Duco en Joseph

“De ineenstorting van de Sovjet-Unie stond in de sterren geschreven wegens één fundamentele karaktertrek van het economische en politieke systeem, namelijk dat het geen aanpassing aan de wijzigende economische en financiële realiteit in de wereld toeliet”, stelde Yegor Gaidar (1956-2009), een van de meest vooraanstaande Russische economen. Als eerste premier van het onafhankelijke Rusland organiseerde Gaidar tussen juni en december 1992 de fameuze schoktherapie voor de in elkaar stortende Russische economie.

Ondernemers en managers voelen zich als een vis in het water in dat voortdurende aanpassingsproces. Ze zijn er vaak zelfs de aanstokers en begeleiders van. Telenet- topman Duco Sickinghe, laureaat van de trofee Manager van het Jaar 2011, mag gelden als een prototype aanstoker/begeleider. Zoals hij zelf uitgebreid toelicht in dit nummer ( lees blz. 92) ligt voor managers/ondernemers als Sickinghe het beste altijd nog in het verschiet. Het kan altijd beter, efficiënter, innovatiever… Stilstaan en op de lauweren rusten, komt niet in hun woordenboek voor. Maatschappelijke vooruitgang hangt in belangrijke mate samen met de positieve rusteloosheid van mensen als Duco Sickinghe.

Een vrijemarkteconomie gedijt in het tempo van managers/ondernemers als Duco Sickinghe en zovele anderen. Zij puren op hun beurt hun inspiratie uit wat zich allemaal in de maatschappelijke omgeving afspeelt (nieuwe behoeften, nieuwe technologieën,…) en bouwen de brug tussen maatschappelijke behoeften en economische processen. Zij zien dingen waar de meeste andere mensen blind voor blijven. Ze houden er geen rekening mee dat hun innovaties en investeringen vaak andere ondernemingen afremmen, ja zelfs de vernieling in jagen. De Oostenrijks-Amerikaanse econoom Joseph Schumpeter (1883-1950) typeerde dat als het proces van de creative destruction: de creatie van meerwaarde gaat gepaard met de inkrimping of zelfs de schrapping van zaken en activiteiten die minder meerwaarde opleveren. Enkelen leveren in, de grote meerderheid gaat erop vooruit.

Diezelfde Joseph Schumpeter bracht ons echter ook nog andere inzichten bij. Zo bijvoorbeeld in zijn boek Capitalism, Socialism & Democracy, dat exact zeventig jaar geleden van de persen rolde. Kapitalisme en vrijemarkteconomie, aldus Schumpeter, zullen het slachtoffer van hun eigen succes worden. Hoe verder het systeem zich ontwikkelt, hoe uitgesprokener de kritiek op de tekortkomingen ervan zullen worden en hoe groter de druk om aan die tekortkomingen iets te doen. De vooruitgang en de welvaart gecreëerd door het systeem ‘wapenen’ de critici. Het risico is echter groot, zo voorspelde Schumpeter al in de jaren 1920 en 1930, dat men net door die corrigerende acties de vitaliteit en het aanpassingsvermogen van de markteconomie aantast. De economie verglijdt dan in sclerose en de sociaaleconomische vooruitgang valt stil. Velen gaan er zelfs op achteruit. Op den duur is collectieve verarming de regel, zoals in de Sovjet-Unie in het laatste decennium van haar bestaan.

Tot de voornaamste van de tekortkomingen van het systeem behoorde in de analyse van Joseph Schumpeter de grote inkomensongelijkheid, een thema dat vandaag ook veel emoties losmaakt. De aandacht voor ongelijkheid is begrijpelijk. Meer nog, de boutade dat je de kwaliteit van een maatschappij vaak kan afmeten aan de manier waarop die maatschappij met de zwaksten (in belangrijke mate ook de armsten) in haar schoot omgaat, is erg relevant. De zwaksten beschermen staat echter niet gelijk aan de bestendiging van bestaande situaties. Dat laatste komt steeds meer neer op een ‘eerlijke’ verdeling van de verarming.

Het komt erop aan het kind niet met het badwater weg te gooien. De moeilijke evenwichtsoefening bestaat erin een goede balans te vinden tussen de ordening die de spontane marktkrachten, vooral onder impuls van de managers/ondernemers, tot stand brengen en de nodige correcties daarop om bijvoorbeeld inkomensongelijkheden te milderen en ecologische wantoestanden terug te dringen.

In landen als het onze slaat op dit moment de slinger zeker door in de richting van krampachtig proberen te behouden wat er is en verandering en vernieuwing af te blokken. Dat gevecht draagt bij tot de verlamming van de economie. De aanpassingsprocessen nodig om vooruitgang te boeken en, bijvoorbeeld, voor voldoende jobs voor de jongeren te zorgen, komen steeds moeilijker uit de startblokken. Als men het dezer dagen in beleidsplannen allerhande steevast heeft over de noodzaak aan structurele ingrepen in ons sociaaleconomische bestel dan gaat het dáárover. Krijgt Joseph Schumpeter alsnog gelijk of niet?

JOHAN VAN OVERTVELDT, HOOFDREDACTEUR

De zwaksten beschermen staat niet gelijk aan de bestendiging van bestaande situaties. Dat laatste komt steeds meer neer op een ‘eerlijke’ verdeling van de verarming.