DENKEN, DOEN EN DURVEN

Hij is geen tafelspringer of man van grote woorden. Noem hem eerder in één adem een denker én doener. “Alle problemen zijn op een fundamentele wijze te herleiden en te begrijpen,” zo luidt zijn levensdevies. Hij is de man van de wetenschap, jawel, maar ook de “Entrepreneur of the Year 1996”, vindt de Stanford Alumni Club in België. Een gentleman, een strateeg. Of de vaandeldrager te velde van de Dirv, de derde industriële revolutie in Vlaanderen. Kortom, Roger Baron Van Overstraeten (59j.), algemeen directeur van het Leuvense onderzoekslabo voor micro-elektronica Imec, is niet in één epitheton ornans te vatten.

Verankering gaat over mensen en kennis. Of : tewerkstelling zal in de toekomst in de eerste plaats moeten komen van spitstechnologie. Voor sommigen klinkt dit als een paradoxale vloek. Niet voor professor Van Overstraeten. België wordt door zijn hoge loonkosten en de globale concurrentie in de hoek gedrumd. Voor meer werk moeten we grossieren in datgene waar we rijk in zijn, predikt hij : kennis, knowhow én kapitaal.

De synergie van die drie sleutels ontdekte Roger Van Overstraeten al op 23-jarige leeftijd, in Stanford (VS), toen de universiteitscampus er de bruisende bakermat was van wat later Silicon Valley zou worden. Het heeft zijn visie op de kennismaatschappij gevormd. “We stevenen af op een economie die totaal anders is dan die waarin machines en goederen werden vervaardigd.”

September anno 1960. De jonge Van Overstraeten, briljant student, pas afgestudeerd aan de KU Leuven, vertrekt als piepjong ingenieur met een beurs van de Belgian American Education Foundation naar de campus in Californië. Het begin van een nieuw technologisch tijdperk dat van de micro-elektronica zindert er als elektriciteit in de lucht. Roger Van Overstraeten loopt er figuren als Nobelprijswinnaar William Shockley op het lijf “een sterke, uitdagende persoonlijkheid” die samen met het legendarische duo John Bardeen en Walter Brattain de transistor uitvond. De vrije en onafhankelijke geest van Stanford University imponeert en inspireert.

Twee jaar later heeft de jonge academicus al zijn doctoraatsthesis afgerond een campusrecord, naar verluidt. Hij krijgt prompt lucratieve werkaanbiedingen in de bus geschoven van Texas en IBM, maar weigert deels uit idealisme, deels door omstandigheden. “Ik had een beurs. En er bestond toen zoiets als een stilzwijgende verplichting om terug te komen en de opgedane kennis hier door te geven.”

Die opdracht vervult de Brabantse schrijnwerkerszoon geboren en getogen in Vlezenbeek naar de letter. Na zijn legerdienst krijgt hij in 1965 een leerstoel aangeboden aan de KU Leuven, doceert er plichtsmatig de cursus over thermodynamica, elektromotoren en allerhande pompen, maar verlegt algauw de klemtoon naar baanbrekend vorserswerk op het domein van de halfgeleiders en elektronen. Halverwege jaren ’70 wordt de dan al vermaarde onderzoekscel van Roger Van Overstraeten 60 man sterk via een interne fusie omgevormd tot het labo ESAT (Electronics, Systems, Automation, Technology).

“Niet-georiënteerd wetenschappelijk onderzoek is een mythe,” verkondigt de Leuvense vorser in toespraken. Hij pleit voor een verhoogde interactie met het bedrijfsleven. In zijn ogen moet onderzoek vroeg of laat bruikbaar zijn voor de industrie én de samenleving. “Vrijblijvende schenkingen van bedrijven heb ik altijd geweigerd,” merkt hij in diezelfde logica op.

Maar fundamentele en toegepaste O&O kost handenvol geld, zeker in snelgroeiende sectoren zoals de informatietechnologie ( IT) of micro-elektronica waar de omzet stijgt met (resp.) 6 en 17-20 % per jaar. Om zo’n hels vernieuwingstempo bij te benen, is kritische massa nodig, beseft Roger Van Overstraeten onmiddellijk. In de jaren ’80 zoekt en vindt hij steun bij politieke figuren zoals Gaston Geens ( CVP), initiator van de Dirv-actie en FTI ( Flanders Technology International), en financiers zoals Jean-Claude Deschamps, toen nog advizeur bij de Gimv. De idee om één groot interuniversitair onderzoekscentrum voor halfgeleiders op te richten, krijgt weldra vorm.

In 1984 ziet Imec dan het levenslicht, als onderdeel van een meesterplan waarin ook de oprichting van de Oudenaardse chipfabriek Mietec (nu 100 % in bezit van Alcatel Bell) past. Vandaag is Imec een unicum op Europese en ja, zelfs wereldschaal. Het labo telt bijna 700 medewerkers. Het jaarlijkse budget schommelt er rond de 2 miljard frank meer dan de helft is afkomstig van contractonderzoek voor Vlaamse bedrijven en giganten zoals Intel, Motorola, Philips en Siemens. Een 12-tal spin-offs verlieten ondertussen de couveuse.

Het beeld van de “vallei” als nucleus voor de ondernemers is, na zijn Amerikaanse jaren in Stanford, op het netvlies van de Imec-directeur gebleven. Initiatieven zoals DSP Valley, een regionale cluster van firma’s actief in digitale signaalprocessoren, illustreren dit.

Elke wetenschapper is in zekere mate een filosoof : hij denkt na over de toekomst. Dit plaatje past zeker bij Roger Van Overstraeten. De opstart van een Vlaams IT-fonds, dat met meer dan 1 miljard frank aan durfkapitaal jonge technologiestarters uit Imec kan helpen doorgroeien, is zijn jongste dada.

Intimi noemen de bezige werkbij uiterlijk koel, maar maatschappelijk erg bewogen. En, zegt een insider : “Hij hangt zijn huik niet naar de wind.” Zo ziet Van Overstraeten de automatisering van de productie niet als een “werkdoder”, maar eerder als een opportuniteit voor indirecte tewerkstelling. Neem bijvoorbeeld een jurist die zich specialiseert in octrooibescherming. De jurist en het bedrijf kunnen niet gedijen zonder het wetenschappelijk basisonderzoek. En het onderzoek maakt geen kans op valorisering zonder de juridische kennis. De opleiding is dus vitaal, redeneert Van Overstraeten.

“Weinig mensen in Vlaanderen beseffen hoezeer onze toekomst verstrengeld is met de kennismaatschappij,” klaagt hij aan. Hijzelf beseft dit al lang, op bijna visionaire wijze, namelijk van jaren vóór de eerste chip op de markt kwam.

PIET DEPUYDT