Dubbel dividend

Ondanks alle tegenkantingen zijn energieheffingen en ecotaksen marktconforme én efficiënte milieumaatregelen.

Dinsdag 25 juni vergaderen de Europese ministers van Leefmilieu in Brussel over economische maatregelen voor een ecologisch beleid. In de teksten die zij voorgeschoteld krijgen, zal vaak de hand van Jos Delbeke zitten, afdelingshoofd Economische Analyse en Milieustudies van Directoraat-Generaal XI (Milieu, Nucleaire Veiligheid en Civiele Bescherming) van de Europese Commissie (zie Trends van 23 januari ’92). Delbeke is een intelligent en vooral zwijgzaam man. Voor Trends wou hij zijn stilzwijgen even doorbreken.

Delbeke : “Vier jaar na het initieel voorstel van een Europese CO2-taks is de tijd rijp voor een fundamenteel debat over milieufiscaliteit. Vandaag bestaat grote eensgezindheid over de noodzaak van ecotaksen als doeltreffend middel voor een duurzame ontwikkeling. Bovendien zijn we de fase van teoretische discussies voorbij. De lidstaten, die allemaal wel één of andere groene belasting hebben ingevoerd, kunnen nu putten uit concrete ervaringen.”

Jos Delbeke, de co-auteur van het expertenrapport over fiscale incentives voor milieubescherming, noemt de energiebelasting dan ook een slimme taks, die met behoud van de concurrentiekracht noodzakelijke inkomsten voor de staat genereert en technologische innovatie stimuleert. Delbeke : “De maatregel doet een beroep op de markt om de gebruiker minder te laten vervuilen. De consument blijft vrij in zijn keuze. Deze aanpak staat haaks op het interventionisme van het oude normenstelsel, dat de mensen oplegt wat te doen (waarbij de overheid achteraf controles uitvoert). Bijvoorbeeld : lozingsvergunningen. Deze methode blijkt soms weinig doeltreffend en niet kosteneffectief te zijn. In de praktijk leveren fiscale milieumaatregelen betere resultaten op.”

Maar de controverse blijft. Zopas heeft de Deense petrochemie, aldus de beurskrant Börsen, de Vlaamse energieprof Stef Proost van de KU-Leuven benaderd om een studie te maken over het zogenaamd dubbel dividend van de energieheffing : vermindering van de werkloosheid en reductie van vervuiling. In voorgaande onderzoeken heeft de onderzoeker op het Leuvense Centrum voor Economische Studiën zich steeds sceptisch uitgelaten over het positief effect van zo’n CO2-taks op de economie (zie Trends van 7 april ’94).

VAN ARBEID NAAR MILIEU.

Intussen groeit de politieke eensgezindheid over het principe. Vandaag pleiten zowel de groenen als de blauwen cfr. de voorstellen van KU-Leuven-professor en VLD-senator Paul De Grauwe voor een algemener gebruik van economische stimuli in het milieubeleid.

Zo hebben de uitbaters van de autosnelweg rond Parijs besloten de péage te moduleren naar het tijdstip van gebruik. Wie op de spits de Ring op wil, moet meer betalen dan tijdens de daluren. Dit zal de automobilisten aanmoedigen meer het openbaar vervoer te gebruiken en de files verminderen door op andere ogenblikken te vertrekken.

Het afdelingshoofd van DG XI staat ook achter het voorstel van Marcel Colla Belgisch minister van Volksgezondheid om tijdens de zomermaanden de treintarieven te laten zakken : “Zo daalt het aantal wagens op de wegen en de kans op overschrijding van de ozonmaxima.”

De idee van economische instrumenten voor milieubescherming is de fase van theorie ontgroeid. Vandaag bestaan in de Europese Unie en de Oeso al heel wat succesrijke praktijkvoorbeelden. Zo daalde de uitstoot van koolstofmonoxide in Zweden op twee jaar tijd met 35 % nà de invoering van een NOX-heffing van omgerekend 188 frank per kilogram voor energiecentrales van meer dan 50 GWh per jaar ( nvdr de grens is nu verlaagd tot installaties van 40 GWh en zal vanaf ’97 verder dalen naar 25 GWh).

Aangezien de opbrengst van deze belasting integraal terugvloeit naar de producenten naar rato van hun energiereductie schaadt deze maatregel de competitiviteit van de ondernemingen niet. Delbeke : “Integendeel. Door de investering in nieuwe technologie steeg de productiviteit en het concurrentieel voordeel van de betrokken bedrijven. Aangezien ook de milieukosten verminderden, leverde de NOX-heffing de Zweedse gemeenschap in ’92 netto 1,18 miljard frank op.

Langzaam raakt ook de industrie overtuigd van het nut van energiebelastingen. Zo bekent Nesté begin jaren tachtig een fervent tegenstander van ecotaksen nu openlijk dat milieuheffingen hen een competitief voordeel opleveren. Vandaag is de Finse petrochemiereus de enige brandstofproducent in Europa die de strenge Californische normen kan halen en zo in staat is op die markt te verkopen.

