Dinsdag 28 september ligt dé referentie van het Nederlandse taalgebied, de ‘Dikke’ van Dale, opnieuw in de winkelrekken. De driedelige woordenlijst blijft het vlaggenschip voor de uitgever uit Utrecht die sinds april een nog zelfstandiger koers vaart, na de management buy-out door het voltallige personeel.
Utrecht (Nederland).
In het kantoor van directeur Bram Wolthoorn van de bv van Dale Lexicografie prijkt een uitvergrote display van de dertiende editie van de driedelige van Dale. De bruinzwarte kartonnen kaft bevat geen 4300 bladzijden zoals de echte woordenboeken, maar een witte piepschuimen band. Maar vanaf 28 september wacht dé referentie voor de Nederlandse taal op de consument in de boekhandel.
“Eindelijk is de dertiende editie af. Dat geeft een prima gevoel,” haalt Bram Wolthoorn opgelucht adem. “We hebben er heel lang aan gewerkt, zoals bij elke editie. Na zeven tot acht jaar brengen we een nieuwe versie op de markt. Met de verschijning leggen we een momentopname vast in het continue proces van de ontwikkeling van een taal. In al onze verschillende disciplines hebben taaltechnici samengewerkt om de Dikke van Dale op het geplande tijdstip te laten verschijnen. Op zulke momenten zie je dat wij hier echt in team werken.”
Het personeel koopt het bedrijf
Het teamgevoel werd begin april al gevoelig versterkt. Want toen nam het personeel het merendeel van de aandelen in de bv Veen Uitgevers Groep, de overkoepelende holding van van Dale Lexicografie. Tot dan huisde de uitgever bij Wolters Kluwer. Maar die stootte zijn dochterbedrijf af, omdat Wolters Kluwer zich wil concentreren op de kernactiviteit: het uitgeven van publicaties voor professionele gebruikers.
In het vernieuwde bedrijf heeft de participatiemaatschappij CVC Capital Partners, samen met een personeelsstichting, de meerderheid van de aandelen. CVC Capital Partners is een Britse durfkapitaalverschaffer. Wolters Kluwer behoudt een minderheidsbelang.
De holding Veen Uitgevers Groep zal in 1999 een omzet van 2,5 miljard frank halen, met 140 werknemers. Van Dale Lexicografie zorgt voor “een vijfde” van het omzetcijfer. Het Belgische dochterbedrijf, nv Veen Uitgevers Groep, levert met elf werknemers 300 miljoen frank van die omzet.
Veen Uitgevers Groep is een holding met vijf uitgeverijen, waarbij dus van Dale Lexicografie. De vier andere zijn de bv Veen Magazines, uitgever van onder meer Natuur en Techniek en Filosofie Magazine. Contact, Kosmos Z&K en Luitingh-Sijthoff brengen fictie en non-fictie op de markt. Luitingh-Sijthoff is actief in het populaire segment, met bijvoorbeeld werk van Agatha Christie of John Le Carré; Contact bespeelt het topsegment en heeft auteurs als Kristien Hemmerechts en Cees Nooteboom in huis. Een marktniche van Contact is de business bibliotheek, met vooraan goeroe Tom Peters.
“Alle werknemers kregen de gelegenheid om te participeren in het eigen bedrijf en hebben dat ook gedaan,” verduidelijkt Bram Wolthoorn het nieuwe beleid. “Want Veen Uitgevers Groep is een prachtig bedrijf. Met vijf divisies hebben we voldoende kritische massa om te overleven. We zijn zeer complementair, en leveren aardig wat synergieën. Van Dale werkt samen met Contact bij de uitgave van taalgidsen, en we wisselen onze gegevensbanken uit.”
De computer leest de krant
Want de kruisbestuiving via technologie noemt Bram Wolthoorn het essentiële element voor van Dale. “In onze markt hebben de uitgevers van woordenboeken als eerste de informatica ingeschakeld. Tot voor tien jaar werkten we nog met een fichebak met woorden. Door het gebruik van een geïnformatiseerde gegevensbank wordt de beheersing van de taal veel groter. We speuren voortdurend naar dwarsverbanden, verwijzingen.”
In de gevensbank steken miljoenen woorden. Het in eigen huis ontwikkelde computerprogramma leest bijvoorbeeld autonoom de cd-rom met artikels van De Volkskrant. Nieuwe woorden worden automatisch geselecteerd. “De productie van een woordenboek is veel ingewikkelder dan de uitgave van een gewoon boek. Je werkt niet met één auteur, maar met een redactie. Het gaat steeds om veel mensen die bepaalde criteria hanteren voor de opname van woorden. Dit is een langdurig proces.”
