DOMWEG GELUKKIG

De ellende van het grote talent

Wie op zaterdagavond het grote lot van honderd miljoen wint, zit vaak maandagochtend al in zak en as. Het grote lot winnen is slechts een fractie van een seconde extreem leuk ; daarna begint de ellende. Een mens heeft meestal niet meer dan drie extravagante wensen die met geld vervuld kunnen worden. Na de witte cabriolet, de villa in Brasschaat en de wereldreis zijn de meesten door hun wilde geldsmijterij heen. Dan begint de zware verantwoordelijkheid voor de grote berg geld die nog overblijft, en waar aasgieren vanop hun bescheten boomtak naar zitten te loeren.

De natuurlijke rijkdom aan steenkool en ijzererts was in de vorige eeuw het grote lot voor Wallonië, maar daarvoor hebben de Walen in deze eeuw zwaar moeten boeten.

Geboren worden met een groot talent is als het winnen van een groot lot. Het betekent vooral niet dat er een gelukkig leven op volgt. Omgaan met een groot talent vereist buitengewone vaardigheden. Geen mens is te vertrouwen. Het Grote Lot en het Grote Talent brengen het slechtste in de anderen naar boven : iedereen wil mee profiteren. Voor Wolfgang Amadeus Mozart was dat zijn vader, Elvis Aaron Presley had Colonel Parker.

UIT DE BOOT.

De ellende van het grote talent begint al in de eerste levensjaren. Een paar jaar geleden verscheen “Het drama van het begaafde kind” : een boek waarin Alice Miller beschrijft hoe intelligente kinderen alles doen wat hun moeders verwachten en dus een veel te sterke moederbinding aankweken, hun ware Ik verliezen en in het latere leven last krijgen van depressies.

Al vanaf de kleuterklas vallen ze uit de boot. De juffrouw heeft geen aandacht voor hen, want ze vindt dat slimme kinderen zichzelf wel redden ; ze heeft trouwens haar handen vol om de niet-getalenteerden over de streep te trekken. Geniale kinderen vervelen zich op school.

Wie met een groot talent de tienertijd doorkomt zonder zelfmoord en de adolescentie overleeft zonder drugs, heeft nog een heel leven vol worsteling te gaan.

GODSGESCHENK.

Het grote lot in de loterij stelt macro-economisch weinig voor. Het is alleen maar herverdeling. Er gaat geld van de verliezers naar de winnaars, waaronder ook de overheid die een belangrijk deel op zak steekt. Door de loterij verschuiven de consumptieve bestedingen : minder lekkere taartjes van de bakker tegenover meer Mercedessen en dikkere lagen ZOAB op het wegdek.

De loterij creëert geen extra werkgelegenheid, geen economische groei. Een groot talent doet dat wel. Een groot talent brengt welzijn voor miljoenen. Het vaderland eert zijn Nobelprijswinnaars en telt zijn olympische medailles. De hele muziekindustrie draait op een handvol supersterren. Geniale uitvinders bedenken producten waar complete industrietakken decennia lang mee voortkunnen. Eén slim mens kan de dorstigen laven, de hongerigen voeden en de hele wereld veranderen.

Toch vindt de rest van de wereld dat een talent vooral blij mag zijn met de gave van dat talent, dat hij of zij het maar zelf moet zien te rooien en vooral met de anderen moet delen. Talent is een gift van de goden maar zoals de oude Grieken al wisten, is niet elk godsgeschenk een zegen voor de mens.

BELASTING.

Met de bijbel vinden we dat wie talenten heeft, daarmee rentmeester is geworden en de morele plicht heeft die talenten te laten renderen. Wie dat niet doet, “zal in de buitenste duisternis worden geworpen, en daar zal geween zijn en geknars van tanden.” Wie talenten heeft meegekregen, wordt geboren met een opdracht : die moet opstaan en voortrekken. Wie pech heeft gehad en niks heeft gekregen, kan rustig blijven liggen.

Een groot talent wordt niet altijd onmiddellijk erkend. Zelfs Einstein werd aanvankelijk afgewezen voor een onderzoeksbaan aan de universiteit. Veel talent zwerft rond in schnabbelbanen om nooit gevonden te worden. Wie wel ontdekt wordt en zijn talent te gelde maakt, krijgt het hele belastingsysteem over zich heen : de samenleving vindt veel verdienen niet fatsoenlijk.

In de openbare financiën staat de talentenbelasting van Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen bekend als de optimale belasting. Stel dat we aangeboren talenten exact kunnen meten, dan kunnen we elke baby na het doorknippen van de navelstreng een optimale belasting opleggen voor de rest van zijn leven. Een dergelijke belasting is efficiënt, want ze prikkelt de getalenteerde om zijn talenten optimaal in te zetten teneinde het bedrag van de belastingaanslag op te brengen.

ONBEGRIP.

Wie met talent geboren wordt, heeft grote kans op een trieste kindertijd, een hartverscheurende jeugd en levenslang onbegrip ; hij leeft in de permanente vrees niet ontdekt te worden en krijgt geen enkele steun vanuit de samenleving, maar wel de voortdurende eis om zijn talent niet onder stoelen of banken te steken en vooral de opbrengst ervan te delen.

Wie zonder talent geboren wordt, ziet al deze ellende aan zich voorbijgaan : hij kan onbezorgd van het leven genieten, wordt gesteund en ondersteund. Wie met veel talent geboren wordt, moet wel denken dat het beter is letterlijk domweg gelukkig te zijn.

JULES THEEUWES

Dr. Jules Theeuwes is hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Leiden.