Die andere epidemie

Een ziekte die in Vlaanderen toeslaat nadat ze vanuit het Verre Oosten via Italië Europa is binnengedrongen. Het is zo met het coronavirus en het was zo met de pestepidemie van 1349. De pest was een bacteriële infectie die in een paar dagen dodelijk was. Niemand kende de oorzaak van de ziekte, die door vlooien werd overgedragen. Over de pestepidemie zijn bibliotheken vol geschreven. Historicus Joren Vermeersch voegt er een exemplaar aan toe met 1349. Hoe de Zwarte Dood Vlaanderen en Europa veranderde.

Is over die pestepidemie nog iets nieuws te vertellen? Zeker. Tot voor kort heerste de mythe dat het graafschap Vlaanderen minder hard dan andere steden werd getroffen door de Zwarte Dood. Dat zou vreemd zijn, aangezien steden als Gent en Brugge een centrale rol speelden in de internationale handel. Door intensief archiefonderzoek komt Vermeersch tot de conclusie dat Vlaanderen zeker niet werd gespaard. Hij stootte op documenten uit Brugge die aantonen dat in 1349 twee nieuwe begraafplaatsen werden aangelegd buiten de stadsmuren. De kronieken van het kapittel van de Brugse Sint-Donaatskerk leren dat er plots veel minder belastinginkomsten binnenkwamen door “zeer grote sterfte”. In de herfst van hetzelfde jaar kwamen er veel vacatures vrije voor parochiepriesters. Het Sint-Janshospitaal zat zonder verplegers, ze waren allemaal overleden. Vermeersch haalt veel informatie uit administratieve teksten, die ook aantonen dat iedereen zo goed en zo kwaad als het kon bleef werken. Al leidde het einde van de epidemie wel tot buitensporig gedrag van de overlevenden, onder meer op seksueel vlak.

Daarnaast besteedt Vermeersch veel aandacht aan de economische impact van de Zwarte Dood op langere termijn. Dat is een van de sterkere passages in het boek. Men zou kunnen denken dat de lonen door de lagere bevolking en schaarse arbeid omhoog zouden gaan, maar dat gebeurde niet. De machthebbers hielden de normale werking van een vrije markt en dus ook een vrije arbeidsmarkt tegen. Maar de elites konden hun wil niet overal opleggen, toont Vermeersch aan. Gefrustreerde arbeiders emigreerden. De pest haalde de oude economische machtsverhoudingen overhoop. Dat inzicht maakt van 1349 een benchmark in de geschiedschrijving over de zelden geziene ramp.