Doorbreek de zitmarathon

Het expertisecentrum PortaAL van de KU Leuven helpt bedrijven om hun werknemers een actiever leven te laten leiden. “Tijdens een eerste gesprek denken veel bedrijven dat we hun werknemers aan het sporten willen krijgen.”

PortaAL staat voor ‘Poort naar een Actieve Levensstijl’. Het expertisecentrum voor gezond bewegen werd in 2012 opgericht door vijf professoren in de Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen van de KU Leuven. Het instituut wil organisaties en bedrijven ervan bewust maken dat voldoende bewegen en niet te lang stilzitten uitermate belangrijk zijn voor een goede gezondheid.

“We willen bewegen zo laagdrempelig mogelijk houden”, zegt professor Jan Seghers, een van de initiatiefnemers. “We focussen niet op sport of uitdagingen, maar willen van bewegen een levensstijl maken. Iets wat mensen uiteindelijk uit zichzelf in hun dagelijkse werk- en levenspatroon inbouwen.”

PortaAL mikt hoofdzakelijk op bedrijven in de dienstverlenende sector; waar werknemers het grootste deel van hun taken zittend uitvoeren. Dat zijn er heel wat. Net iets minder dan de helft van de Belgische bevolking zit gemiddeld meer dan 5,5 uur per dag stil. Dat brengt arbeids- en gezondheidsrisico’s met zich. Die risico’s kunnen beperkt worden als een bedrijf een bewegingspolitiek voert.

Actieplan

“Tijdens een eerste gesprek denken veel bedrijven dat we hun werknemers aan het sporten willen krijgen”, zegt Jan Seghers. “Sporten is zeker belangrijk, maar wordt doorgaans in de privésfeer gedaan of net voor of na de arbeidsuren, want sommige bedrijven beschikken over een fitnessruimte. Er zijn ook heel wat andere zaken waarmee rechtstreeks op de werkvloer gezondheidswinst geboekt kan worden en een nieuwe bedrijfscultuur gecreëerd. Die verkrijg je onder meer door regelmatig recht te staan en rond te wandelen en vooral door ervoor te zorgen dat zo’n gedrag geaccepteerd en aangemoedigd wordt. Dat alleen al blijkt bij veel ondernemingen een serieuze drempel te zijn.”

De manier waarop een bedrijf zijn werknemers kan aanzetten tot meer bewegen verschilt van de wijze waarop men het zitpatroon kan doorbreken. “Meer bewegen kun je inbouwen in een werk- of weekschema. Dat verloopt heel planmatig en vaak ook heel bewust. Terwijl te lang zitten eerder een gewoonte is die afgeleerd dient te worden. Minder zitten, bekom je door aan de sociale normen en de kantooromgeving in een bedrijf te werken. Al die mechanismen ook mooi in evenwicht krijgen, is vaak de allergrootste uitdaging.”

De trajecten van PortaAL verlopen meestal via bewegingscoaching. Daarbij worden groepjes van vijf tot zes werknemers gevormd. “Elke groep zien we twee keer een uur. Daartussen houden we via mail of telefoon de vinger aan de pols, om iedereen heel gericht een actieplan te laten uitvoeren. De werknemers kiezen daarbij een beetje hun eigen doelstelling: meer bewegen, minder zitten of een combinatie van de twee.”

Keuze

Minder zitten en meer bewegen wordt door de overheid gestimuleerd in de schoolomgeving, maar de verantwoordelijkheid in het bedrijfsleven ligt voor een groot stuk bij de werkgever. “Minder zitten en meer bewegen blijft voor elke werknemer een individuele keuze”, zegt Seghers. “Maar als die zaken in een bedrijf niet gefaciliteerd worden, valt die keuze weg. Veel bedrijven doen wel aan sensibilisering via gezondheidsboodschappen of mailings, maar we merken dat zoiets onvoldoende is. Bedrijven die aangepast zit- en werkmeubilair ter beschikking stellen, gaan vaak aan hun doelen voorbij of slagen er niet in hun personeel te overtuigen. Veel werknemers zijn gebaat bij individuele begeleiding. Alleen zo kan een intentie omgezet worden in actie.”

De meeste bewegings- of gezondheidsinitiatieven die bedrijven sporadisch zelf organiseren, richten zich vaak vooral op de werknemers die al gemotiveerd zijn. Zo worden de actievelingen nog wat actiever. Wie niet geïnteresseerd is, valt uit de boot. “Met PortaAL proberen we de werknemers die niet uit zichzelf gemotiveerd zijn over de streep te trekken. We spreken dan gemiddeld over 25 tot 30 procent van het personeel. Als een werkgever zijn personeel kan aanzetten tot meer bewegen en minder zitten – en die zaken ook volgehouden worden – dan bekom je de beste resultaten.”

Om tot een gedragsverandering bij de werknemer te komen, zijn vier wetenschappelijk onderbouwde elementen cruciaal volgens PortaAL. De persoon en zijn sociale omgeving – vrienden, familie en collega’s – moeten ervoor open staan. Het derde element is de werkgever, die zorgt voor een passende bedrijfscultuur. De overheid, tot slot, heeft een stimulerende rol te spelen. “Die vier lagen hebben we allemaal nodig om op lange termijn tot de beste resultaten te komen”, zegt Seghers. “We proberen bedrijven erop te wijzen dat al die elementen moeten kloppen. In het verleden werden vaak veel te geïsoleerde initiatieven genomen: te individueel of alleen op structureel niveau, zonder rekening te houden met de individuele behoeften.”

Rechtstaand telefoneren

De werknemers in een bedrijf met honderden of zelfs duizenden werknemers individueel coachen is praktisch onhaalbaar. PortaAL mikt op een uitdijende olievlek. “We proberen altijd eerst om een degelijke werkgroep te installeren in een bedrijf. Daarnaast komen er ook een aantal beweegambassadeurs, die op hun beurt – bij wijze van spreken – hun collega’s verder besmetten. De praktijk leert ons dat zoiets werkt. Enkel met een top-downstructuur werken, is niet meer van deze tijd. De verandering moet van overal komen”, zegt Seghers.

Ten slotte zijn er nog tips waar iedere werknemer meteen al mee aan de slag kan. “Zorg voor voldoende verplaatsingen en momenten waarop je even rechtstaat, of ga al eens naar het toilet op een andere verdieping. Heel klassieke tips, maar toch slagen veel mensen daar niet in. Ik heb er voor mezelf bijvoorbeeld een gewoonte van gemaakt om altijd rechtstaand te telefoneren. Dat kost mij weinig moeite. Het zijn allemaal kleine zaken die je als opstapje naar een nieuwe gewoonte kan gebruiken. Het creëert een vorm van bewustzijn, waarbij je ook bij heel wat andere opportuniteiten bewegen als eerste keuze neemt.”

Dimitri Dewever, fotografie Kris Van Exel

“Als een werkgever zijn personeel kan aanzetten tot meer bewegen en minder zitten, dan bekom je de beste resultaten”