Democratie in verval

De grote democratieën kampen met een vertrouwenscrisis. In 2013 wordt die crisis nog intenser nu de Verenigde Staten, de Europese Unie, Japan en India te maken krijgen met ernstige politieke problemen.

De auteur is hoofdcommentator buitenland van Financial Times.

De wortels van de problemen gaan terug naar de financiële crisis van 2007-2008. De westerse democratieën worstelen nog altijd met stijgende schulden, tekorten en trage groei. De vaste overtuiging die heerste in de twintig jaar na de val van de Berlijnse Muur, namelijk dat ‘vrede werkt’, wankelt. In de plaats komt een angstige discussie over het politieke systeem, dat niet in staat blijkt de zware economische problemen aan te pakken.

De Amerikaanse politiek blijft geblokkeerd. Hoewel de politici maar al te graag lippendienst bewijzen aan het tweepartijenstelsel, is de sfeer in het Congres bitser en ideologischer geworden. Dat maakt het voor de politici aan beide zijden nog moeilijker om compromissen te sluiten. In 2013 hebben de Verenigde Staten het ook moeilijker dan ooit om een samenhangend beleid uit te werken dat de groei aanzwengelt en de stijgende staatsschuld aanpakt. Het vertrouwen van de bevolking in de politici dreigt in 2013 een dieptepunt te bereiken.

Ook in Europa is de sfeer somber. De ingrepen van de Europese Centrale Bank wenden waarschijnlijk de instorting van de eenheidsmunt af, maar de leidende Europese economieën zitten nog altijd in de problemen. Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland flirten in 2013 met de recessie, terwijl Italië en Spanje gebukt gaan onder hun strenge bezuinigingsprogramma’s.

Het crisisgevoel breidt zich uit van de economie naar de politiek. Pogingen om de monetaire unie te ondersteunen met een nauwere politieke unie — bijvoorbeeld met een veel ruimere EU-begroting en strenge centrale controle op het begrotingsbeleid van de lidstaten — falen omdat de politici in de ban zijn van de publieke opinie, die een verdere Europese integratie vijandig gezind is. Maar de kiezers krijgen in 2013 weinig mogelijkheden om hun ongenoegen te uiten in het stemhokje.

Heel wat westerse politici hebben de toestand in Japan bestudeerd. Daar werd het uiteenspatten van de financiële zeepbel gevolgd door twee decennia van trage groei en snel oplopende overheidsschuld. In die periode zag Japan een hele reeks hervormingsgezinde politici opstaan, die er geen van allen in slaagden de onderliggende problemen van het land aan te pakken. Dat deprimerende patroon zet in 2013 door. Toru Hashimoto, de burgemeester van Osaka, wordt naar voren geschoven als de grote nieuwe hoop voor de hervormingsgezinden, maar het is onwaarschijnlijk dat zijn Japan Restoration Party voor een doorbraak kan zorgen.

Niet klaar

De afkeer van de nationale politiek scheert ook hoge toppen in India, dat graag pocht dat het de grootste democratie ter wereld is. In 2012 vertraagde de groei van het bbp tot ongeveer 6 procent en dat in een land dat streeft naar een groei met twee cijfers. De woede over de corruptie neemt toe. In 2013 lijkt India nochtans meer succes te boeken met economische hervormingen dan andere democratieën. Als de regering van Manmohan Singh er eindelijk in slaagt de sinds lang beloofde hervorming van de kleinhandel en besparingen op de subsidies door te voeren, dan worden de investeerders gerustgesteld.

Het Midden-Oosten, dat beschouwd werd als de grote hoop voor de werelddemocratie in de onmiddellijke nadagen van de Arabische Lente, stuurt in 2013 een dubbelzinniger boodschap uit. Economische problemen, opflakkerend geweld en de opkomst van de islamisten in Egypte, Libië en Tunesië blazen nieuw leven in het betoog dat de regio ‘niet klaar’ is voor democratie.

In vroegere periodes waarin de democratieën in deze wereld het vertrouwen verloren, zoals in de jaren dertig en de jaren zeventig, won het autoritaire alternatief aan prestige. Dat gebeurt in 2013 waarschijnlijk niet, omdat ook de belangrijkste twee autoritaire grootmachten steeds meer in de problemen geraken.

In de semidemocratie Rusland wordt president Vladimir Poetin in de grote steden geconfronteerd met een protestbeweging die maar niet wil uitsterven. Intussen neemt een nieuw Chinees leiderschap de teugels in handen, maar niet na een periode van open strijd aan de top van de Communistische Partij, die de broosheid, de ondoorgrondelijkheid en het gebrek aan legitimiteit van het Chinese politieke systeem blootlegt.

GIDEON RACHMAN