Ook verwijst Delbeke naar het succes van de ongelode benzine. Als gevolg van een lichte prijsdifferentiatie (ongeveer één frank per liter) zijn 75 % van de automobilisten die met benzine rijden, op nog geen decennium tijd overgeschakeld naar het milieuvriendelijker alternatief. Dit bewijst dat de consument wel degelijk gevoelig is voor financiële prikkels, aldus Delbeke.

MAATSCHAPPELIJK DEBAT.

Soms veroorzaken economische maatregelen een omgekeerd milieu-effect. Door benzine hoger te belasten, zijn de helft van de verkochte nieuwe wagens in België diesels. Nu blijkt deze brandstof niet geschikt voor stedelijke gebieden. Bij massaal gebruik verhogen de roetdeeltjes die na verbranding vrijkomen, aanzienlijk de kans op kanker.

Zo kan ook de vrijstelling van BTW en accijnzen op kerosine, die het luchtverkeer artificieel stimuleert, in vraag worden gesteld. Wat de vervoersector betreft, stelt de Europese Commissie globaal genomen niet zozeer een belastingverhoging doch een fiscale herschikking voor met het oog op een incentive voor minder vervuilende alternatieven.

Ondanks een licht voorbehoud in het rapport van de Europese Commissie over de economische instrumenten voor het leefmilieu (dd. 7 juni ’96), overtreft volgens de Europese Commissie het succes van de Belgische ecotaksen de verwachtingen.

Delbeke : “De belasting brengt netto geen geld op dat is ook de bedoeling niet maar heeft op zeer korte tijd een systeem van selectieve ophaling en verwerking van het vuilnis denk aan Fost Plus uit de grond gestampt, iets wat vroeger niet haalbaar was. Bovendien bestaat vandaag zowel bij de ondernemingen als bij de bevolking de bereidheid iets aan het afvalprobleem te doen. Ik ontken niet dat er kritiek bestaat op de randvoorwaarden van het stelsel producten, percentages, tarieven, vrijstellingen en dergelijke maar je mag de essentie niet verwarren met de details. Hoewel de opvolgingscommissie onder leiding van de Gentse milieu-econoom Marc De Clerq (UG) beter vóór de stemming van de ecotakswet bepaalde knopen had kunnen doorhakken, is het toch goed dat nu een maatschappelijk debat over de concrete invulling van de modaliteiten plaatsvindt. Als Europese Commissie willen wij op deze tendens inspelen en algemene richtlijnen de situatie verschilt per lidstaat uitschrijven.”

De milieubalansen blijven een moeilijk punt en zullen naargelang van de omstandigheden permanent bijgeschaafd moeten worden. Delbeke : “Je moet steeds een broos evenwicht zoeken tussen wat ecologisch wenselijk en economisch haalbaar is. Jammer genoeg beschikt ons land, ondanks alle inspanningen de laatste jaren, niet over een degelijk uitgebouwde milieu-administratie zoals in Nederland of Duitsland. Zo had het beleid de ecotaks beter kunnen voorbereiden, zodat politieke tegenstand minder groot zou zijn geweest. Een recente studie van de Europese Commissie toont aan dat als je maar sterk genoeg het storten van afval ontmoedigt ( nvdr Vlaams Milieuminister Theo Kelchtermans stelde vorige week een algemeen verbod voor deponie van huisvuil vanaf medio ’98 voor), je automatisch recyclage en hergebruik aanmoedigt. Verbranden met energierecuperatie van de restfractie zal je echter nooit kunnen uitschakelen, mits goede ovens met moderne rookgaswassing.”

ALTERNATIEF VOOR STAATSKAS.

Energiebelastingen vormen een deel van de oplossing voor de fiscale problemen van de lidstaten, besluit Delbeke : “De prijs van benzine op dit ogenblik ligt in reële termen op het niveau van vóór de eerste oliecrisis. Intussen is het BNP met 50 % gestegen. Gezien de mondialisering van de economie kapitaal én arbeid ondergraaft als belastbare basis, bieden energietaksen een mooi alternatief. De maatregel levert belangrijke inkomsten op, heeft ontegensprekelijk ecologische voordelen en is relatief makkelijk uitvoerbaar ( nvdr accijnzen op energie behoren tot de best georganiseerde belastingen in Europa).

“Rest nu nog de vraag hoe een deel van de opbrengsten aangewend kan worden om bedrijven te stimuleren in het milieu te investeren. Aangezien de eco-industrie die 7500 miljard frank wereldwijd vertegenwoordigt jaarlijks met 5 % groeit en gemiddeld dubbel zoveel arbeidsplaatsen creëert dan andere sectoren, dringt dergelijke transfer zich op. Onderzoek toont aan dat zelfs de Skandinavische en Duitse petrochemie, ondanks alle milieumaatregelen van hun respectieve overheden, geen markt- noch jobverlies tegenover de Verenigde Staten of Japan hebben geleden. Nu al klagen ontwikkelingslanden op de Unctad-conferentie in Helsinki dat het groen beleid van het Westen zich tegen hen keert. Maar dat is een vals debat. Uiteindelijk wint iedereen.”

ERIC POMPEN

JOS DELBEKE (AFDELINGSHOOFD DG XI) NOX-heffing van 188 frank per kg verminderde uitstoot met 35 % op twee jaar tijd en leverde de Zweedse samenleving 1,18 miljard frank op, zonder de competitiviteit van de ondernemingen aan te tasten.