Dobbelen om de wereld

Nemen de Amerikanen een verstandig en berekend risico door Lehman Brothers failliet te laten gaan, of dobbelen ze met het financiële systeem als inzet? De wereld houdt de adem in.

“Ik hou mijn hart vast”, zegt professor Paul De Grauwe (KU Leuven). “Onzekerheid is troef”, zegt Etienne De Callataÿ, hoofdeconoom van Bank Degroof. “We veronderstellen dat de Amerikanen weten wat ze doen”, zegt Anton Brender, hoofdeconoom van Dexia Asset Management. “We zitten aan de schermen gekluisterd”, zegt Geert Noels, hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer.

Het zijn eerlijke antwoorden na een bewogen weekend. De Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers vroeg een gerechtelijk akkoord aan, collega Merrill Lynch werd overgenomen door Bank of America (gelukkig maar, anders ging het Lehman Brothers achterna), en verzekeraar AIG vecht voor zijn bestaan. Niemand weet wie het volgende slachtoffer wordt, en niemand weet of het financiële systeem deze schokken aankan.

De onzekerheid deelt rake klappen uit op de beurzen, en dat op een moment dat de Amerikaanse S&P-index flirt met het heel belangrijke steunniveau van ongeveer 1200 punten. “Zakken we daaronder, dan komen we in een fundamenteel slechter scenario terecht dat rekening houdt met een globale recessie”, zegt Piet Lammens, hoofd research van de KBC-marktenzaal. Verder inklappende koersen zouden het voor noodlijdende financiële instellingen (zoals AIG) ook bijzonder moeilijk maken om het zo broodnodige verse kapitaal op te halen. Afgelopen dinsdag – vóór het afsluiten van Trends – was daarom alle hoop gevestigd op de Amerikaanse centrale bank (de Fed) om met minstens 50 basispunten de rente te verlagen, of minstens de deur op een kier te zetten voor een renteverlaging in de toekomst.

“Als het financieel systeem te zwaar beschadigd raakt, dan zijn de VS veroordeeld tot een zware recessie”, zegt Paul De Grauwe. “De Amerikaanse economie was de voorbije jaren gebaseerd op krediet; verhalen over een hogere Amerikaanse productiviteit zijn larie en apekool. En die kredietverlening staat en valt met een gezond financieel systeem.”

De gok met Lehman Brothers

Toen in het weekend duidelijk werd dat de Amerikaanse overheid bereid was om Lehman Brothers failliet te laten gaan, joeg dat een golf van koude rillingen over de planeet. “De overheid speelt Russische roulette”, is de reactie van de Amerikaanse econoom Paul Krugman. Want kun je de kaart Lehman Brothers uit het financiële kaartenhuisje halen zonder dat het instort? Dat wordt spannend.

“Er is een lange discussie geweest hoe de markten zouden reageren op de beslissing om Lehman Brothers niet te redden. Maar de eerste marktdag na de beslissing is relatief goed verlopen. Op zich is het geval Lehman Brothers beheersbaar, maar men ziet het einde van de tunnel niet. Er zijn nog andere spelers in moeilijkheden, en er is politieke onzekerheid in de VS. Daardoor blijft de situatie labiel”, zegt een toezichthouder.

Toch lijkt het erop dat de risico’s die de Amerikanen nemen berekend en wenselijk zijn, en wel om een aantal redenen:

“De overheid moest het signaal geven dat ze niet elke bank in problemen zouden redden. Anders krijgt minister van Financiën Henry Paulson tot in november elk weekend banken in moeilijkheden over de vloer”, zegt Peter De Keyzer.

“Het is een goed signaal dat de belastingbetaler niet voor alle fratsen van de bankiers zal opdraaien. Het kan niet om consequent de winsten te privatiseren en de verliezen te nationaliseren”, zegt Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera. “En er werd gespeculeerd op schuldpapier van noodlijdende banken, in de hoop dat de overheid er via een nationalisatie risicovrij overheidspapier van zou van maken. Aan dat spelletje wou men een einde maken”, zegt Piet Lammens.

