Dood door duizend sneetjes?

Na de rommelkredieten doen nu de klassieke kredietverliezen de Europese banken bloeden. Toch zou een nieuw overheidsinfuus niet nodig zijn, op voorwaarde dat de recessie niet te diep snijdt.

We tasten nog altijd in het duister. We weten niet wanneer, waar en hoe erg de crisis opnieuw zal toeslaan in de Europese banksector, en dat geeft een ongemakkelijk gevoel. Maar het is zonneklaar dat het Europese banksysteem nog niet uit de gevarenzone is”, zegt Daniel Gros, bankspecialist van de Brusselse denktank Centre for European Policy Studies.

Het Europese banksysteem overleefde dankzij massale steun van de overheden en centrale banken de tsunami van verliezen op gestructureerde kredieten die kwam aangerold vanuit de VS. Het ergste lijkt op dat front achter de rug. Voorlopig toch, want victorie kraaien is voorbarig zolang de Amerikaanse huizenprijzen dalen. Daarnaast liet een versoepeling van de boekhoudregels toe om een deel van de verliezen onder de mat te vegen en te spreiden in de tijd, met als risico dat de overheden zombiebanken overeind houden. Boekhoudkundig leven deze banken, maar de economie van kredieten voorzien, kunnen ze niet meer.

En nu is een tweede golf in aantocht die snel aan hoogte en snelheid wint. Oplopende verliezen op klassieke kredieten aan bedrijven en gezinnen riskeren de Europese banken te veroordelen tot de dood door duizend grote en kleine snijwonden. De recessie is daarbij rechter en beul. “De Europese banken zijn gematigd gewapend na de herkapitalisatie door de overheden. In principe moeten ze deze nieuwe golf van verliezen kunnen trotseren, tenzij de recessie lang aansleept. Dan is het afwachten”, zegt Rudy De Groodt, bankanalist van BNP Paribas Fortis Bank

Stress voor stresstests

Vorige week nog trok een hoge functionaris van de Europese Centrale Bank aan de alarmbel. Als de recessie aansleept tot in 2010 of langer, dan krijgen 25 grotere banken het moeilijk. Maar dat is nogal wiedes, en daarom werd op deze uitspraak vrij laconiek gereageerd. Hoe slechter het gaat met de economie, hoe hoger de kredietverliezen voor de banken. Bankiers kennen deze cyclus, die even onvermijdelijk is als de gang van de seizoenen. Toch zou wat meer duidelijkheid over de stressbestendigheid van de Europese banken geen overbodige luxe zijn, want als we het IMF mogen geloven is het Europese banksysteem virtueel failliet. Bijna 600 miljard dollar zouden de Europese banken aan vers kapitaal nodig hebben om de mogelijke verliezen op te vangen. De ECB is milder en schat de bijkomende verliezen op ruim 200 miljard euro. Daniel Gros zegt: “De schattingen van het IMF zijn overdreven negatief. De berekening van het IMF is gebaseerd op de marktprijzen van de gestructureerde kredieten. Die markt is echter ontwricht, en de prijzen reflecteren niet de echte waarde van die kredieten. Hoeveel ze dan echt waard zijn? Opnieuw: dat weten we niet, want afhankelijk van de intensiteit van de recessie, en de evolutie op de vastgoedmarkten.”

Ook de Europese banken dan maar stresstesten, net zoals in de VS, waar die testen toch voor wat vertrouwen in het banksysteem hebben gezorgd? Daniel Gros: “Uiteraard. Maar het vergt moed om die stresstesten te organiseren. Want de uitkomst zou kunnen zijn dat een aantal individuele banken niet levensvatbaar is.”

En een stresstest bewijst bovendien niets, want die test is maar zoveel waard als de degelijkheid van de onderliggende veronderstellingen. Rommel in, betekent rommel uit. Tegenvallende resultaten zouden daarom nodeloos het herstel in het gedrang kunnen brengen, redeneerden Europese leiders vorig weekend op de top van de G8. Niemand die trouwens al te veel geloof hecht aan de Amerikaanse stresstesten. Rudy De Groodt: “In de VS maken de stresstesten deel uit van een politiek om de markten op een wat geforceerde manier te sussen. Stresstesten zijn eigenlijk een non-event.”

