensieve concurrentie uit de privésector te erkennen. “Dat is iets wat we van buitenaf over het hoofd zien: we denken dat het alleen om de subsidies gaat. Maar in werkelijkheid is het ook omdat bedrijven in staat zijn geweest om hun concurrenten binnen China te verslaan in een extreem moordende omgeving”, zegt ze. “Ze zijn het beste van het beste in het uitpersen van elke cent uit hun activiteiten.”

Dilemma

Terwijl de Chinese industrie voor schone technologie zich uitbreidt, zien analisten duidelijke gelijkenissen met de geopolitieke en economische verstoringen die werden veroorzaakt door jarenlang goedkoop Chinees staal, cement en aluminium. Klachten over de Chinese productie hebben geleid tot perioden van giftige bilaterale spanningen en netelige geschillen binnen de Wereldhandelsorganisatie. Volgens het adviesbureau Rystad Energy ligt er voor ongeveer 7 miljard euro aan Chinese zonnepanelen in Europese magazijnen, omdat het aanbod groter is dan de vraag. De voorraad is bijna genoeg om alle huizen in Londen en Parijs een jaar lang van stroom te voorzien.

‘Aan de ene kant wil je de eigen industrieën beschermen. Aan de andere kant heb je bosbranden in het Middellandse Zeegebied. Wat doe je dan?’

Neil Beverdige, Bernstein

En toch is er een diepere angst: een te grote afhankelijkheid van een China dat steeds meer bereid lijkt om zijn dominantie als wapen te gebruiken, net zoals het dat voor gallium heeft gedaan. Funaiole van CSIS zegt dat hoewel China’s controle over sommige sectoren “een onmogelijk probleem lijkt”, het voor de VS mogelijk zal zijn om hun blootstelling in de loop van de tijd te verminderen. “Als je het één voor één aanpakt en prioriteit geeft aan de sectoren die het meest noodzakelijk zijn voor de defensie-industrie… dan kun je beginnen de kwetsbaarheid te verminderen”, zegt hij.

Gore van NUS waarschuwt dat Peking ook voorzichtig moet zijn met zijn dominantie in schone technologie, omdat China voor veel hightechproducten nog steeds sterk afhankelijk is van het Westen. “Dat kan voor China als een boemerang terugkomen”, waarschuwt hij.

Andere experts denken dat de westerse beleidsmakers uiteindelijk zullen moeten kiezen tussen enerzijds zich los te koppelen van China, of anderzijds samen te werken om hun klimaat- en economische doelen te bereiken. “Aan de ene kant wil je de eigen industrieën beschermen. Aan de andere kant heb je bosbranden in het Middellandse Zeegebied”, zegt Beveridge. “Wat doe je dan?”