Dienstplicht zet Russische bedrijven onder druk

De massamobilisatie voor de oorlog in Oekraïne heeft het tekort aan arbeidskrachten in Rusland acuter gemaakt. Ook op lange termijn ziet de demografische evolutie er niet goed uit.

De ochtend nadat Vladimir Poetin een massale mobilisatie had aangekondigd, gingen mannen in heel Rusland naar hun werk. Daar vonden ze al berichten die hen sommeerden om naar de dienstplichtbureaus te gaan. Tegen de avond doken vrouwen bij de werkplekken op, op zoek naar hun mannen. “We moesten hen drankjes geven om ze te kalmeren”, zegt een leidinggevende van een groot metaal- en mijnbouwbedrijf. “Je kunt ze begrijpen: hun mannen gingen ‘s ochtends naar hun werk en kwamen ‘s avonds niet meer thuis.”

Bedrijven in Rusland zijn opgeschrikt door de plotselinge militaire dienstplicht, die sinds 21 september minstens 300.000 mannen heeft gemobiliseerd voor de oorlog in Oekraïne en de vlucht van honderdduizenden anderen heeft veroorzaakt. Uit interviews met oligarchen, ondernemers en werknemers blijkt dat het aantal dienstplichtigen en emigranten weliswaar slechts een fractie is van de 72 miljoen arbeidskrachten in Rusland, maar dat de gevolgen de economie van het land verstoren en waarschijnlijk de groei op lange termijn zullen aantasten. (De Financial Times maakt de namen van de geïnterviewde managers en medewerkers niet bekend vanwege mogelijke represailles van de autoriteiten.)

Drastische maatregelen

De mobilisatie heeft geleid tot het grootste tekort aan arbeidskrachten in Rusland sinds 1993, blijkt uit een studie van het Gaidar Instituut. In de enquête onder bedrijven zegden de meeste respondenten dat ze hun productie niet kunnen verhogen, terwijl anderen aangaven dat ze productieverlagingen en een daling van de kwaliteit van de productie verwachtten. “We hebben minder gezonde, goedopgeleide en sterke mensen. Zij creëren het bruto binnenlands product van een land”, aldus Vladimir Gimpelson, een arbeidseconoom die Moskou heeft verlaten voor een baan in de Verenigde Staten. “Als economische groei de prioriteit van de regering is, zou ik dat een rampzalige vergissing noemen.”

Het negeren van een oproepingsbevel heeft meestal geen ernstige gevolgen. Maar soms werden drastische maatregelen gebruikt om de regionale quota te halen. In een afgelegen industriegebied in Siberië “pakten ze gewoon iedereen die ze konden”, zegt de directeur van een ander groot grondstoffenbedrijf. Toch heeft de leidinggevende niet gelobbyd voor een vrijstelling voor zijn werknemers, omdat “het heel gemakkelijk een averechts effect kan hebben. Je vraagt om tien mensen vrij te stellen en je krijgt een lijst met dertig mensen die als reserve gemobiliseerd kunnen worden.” Naast de 150 werknemers die officieel zijn gemobiliseerd in zijn bedrijf, hebben verscheidene anderen hun baan opgezegd, toen ze de grens met Centraal-Azië al waren overgestoken.

Hoewel het aantal vertrekkers slechts een klein deel uitmaakt van het duizendenkoppige personeelsbestand van het bedrijf, zijn de opgestapte werknemers moeilijk te vervangen in de dunbevolkte, vaak afgelegen wildernissen van Siberië. “Vrouwen in dienst nemen is optie nummer één”, zegt de directeur. Dat geldt zelfs voor banen als handarbeider, die tot een recente wijziging in de Russische regelgeving voorbehouden waren aan mannen.

Tekort aan arbeidskrachten

De dienstplicht en de braindrain verergeren ook de bevolkingsafname in Rusland. Volgens de Russische grensbewakingsdienst, die deel uitmaakt van de veiligheidsdienst FSB, verlieten van juli tot september 9,7 miljoen mensen het land, een stijging van 1,2 miljoen op jaarbasis en bijna het dubbele van het voorgaande kwartaal. Demografen voorspelden al een daling met 25 procent van het aantal werknemers tussen 20 en 40 jaar tegen 2030 vergeleken met eind 2010, aldus Gimpelson. Die leeftijdsgroep is cruciaal voor de productiviteit.

Arbeidsmigranten uit Centraal-Azië zullen banen kunnen opvullen waar weinig scholing voor vereist is. Maar ze kunnen niet de hooggeschoolde werknemers vervangen in de IT-sector, die al voor de mobilisatie met arbeidskrapte kampte, zegt Oleg Itskhoki, hoogleraar aan de universiteit van Californië. Elvira Nabiullina, gouverneur van de Russische centrale bank, zei vorige maand dat de dienstplicht zou kunnen leiden tot een hogere inflatie “door veranderingen in de structuur van de arbeidsmarkt en een tekort aan sommige specialisten”. “We verwachten dat de uitstroom van geschoolde arbeidskrachten een negatief effect zal hebben op het groeipotentieel op lange termijn”, aldus Sofya Donets, econoom bij Renaissance Capital.

Hoewel leidinggevenden van Yandex, het grootste technologiebedrijf van Rusland, met succes hebben gelobbyd om hun personeel vrij te stellen van de mobilisatie, kregen verschillende van hen toch een oproep, aldus een medewerker van Yandex. De meesten slaagden erin de dienstplicht te ontlopen, zegt hij. Maar de fouten hebben ertoe geleid dat meer medewerkers het land hebben verlaten dan in de eerste weken van de invasie. Als gevolg daarvan heeft een kwart van de 20.000 medewerkers van Yandex zich nu buiten Rusland gevestigd. Het bedrijf weigerde commentaar voor dit verhaal.

Grote Russische bedrijven hebben de klap gemakkelijker kunnen opvangen dan kleine ondernemingen, zegt de miljardair-oprichter van een ander Russisch grondstoffenbedrijf, dat meer dan 1.000 mannen van zijn 20.000 werknemers heeft verloren. Voor sommige door sancties getroffen bedrijven was de mobilisatie ook een gelegenheid om te besparen. Het is voor grote Russische bedrijven politiek moeilijk om mensen te ontslaan. “Het klinkt verkeerd, maar de mobilisatie heeft dat proces bevorderd”, aldus een leidinggevende.

Het nieuwe normaal

Veel mensen in het bedrijfsleven vinden dat ze weinig andere keuze hebben dan zich aan te passen aan het nieuwe normaal. Velen zeggen ook dat de dienstplicht efficiënter zou zijn gebeurd als die aan het bedrijfsleven was overgelaten. Een oligarch in Moskou merkt op dat hij onder zijn 10.000 werknemers voldoende vrijwilligers voor het leger zou hebben gevonden in ruil voor het behoud van drie werknemers die hij niet wil verliezen.