Verwacht echter geen nieuwe uitslaande Europese bankenbrand, maar wel lokale vuurhaarden bij een aantal banken met een concentratie van verliezen en risico’s in de boeken. De Scandinavische banken zitten bijvoorbeeld gevangen in het wolfsijzer van de Baltische staten. De Ierse en Spaanse banken moeten afrekenen met het leeglopen van een vastgoedzeepbel op hun thuismarkt. De Oostenrijkse banken, en KBC, zijn kwetsbaar voor oplopende kredietverliezen in Oost-Europa. “Ook de Duitse banken zijn kwetsbaar omdat ze de voorbije jaren een internationale kredietportefeuille hebben opgebouwd bij gebrek aan mogelijkheden op hun binnenlandse markt”, zegt Rudy De Groodt.

De Belgische banken hebben heel wat geld geleend aan bedrijven en gezinnen in landen waar de crisis hard toeslaat, leren cijfers van de Nationale Bank. Behalve in Oost-Europa is het leningboek van de Belgische banken ook tientallen miljarden euro groot in het Verenigd Koninkrijk, de VS en Ierland.

Banken versterken hun winstbumper

De verliezen op de klassieke kredietportefeuille lopen snel op. Rudy De Groodt: “De gemiddelde verliesratio bedraagt in Europa normaal 40 basispunten. Dat betekent dat op elke 1000 euro toegestaan krediet de banken 4 euro niet terugzien. Nu zitten we aan 80 basispunten en we gaan naar een piek van 180 tot 200 basispunten. Dat kan de winst van de sector tot 50 procent weggommen. Het gaat dus niet om dodelijke verliezen. De strenge kredietpolitiek van de Europese banken beschermt hen voor erger.”

Volgens het IMF, altijd te vinden voor een portie zwartgalligheid, zou de verliesratio kunnen oplopen naar 300 basispunten in Europa, wat ongezien is sinds de Grote Depressie (zie grafiek). De verliezen in zwaar getroffen regio’s zoals Oost-Europa zullen nog hoger oplopen, maar daar genieten de banken, waaronder KBC, van een veel hogere winstmarge die toelaat om een pak kredietverliezen op te vangen.

Ook voor de Belgische banken loopt de verliesratio op. In 2006 en 2007 boekten de banken minder dan vijf basispunten verlies op hun klassieke leningboek – dat was zowat het walhalla voor bankiers. In de loop van de recessie zullen de banken zonder twijfel de gemiddelde verliesratio van 30 tot 40 basispunten overstijgen. Hoe hoog de verliezen uiteindelijk zullen oplopen, is opnieuw afhankelijk van duurtijd en intensiteit van de recessie.

De bankiers zetten echter alle zeilen bij om deze verliezen voor te blijven. Dat doen ze door hun rentemarge gevoelig op te drijven. Met de steun van de centrale banken kunnen de banken zich nu goedkoop herfinancieren, terwijl de banken aan hun klanten een hogere risicopremie aanrekenen. Dat heeft natuurlijk te maken met de recessie, maar ook met een normalisering van de tarieven, vooral op de thuismarkten. De jongste jaren was de rentemarge op de Belgische markt gezakt naar een dieptepunt (van 120 basispunten in 2000 naar ongeveer 80 de voorbije jaren), waardoor er met klassiek bankieren niet zo veel geld meer te verdienen viel, en banken de noodlottige fout maakten om te vluchten in gestructureerde kredieten en risicovollere zakenbankactiviteiten.

In elk geval, het klassieke bankieren maakt zijn winstgevende comeback, en dat is niets te vroeg, want die onderliggende winstgevendheid zal de oplopende kredietverliezen moeten absorberen. “De onderliggende winstcapaciteit van de banken wordt de volgende twee jaar van cruciaal belang”, zegt een toezichthouder. “Een gematigd economisch herstel en stabilisering van de vastgoedprijzen in de VS, dat zou al een wereld van verschil maken”, zegt Rudy De Groodt. (T)

Door Daan Killemaes