Deze Belgen kunnen het waterprobleem uit de wereld helpen

Uitbuiters, zo luidt het oordeel van 11.11.11 over de drinkwaterproducenten. Toch gaat het Vlaamse milieubedrijf Waterleau zuiver drinkwater produceren in het Zuiden. Hoe combineert het bedrijf een filantropische instelling met de harde wetten van de markt?

Op de 11.11.11-affiche van dit jaar drinkt een vrouw uit het riool. Met dit schokkende beeld tracht de Noord-Zuidbeweging de publieke opinie warm te maken voor haar strijd tegen de liberalisering van het drinkwater. Maar niet elk particulier initiatief buit de ontwikkelingslanden uit. Integendeel. Met een budget van 5 miljoen euro redt de non-gouvernementele organisatie (NGO) Protos jaarlijks 50.000 levens van de uitdroging. Met een zelfde investering zegt Water on the Rocks ( WOTR) ongeveer 500.000 mensen dagelijks van drinkwater in een milieuvriendelijke verpakking te kunnen voorzien.

Hoe pakt WOTR, dochter van het Vlaamse milieubedrijf Waterleau, dit ontwikkelingsproject dan aan? Gedelegeerd bestuurder Luc Vriens: “Onze waterfabrieken produceren ter plaatse vanuit gelijk welke bron (grond- of rivierwater) gezonde en absoluut zuivere drankjes. Met een deel van de meeropbrengsten uit het Noorden financieren we de productie in het Zuiden. Hiermee onderschrijven we het Wereld Water Manifest van de Verenigde Naties (VN) en Riccardo Petrella ( Groep van Lissabon). No aid, but trade. ”

1. Wie zijn de concurrenten?

Al jaren is Waterleau – gespecialiseerd in de zuivering van industrieel afvalwater – op zoek naar een stabiele diversificatie van zijn activiteiten. Vriens: “Onze niche is zeer projectgebonden. Bovendien moet je telkens van nul beginnen om voor de klant een installatie op maat te maken.” Om de conjunctuurschokken beter te kunnen opvangen, heeft Waterleau geleidelijk zijn gamma uitgebreid met luchtzuivering, slibverwerking, membraantechnologie en de zuivering van huishoudelijk afvalwater.

De concurrentie met de internationale voedingsreuzen – zoals Coca-Cola, Danone en Nestlé – lijkt Waterleau echter een brug te ver. Het Vlaamse milieubedrijf heeft weinig kaas gegeten van de massaconsumentenmarkt, waar marketing de klok slaat. Daarom dacht Vriens oorspronkelijk aan de plaatsing van waterfonteinen in bedrijven. Maar die techniek is te makkelijk kopieerbaar. Vervolgens ging hij op zoek naar een goedkoop, veilig en ongebonden alternatief voor de groeiende markt van het flessenwater: kleinschalige waterfabrieken en -bars.

Tijdens zijn talrijke wereldreizen botste de flamboyante ondernemer op de grote nood aan drinkbaar water in de ontwikkelingslanden. Tegelijk wint in het rijke Westen het gezondheidsaspect steeds meer aan belang. Geïnspireerd door de filantropie van de voormalige bouwondernemer Luc Verelst, broedde Vriens een nieuw concept van duurzame ontwikkeling uit. Begin 2003 doopte de stichter van Waterleau zijn project om tot Water on the Rocks. In de naam zit een dubbele betekenis: zowel ‘fris en gekoeld’ (voor het Noorden) als ‘in gevaar’ (in het Zuiden).

Sinds juli werkt coördinator Sabine de Voghel, ex-vrijwilligster van Street Clinic in Calcutta (India) en voormalig business unit president van Ion Beam Applications, voltijds aan het internationale businessplan en de strategische partner- ships. Twee ingenieurs houden zich bezig met de ontwikkeling van de installaties.

2. Wat is het potentieel?

Dagelijks gebruikt de gemiddelde Amerikaan 500 liter water. De Europeaan zit op 150 liter, terwijl de Afrikaan zich met 25 liter moet behelpen. Volgens de Wereldgezondheidso rganisatie ( WGO) heeft iedere mens minstens vijftig liter water per dag nodig. Slechts twee à drie liter daarvan wordt als drinkwater gebruikt.

Intussen slinkt de voorraad op aarde. Hadden we in 1970 nog 12.900 kubieke meter zoet water per persoon ter beschikking, dan is dat aandeel een kwarteeuw later gedaald naar bijna de helft: 7600 kubieke meter. Maar tussen 1900 en 1995 is de vraag verzesvoudigd. Tegelijk raken de natuurlijke waterbronnen steeds meer vervuild. Ook hecht de consument steeds meer belang aan de kwaliteit. In het Noorden primeert de algemene gezondheid, terwijl in het Zuiden hygiëne een kwestie van overleven is. Omdat leidingwater niet voorhanden is of wegens chloorproblemen niet aan de verwachtingen voldoet, biedt gebotteld water een oplossing.

Hierdoor ontstaat een nieuwe markt: (bron)water in flessen met een toegevoegde waarde van gemiddeld 250 euro per kubieke meter. Terwijl de consumptie van limonade en bier stagneert, groeit deze niche jaarlijks met 7 tot 15 %. Het totale verkoopvolume bedraagt nu 126 miljard liter, samen goed voor een totale omzet van 35 miljard euro. Dat betekent een gemiddelde consumptie van twintig liter op jaarbasis. De discrepantie tussen het rijke Noorden en het arme Zuiden is groot: 105 versus 6 liter. De Belg verbruikt gemiddeld 133 liter per jaar.

Sabine de Voghel: “Ook multinationals hebben dat gat in de markt ontdekt. Zo realiseert Dasani – het watermerk van Coca-Cola – in Amerika een omzet van ruim 1 miljard dollar (+68 % in 2003). Ook bestaande merken van bronwater kampen met het probleem dat ze te veel mineralen of micropol- luenten bevatten om echt gezond te zijn. Ons project lost al deze moeilijkheden op. En door de huidige voorraad te recycleren en te zuiveren, put WOTR de beperkte grondstoffen niet verder uit.”

Bovendien hebben nog 1,2 miljard mensen geen toegang tot drinkbaar water als gevolg van de vervuiling, de bevolkingsgroei en het ondoeltreffende gebruik van de beschikbare middelen. Dat noemt Vriens de SOS-markt: “Bij elke wereld- ramp of catastrofe willen we uitrukken met onze mobiele installaties om de slachtoffers drinkbaar water te bieden.”

3. Hoe worden de kosten en inkomsten verdeeld?

Zuiver water, biologisch afbreekbare verpakking, lokale partners en sociale verantwoordelijkheid, dat zijn de vier pijlers van het WOTR-concept.

Vriens: “WOTR maakt van elke bron – inclusief tapkranen, putten of rivieren – absoluut zuiver water. Dat gebeurt ter plaatse in ‘waterfabrieken’ (Zuiden) of ‘waterbars’ (Noorden) met een capaciteit van 10.000 tot 200.000 liter per dag. Zo wordt transport overbodig gemaakt. Waterleau levert de technologie, de materialen en de marketing, terwijl onze lokale partners als franchisenemers de praktische organisatie voor hun rekening nemen.”

Het is voor een Vlaamse KMO onmogelijk om alles in eigen beheer uit te voeren. Daarom streeft Waterleau naar publiek-private samenwerkingsverbanden om het concept uit te dragen. Ook NGO’s, investeerders en industriële groepen kunnen aan het initiatief deelnemen. Vriens: “Op dit ogenblik onderhandelen wij met internationale drankgiganten om op de terreinen van hun brouwerijen waterfabrieken of -bars te bouwen. Hun belangstelling is groot, maar sinds de aanval op de WTC-torens in New York is de vrees voor sabotage in de voedselnijverheid zeer groot.”

Ter plaatse bottelt WOTR producten op maat in zakjes of in bulk. Het basisgamma bestaat uit drie reeksen: Trendy (Noorden), Basic (Zuiden) en Aid (SOS). De Voghel: “Afhankelijk van de keuze van de consument voegen we vitaminen, mineralen en aroma’s aan het water toe om bijvoorbeeld Strawberry on the Rocks of Lemon on the Rocks te maken. Zo kunnen we perfect inspelen op de specifieke verlangens van iedere markt.”

Daarnaast doet WOTR aan ontwikkelingshulp. Ten opzichte van de normale marktprijs ligt de prijs per liter in het Noorden iets hoger (1 euro per liter) en in het Zuiden iets lager (10 eurocent per liter). Met de winsten uit de rijke landen worden de waterfabriekjes in de ontwikkelingslanden mee gefinancierd. Vriens: “Maar je mag het water niet gratis geven. Anders krijg je een Pavlov-reflex bij de plaatselijke bevolking, met grote verspillingen tot gevolg. Dat is voor niemand een duurzame oplossing. Alleen bij internationale rampen zal WOTR gratis mobiele installaties ter beschikking stellen.”

4. Hoe wordt het project gefinancierd?

Tijdens zijn zoektocht naar een milieuvriendelijke verpakking botste Vriens op Francis De Clercq van het tradingbedrijf Agic uit Deinze. Samen met een lokale partner verkoopt De Clercq sinds 2003 in Ouagadougou (Burkina Faso) dagelijks zo’n 100.000 liter bronwater in plastic zakjes. Het bedrijf realiseert een omzet van 1,5 miljoen euro met honderd lokale medewerkers en is na anderhalf jaar al winstgevend. Het klikt tussen beide ondernemers en een joint venture is in de maak.

Volgend jaar lanceert WOTR drie waterfabrieken in Afrika, elk met een capaciteit van 20.000 liter per uur: Dakar (Senegal), Nairobi (Kenia) en Caïro (Egypte). Vriens: “Wij starten in het Zuiden, want daar is de normering minder streng. Bovendien hebben wij met Waterleau veel ervaring in moeilijke markten, zoals Nigeria en Algerije. Zodra de kinderziektes overwonnen zijn, zal WOTR een netwerk van waterbars met een capaciteit van honderd liter per uur in het Noorden lanceren. Deze installaties kunnen ook in ziekenhuizen, bedrijven en scholen geplaatst worden. Het verbod op frisdrankautomaten in Franse en Engelse onderwijsinstellingen biedt mogelijkheden en zal ook bij ons navolging krijgen.”

Waterleau financiert de ontwikkelingsfase van WOTR (1 miljoen euro). Voor de bouw van de drie waterfabrieken en het netwerk van waterbars (een basisinvestering van 3 miljoen euro) zal het milieubedrijf naast zijn eigen inbreng ook een beroep doen op (inter)nationale leningen, ethische beleggingsfondsen en overheidssubsidies. Voor de sociale dimensie van het project mikken de initiatiefnemers op de creatie van publiek-private samenwerkingsverbanden. Elke structuur moet zelfbedruipend zijn. Eventuele meerwinsten worden in een gemeenschappelijk fonds van de holding gestoken, om nieuwe initiatieven in andere landen uit de grond te stampen.

Naargelang van het concrete project kunnen de namen van de verschillende partners die interesse en/of ervaring in de betrokken steden hebben, ingevuld worden. Dat verhoogt de betrokkenheid van de organisaties bij het project. Vriens: “Het feit dat elk samenwerkingsverband een afzonderlijk profitcenter is, vergemakkelijkt de transparantie en de open boekhouding. Zo vermijden we een negatieve perceptie door het publiek, dat vreest dat al het ontwikkelingsgeld in de zakken van parasieten blijft steken. Via het internet en webcams kunnen de donateurs uit het Noorden altijd zien waar hun centen in de WOTR-winkels van het Zuiden naartoe gaan.”

Eric Pompen

“Bij elke wereldramp of catastrofe willen we uitrukken met onze mobiele installaties om de slachtoffers drinkbaar water te bieden.”

“Onze waterfabrieken produceren ter plaatse vanuit gelijk welke bron een gezond en absoluut zuiver drankje.”