De VS hebben ook lessen geleerd uit de redding van Bear Sterns in maart. “De Fed is mogelijk tot de conclusie gekomen dat de schade van een faillissement van Bear Stearns beperkt zou zijn gebleven. De Fed weet wat ze moet doen. In de VS zijn nu ook de grote verliezen en slachtoffers bekend, de cirkel is rond”, zegt Johan Van Overtveldt, de directeur van VKW die binnenkort in de VS een boek publiceert over de crisis en de rol die de vorige voorzitter van de Fed, Alan Greenspan, en de huidige voorzitter, Ben Bernanke, daarin spelen. En als iemand weet hoe deze crisis aan te pakken, is het wel Ben Bernanke, die als geen ander de Grote Depressie van de jaren ’30 bestudeerde. Als Bernanke morgen onder een bus terecht komt, zou dat erger zijn dan nog een bank die failliet gaat.

Mogelijk werd Bear Sterns gered om zijn voornaamste tegenpartij, JP Morgan, te redden. Dat is een depositobank, en daarom een veel belangrijke pijler van het systeem dan Lehman Brothers. “Lehman Brothers was wellicht de moeite niet om het laatste kruid aan te verschieten. Dat doe je enkel voor de echte steunpilaren”, zegt Geert Noels. Wellicht wordt de verzekeraar AIG andere koek.

Hoe lang duurt de crisis nog?

“De crisis is tot proporties uitgegroeid die niemand voor mogelijk hield”, zegt Peter De Keyzer. Het is nog niet gedaan, want de angel zit nog in het systeem en aanhoudende wanbetalingen op de Amerikaanse rommelhypotheken zijn het gif dat blijft stromen. Alleen een stabilisatie van de huizenprijzen kan de angel eruit halen. En zover zijn we nog niet (zie Het huizenmonster moet weer in zijn kooi, blz. 54).

Maar hulp is onderweg, zegt Anton Brender, hoofdeconoom van Dexia Asset Management “Er zijn stabiliserende krachten aan het werk. De olieprijs is fors gedaald en de inflatie koelt af. En vooral: na de redding van de hypotheekbanken Fannie Mae & Freddie Mac is de hypotheekrente fors gedaald in de VS. We verwachten dat die daling duurzaam is, en dat zal de Amerikaanse woningmarkt zuurstof geven. Maar het duurt enkele maanden eer de positieve effecten voelbaar worden. We moeten tot dan zien te overleven.”

Maar zoals de econoom John Maynard Keynes al zei: markten kunnen langer irrationeel blijven dan mensen of banken solvabel zijn. Alleen de overheid heeft de tijd en de kredietwaardigheid om zo’n crisis uit te zweten. Vooral de zakenbanken hebben die tijd niet meer. Hun businessmodel ligt in duigen. Nouriel Roubini (New York University) verwacht dat ook Goldman Sachs en Morgan Stanley, net zoals Merrill Lynch, in de armen van een grote depositobank zullen moeten vluchten. “Het businessmodel van de banksector is kapot. Bijkomende regulatie zal zwaar wegen op de winstgevendheid. Het wordt een doffe sector de komende jaren”, zegt een marktpartij. Maar krimpt de koek, dan daalt ook het aantal hongerigen aan tafel. “De markt zuivert zich. Minder spelers betekent dat de overblijvers betere perspectieven krijgen”, zegt Geert Noels.

Intussen is het wachten op een structurele oplossing, die een einde kan maken aan het maandenlange gesukkel van de ene crisis naar de andere. “Om het bloeden op hypotheekmarkt te stelpen, moet de overheid er een pak geld tegenaan gooien, waarbij de overheid de besmette activa en passiva in een overheidsfonds verzamelt. Dat kan de kostprijs van de crisis relatief beperkt houden”, zegt Piet Lammens. Het is vermoedelijk wachten tot de nieuwe Amerikaanse regering in het zadel zit, begin volgend jaar, maar daar tegenover staat dat het probleem in kwestie beheersbaar is. In totaal kampen de VS met ongeveer 1500 miljard slechte kredieten en hypotheken, of ongeveer 10 % van het bbp. Ter vergelijking: de omvang van de slechte leningen die Japan jaren in economische ellende dompelden, bedroeg tot 30 % van het bbp. En terwijl Japan talmde en treuzelde om de koe bij de horens te vatten, weten de Amerikanen wel van aanpakken. Hopelijk weten ze wat ze doen. (T)

Door Daan Killemaes