Een proces van zeven tot acht jaar om precies te zijn, voor de uitgave van een nieuwe, driedelige van Dale. Het bedrijf uit Utrecht is vanaf 28 september toe aan de dertiende editie. De Dikke bevat 240.000 trefwoorden, op 4300 pagina’s uitgesmeerd. Waarmee de woordenlijst alweer 300 pagina’s meer telt dan de vorige editie.
In 1864
bracht Johan van Dale, een schoolmeester uit Sluis, zijn eerste editie op de markt. De voorbije eeuw groeide de familienaam uit tot de bekendste merknaam voor woordenboeken. In 1984 werd van Dale Lexicografie een filiaal van Wolters Kluwer, dat zich uitsluitend toespitste op de productie van woordenboeken. “Het bijzondere aan onze uitgeverij is, dat we ontstaan zijn vanuit een titel, niet vanuit een collectie,” weet Bram Wolthoorn. “We hebben natuurlijk een heel sterke merknaam, die synoniem staat voor kwaliteit. Wij zijn echte taalvolgers, we volgen de ontwikkeling van de taal op de voet. Maar die verantwoordelijkheid legt ook een zware last op onze schouders. De bedrijfscultuur bij van Dale is heel erg doorgedrongen van het kwaliteitsimago en de verantwoordelijkheidszin. We vervullen een maatschappelijke functie, de taal is een cultureel goed.”
De Vlaming is kritisch
De Dikke blijft binnen die strategie het vlaggenschip van het huis van Dale, en levert met “vele tienduizenden” verkochte exemplaren ook de hoofdbrok van de omzet. Maar de uitgever van woordenboeken ontwikkelde een uitgebreid gamma afgeleide producten, die alle segmenten van de markt bestrijken. Van grote woordenboeken in andere talen, via kleine van Dales op kindermaat, tot leeswoordenboeken met synoniemen, spreekwoorden, etymologische verklaringen. Aan de onderkant van de markt bevindt zich het merk Ster: een grote concurrent van Prisma in Vlaanderen. Tot die concurrenten behoren Kramers, Prisma, SDU, de uitgever van het groene boekje, en Spectrum.
In België neemt de nv Standaard Uitgeverij de verdeling van die Nederlandse producties voor zijn rekening. Want van Dale is de enige uitgever van woordenboeken, met een eigen filiaal in Vlaanderen. “We spreken elkaars taal, maar daarmee is alles gezegd,” ervaart Bram Wolthoorn. “De Vlaamse klant benadert zijn taal veel kritischer dan de Nederlander. Voor de Vlaming is een correct taalgebruik heel belangrijk. Het is voor de Vlaming een nog serieuzere zaak dan voor de Nederlander. Kijk maar naar de spelletjes: de Vlaming scoort meestal beter dan de Nederlander.”
De populaire taalspelletjes
op televisie vormen voor van Dale overigens een belangrijke motor voor de verkoop. Fabrikant Jumbo ontwikkelde met de merknaam bovendien het van Dale-spel. “Nog nooit was leuk zo leerzaam!”, leest de slogan van de educatieve speeldoos.
Een ander speeltje, vorig jaar met Sinterklaas gelanceerd, is de Cd-Rijmrom, die een miljoen woorden bevat. “Een groot succes,” zegt Bram Wolthoorn, die geen verkoopcijfers verklapt. Maar de multimediale markt gaat bij van Dale met rasse schreden vooruit, ook al wordt die pas sinds twee jaar bewerkt. De aanzet werd gegeven in 1997 met de woordenboeken in andere talen op cd-rom. In het millenniumjaar verschijnt ook de Dikke op het digitale schijfje. “De multimediale markt is vandaag goed voor 15% tot 20% van de omzet. Maar die markt groeit sterk, vooral bij bedrijven en professionele gebruikers, zoals vertalers en de schrijvende media. De elektronische markt biedt ongekende mogelijkheden. We werken aan specifieke gegevensbanken in vaktaal voor onder meer verzekeringen, onroerend goed, of de banken.”
De groei van de elektronische media betekent niet de doodssteek voor het papier. De dertiende editie van de Dikke wordt gedrukt bij de Fransman Chorus, het Turnhoutse Brepols levert ander werk voor van Dale Lexicografie. “Het papier zal niet verdwijnen. Veel gebruikers slaan spontaan de Grote open om een stukje te lezen, om erin te bladeren. En een woordenboek is altijd beschikbaar op plaatsen waar je het wil gebruiken. Een laptop heb je niet altijd naast je.”
WOLFGANG RIEPL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier