In 1994 liep het gruwelijk mis in Rwanda. Van 6 april tot half juli kwamen een half miljoen mensen om in de grootste volkerenmoord in decennia. De aanzet was het neerhalen van een vliegtuig waarbij de Hutu-president Juvénal Habiyarimana omkwam. Als reactie brak geweld los tussen Hutu’s en Tutsi’s. De twee stammen leefden al decennia op gespannen voet in Rwanda. Vooral Tutsi’s en gematigde Hutu’s waren het slachtoffer van het geweld in 1994. De Belgische ambassadeur Johan Swinnen was een van de laatste blanken die Kigali verliet. Van zeer nabij heeft hij de kantelmomenten in de tragedie meegemaakt. 22 jaar later probeert Swinnen te begrijpen hoe de genocide heeft kunnen plaatsvinden. In Rwanda, mijn verhaal beschrijft hij de hoofdrolspelers, de omstandigheden en de manier waarop de geschiedenis voor zijn ogen ontspoorde.
Het verhaal van Johan Swinnen beperkt zich niet tot de genocide van 1994. Hij keert verder terug in de tijd. De recente conflicten in Rwanda zijn terug te voeren tot de invallen van het Rwandees Patriottisch Front (RPF) in 1990 waarbij de Tutsi-milities onder leiding van Paul Kagame de Rwandese staat probeerden te destabiliseren. Swinnen heeft als ambassadeur altijd gestreefd naar een stabiel Rwanda, zo staat in de memoires te lezen. Hij werkte mee aan het vredesproces en lobbyde voor democratisering en mensenrechten.
Het boek toont aan dat een diplomaat geen robot is. De ambassadeur was sterk betrokken bij wat er gebeurde. Hij was ook zeer lucide op het ogenblik dat de genocide losbrak. Belgen waren toen loslopend wild in Rwanda. Ons land was een voorstander van de vredesakkoorden tussen Hutu’s en Tutsi’s en helde eerder over naar de kant van de Tutsi’s, tot ontzetting van de Hutu-meerderheid.
“Iedereen moet een Belg voor zijn rekening nemen”, zo werd in Rwanda gezegd. Minister van Buitenlandse Zaken Willy Claes (SP) vroeg Swinnen Kigali snel te verlaten. Tien Belgische para’s en twaalf Belgische burgers werden vermoord. Swinnen liet zijn gezin vertrekken, maar bleef in Rwanda. Uit het raam van de ambassade zag hij met lijken volgestouwde vrachtwagens af- en aanrijden. Er ontstond paniek op de ambassade. Swinnen besloot alle gevoelige documenten te verbranden en hij werd geëvacueerd.
Johan Swinnen is met pensioen, maar blijft schrijven alsof hij een diplomaat is. Met de nodige voorzichtigheid. Voor een deel terecht omdat de precieze omstandigheden van het uitbreken van de genocide nog altijd duister zijn. Wie schoot het vliegtuig van de president neer? Waren het radicale Hutu’s die de genocide al aan het voorbereiden waren? Of toch de Tutsi’s op bevel van Paul Kagame, vandaag nog altijd president van Rwanda.
Het boek is een persoonlijk verhaal en daarom is er wat te weinig aandacht voor het bredere geopolitieke kader. Wat amper is geweten, is dat de conflicten in Rwanda en het oosten van Congo ook een regionale oorlog waren waarin de westerse grootmachten tegenover elkaar stonden. Frankrijk steunde zonder enige schaamte het Hutu-regime, Kagame had de steun van Britten en Amerikanen.
Johan Swinnen, Rwanda. Mijn verhaal, Polis, 2016, 516 blz., 24,95 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier