Denkt u links of rechts?

U HEEFT WAARSCHIJNLIJK een politieke overtuiging die zich ergens op het links-rechtscontinuüm bevindt. U bent er waarschijnlijk ook vrij zeker van dat uw visie op de samenleving gezond is, misschien zelfs superieur aan de visie van anderen. Maar weet u hoe uw geloof is onderbouwd, wat waarschijnlijk aan de grondslag van uw ideologie ligt?

EEN NET GEPUBLICEERDE studie tussen 1981 en 2014 bij bijna 200.000 personen heeft een kern van dat verschil in visie verhelderd. Wat links en rechts sterk uit elkaar speelt, is de visie op succes. Denk je rechts, dan is succes een brood met de juiste gist. Het deeg kan rijzen en iedereen krijgt een groter stuk. Vaak is een klein restje voldoende om actief te zijn bij een volgend baksel. Succes is helemaal geen nulsomspel, mijn succes is vooral een garantie op het succes van zovele anderen. Dat Steve Jobs zo succesvol was, heeft ervoor gezorgd dat ik deze column op een leuke MacBook Air kan tikken, in een cafetaria van een succesvolle culturele instelling. Zonder Jobs, en zonder het succes van die culturele instelling had ik minder succes gehad, omdat ik moest knoeien met een slechte computer, thuis moest blijven, enzovoort.

ALS MEN DEZELFDE vraag naar succes stelt aan de financieel meest kwetsbare groep, dan blijkt die fundamenteel het tegenovergestelde te geloven. Jouw succes komt ten koste van het mijne. Het leven is een nulsomspel. Als jij wordt opgesteld in het team, is er geen plaats meer voor mij. Als jij veel verdient, is het geld op. Als mama en papa heel veel houden van mijn nieuwe broertje, is hun liefde op. Alles is eindig en er zijn altijd wel sluwe of stoute mensen die eerst zichzelf bedienen. Daarna stellen de brave mensen, de goedgelovigen, vast dat er voor hen alleen nog kruimels overblijven en de slimme mensen zelfs te veel hebben gegeten en moeten worden behandeld in dure privéklinieken.

KAN IEDEREEN SUCCESVOL zijn? Is alleen een heel kleine groep mensen door zware handicaps uitgesloten van het spel? Dan denk je eerder rechts. Laten we vooral iedereen maximaal aanmoedigen zijn succes op te bouwen, en sommigen zullen daar nu eenmaal beter in zijn dan anderen. Ontmoedig niemand door de meest succesvolle medeburgers bijvoorbeeld zwaar te belasten. En uiteraard tonen we onze menselijkheid via caritas, liefdadigheid voor de enkelingen die niet door hun eigen schuld uit de boot vallen. Maar die groep is kleiner dan je zou denken.

HEB JE EEN LINKSE VISIE? Dan weet je dat slechts enkelen succesvol kunnen zijn. Zij zorgen er dan wel voor dat hun succes, meestal bereikt met een dosis geluk, gewoon voort blijft duren. Zij doen dit door hun vriendjes op sleutelposten te plaatsen, de wet naar hun hand te zetten, en vooral door de regels van het spel te vervalsen, waardoor vooral zij succesvol kunnen zijn maar toch te roepen: iedereen kan succesvol zijn. Denk maar hoe eeuwenlang, en tot op vandaag, vrouwen worden gediscrimineerd in hun streven naar succes.

ONDERZOEKERS GINGEN nog een stap verder. Men liet studenten onderhandelen. Sommigen moesten zich sterk voor de geest roepen dat ze geldgebrek hadden, dat ze in financiële problemen zaten. Anderen moesten dat niet. Wie eerst focuste op arm zijn, onderhandelde nadien volgens de principes van win-verlies, met veel achterdocht. Wie gewoon trachtte goed te onderhandelen, bereikte meer door win-winoplossingen te bedenken.

OP DIE MANIER zie je hoe ideologieën ons almaar verder uit elkaar drijven. Een ‘rechtse’ marktgerichte economische overtuiging stelt dat samenwerking, gebaseerd op vertrouwen en win-win voor het hele systeem, effectiever is voor iedereen. Maar wie buiten het systeem valt, kan dagelijks vaststellen dat het systeem valsspeelt, dat je het niet kan vertrouwen. En dan ben je meer geboeid door ‘linkse’ sociale visies die uitleggen hoe machtsstructuren, discriminatie, er telkens opnieuw zullen voor zorgen dat een welbepaalde groep onevenredig veel voordelen binnenrijft.