Heeft paars domweg geluk ?
Elk jaar, op de derde dinsdag van september, rijdt koningin Beatrix met haar gouden koets naar de Ridderzaal om daar de troonrede voor te lezen. Op dezelfde dag publiceert de Nederlandse regering haar begroting en presenteert nieuwe beleidsplannen. Dit jaar was de troonrede niet spannend. De koninklijke hoed trok meer aandacht : die was gedurfd. Minister van Financiën Gerrit Zalm had het over een “droombegroting”. Het gaat goed met Nederland. Niets is zo saai als een welvarend land.
De begroting is bijzonder om een aantal redenen. Het is de laatste begroting van de paarse coalitie en tegelijk de eerste van de volgende regering. Ze willen zo graag verder met elkaar. Het is de begroting voor 1998, het jaar waarin de voorwaarden van Maastricht worden getoetst. Het is de begroting die Nederland dichter bij de volgende eeuw brengt.
DE MOOIE ZOMER
van 1994 baarde in Nederland een wonderlijke coalitie : voor het eerst sinds de oorlog kwam er een regering zonder de christen-democraten. Er was veel lof voor de makers van dit kabinet, maar niemand geloofde dat de roodhete socialisten en de blauwkouwe conservatieven het vier jaar met elkaar zouden uithouden.
Onverwacht is het een groot succes geworden : het overheidstekort is flink teruggelopen, de huishoudens en de bedrijven hebben genoten van een grote lastenverlichting. Verlenging ligt voor de hand. Wim Kok en de zijnen nemen met deze begroting een aanloop naar paars twee (1998-2002).
WE ZULLEN
nooit weten of paars slim is, dan wel domweg geluk heeft. Toen men in 1994 tijdens de coalitiebesprekingen berekende hoe er begroot en bezuinigd zou worden, ging men uit van een sobere groeiveronderstelling van 2 % per jaar. Dat leek heel verstandig.
Achteraf blijkt de gemiddelde groei in de laatste jaren 3,25 % te zijn geweest. Met dergelijke hoge groeicijfers zijn er alleen maar aangename verrassingen. Er ontstaat meer werkgelegenheid dan men had verwacht, er stroomt meer belasting binnen dan men had gedroomd. Regeren is leuker als de zon schijnt en makkelijker als de economie hard groeit.
Halfweg volgend jaar wordt besloten wie mag meedoen met de euro op 1 januari 1999. Nederland is er klaar voor. De inflatie en de lange-termijnrentevoet zijn lager dan vereist is volgens de criteria van Maastricht. De gulden staat sterk. Het tekort op de begroting volgens de EMU-criteria bedraagt 1,7 %, ver beneden het voorgeschreven maximum van 3 %. De overheidsschuld is nog te hoog, maar daalt wel : ze ligt momenteel op 70,4 % van het BNP en dat mag maar 60 % zijn.
DE REGERING
had dit jaar cadeautjes voor iedereen (het zijn tenslotte volgend jaar verkiezingen). De belastingen en de sociale lasten gaan flink omlaag. Voor de burgers worden de eerste en de tweede schijf van de inkomensbelasting een eind langer gemaakt, zodat men over een hoger inkomen minder belasting betaalt. Daarenboven wordt het tarief van de eerste schijf verlaagd. Voor looninkomsten wordt de vrijstellingsvoet verhoogd. Voor de bedrijven komt er een teruggave van lokale heffingen ; ze krijgen ook subsidies voor onderzoek en ontwikkeling, milieu-investeringen en bedrijfsscholing.
De koopkracht van alle bevolkingsgroepen neemt volgend jaar toe. Vooral de ouderen (65+) met een klein pensioentje gaan er flink op vooruit. In de vorige verkiezingen verloren de traditionele partijen veel stemmen aan ouderenpartijen ; dat zal ze geen tweede keer gebeuren. Er zijn douceurtjes voor de onderkant van de samenleving : het minimumloon en de sociale uitkeringen worden weer gekoppeld aan de lonen op de arbeidsmarkt. Werknemers die het minimumloon of net iets meer verdienen, krijgen een forse belasting- en premiekorting. De rijken worden getrakteerd op een verlaging van de vermogensbelasting. Kortom, de traditionele kiezers van links zowel als rechts worden in de watten gelegd.
DIT IS OOK
de eerste begroting die Nederland voorbereidt op de volgende eeuw. Er komen veel extra investeringen in de infrastructuur. Er wordt geld opzijgelegd voor de spoorlijn die Rotterdam met de Ruhr verbindt (de Betuwelijn), voor de haven van Rotterdam, voor Schiphol en voor het Nederlandse deel van de hogesnelheidstrein tussen Parijs en Amsterdam. Nederland wil de draaischijf in de delta blijven.
Er is aandacht voor de vergrijzing die begin volgende eeuw in alle hevigheid toeslaat. Er komen maatregelen om de arbeidsmarktparticipatie van oudere werknemers te bevorderen. Om het dreigende gat in de pensioenkas te dichten, wordt nu alvast begonnen met een speciaal pensioenspaarpotje.
HET DROOMBUDGET
betekent nog niet dat alles perfect is achter de dijken. De basis is niet goed. Er zitten nog veel te veel mensen in de langdurige werkloosheid, de arbeidsongeschiktheid en de bijstand ; de massa uitkeringstrekkers is nog veel te groot in vergelijking met het aantal werkenden. Het inkomen per hoofd ligt nog veel te laag tegenover de rest van Noord-Europa : de gemiddelde Nederlander is armer dan de gemiddelde Belg.
Er is nog flink wat werk aan de winkel voor paars twee. Ze moeten niet zitten dromen.
JULES THEEUWES
Dr. Jules Theeuwes is hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Leiden.
