De zonen van Frankenstein

Wie genetisch gewijzigde organismen (GGO’s) aanprijst of gebruikt, is een Frankenstein, een schepper van afzichtelijke monsters, stelt Greenpeace. Wie met GGO’s kweekt, zou demonische dieren creëren. Versele-Laga kreeg de moderne duivelbezweerders op bezoek.

Emocratie en actionisme zijn de stutten onder Greenpeace. Algemeen directeur Luc Verbeke van Versele-Laga in Deinze, één van de grootste Belgische mengvoederfabrikanten, hoorde in de vroege uren de telefoon rinkelen. Greenpeace had zich tussen de silo’s genesteld en de tv-camera’s draaiden. Protestwimpels en rode overalls ogen flitsend op de buis. Greenpeace verwijt Versele-Laga veevoeder te verkopen dat genetisch gewijzigde organismen (GGO’s) bevat.

Commentarieert Verbeke: “Wij zijn geen dogmatische verdedigers van GGO-producten. Bij ons maakt de eindverbruiker, de boer, uit wat hij wil. Greenpeace is nijdig omdat de GGO-thematiek aansleept. Het wil na het GGO-vrij maken van de menselijke voeding nu ook GGO-vrij veevoeder, want GGO-soja zou een risico zijn voor de biodiversiteit en de besmetting van andere planten. Die stelling is erg twijfelachtig. Greenpeace erkent dat dit debat niet handelt over de voedselveiligheid.”

Het GGO-vrij maken van de menselijke voeding is vrij goedkoop, bij de productie van veevoeder is de GGO-vrije grondstof een zware kost. Jacques Viaene, hoogleraar landbouweconomie van de Universiteit Gent (waar de groene landbouwminister Vera Dua studeerde): “Greenpeace hanteert het voorzorgsbeginsel op een ideologische, strakke manier. Met Test Aankoop kan je praten, ook over genetisch gewijzigde gewassen. Die mensen zijn alert, maar voor hen mogen GGO’s als ze bijvoorbeeld leiden tot een hogere voedingswaarde, lagere prijs, betere houdbaarheid of oplossing voor de honger in de Derde Wereld. Greenpeace misbruikt de Belgische veevoederfabrikanten als proefveld. België – of beter Vlaanderen, want 90% van de mengvoederfabrikanten produceert in Vlaanderen – is overzichtelijk. België en Brussel liggen centraal en zijn symbolisch. Als Greenpeace greep krijgt op de Vlaamse fabrikanten, ook via onze grote vleesexport, dan beschikt het over een Europese hefboom.”

“Het milieu is belangrijk, maar soms wordt er schromelijk overdreven,” beklemtoont Yvan Dejaegher, directeur-generaal van Bemefa, de Beroepsvereniging van de Mengvoederfabrikanten. “Bij de PCB-kwestie spreken we over concentraties van een half glaasje op een Noordzee.” Vult Noël Devisch, voorzitter van de Boerenbond, aan: “Het beste is de vijand van het goede. België telt nog 50.000 boerderijen, jaarlijks verdwijnt 4%. Van de drie die er leeg komen, wordt er één verder gezet. De beste bedrijven – jong, goed uitgerust, modern – verdwijnen eerst, omdat er een verschil is tussen overleven en renderen. De mestproblematiek, de milieu-extremisten en de kribbigheid van het publiek spelen mee.”

Fort Europa inneembaar

Versele-Laga en zijn concurrenten werken in een sterk veranderde wereld:

Fort Europa is niet meer oninneembaar, de handel in grondstoffen en afgewerkte producten wordt wereldhandel.

De meerkosten voor controles, traceerbaarheid en structurele wijzigingen tasten de smalle marges aan.

De warenhuizen spelen meer inkoopmacht uit.

De vraag naar vlees daalt.

De landbouw en veeteelt krimpen gestaag.

Het publiek wordt door actievoerders met hele en halve leugens gebombardeerd.

De politici kiezen de zijde van de actievoerders of zwijgen.

De meeste wetenschappers ruziën en verschuilen zich in hun labs.

Een varken opgekweekt met GGO-vrij voer kost 100 frank méér in een concurrentieslag waar elke frank telt. Stipt Jacques Viaene aan: “In Frankrijk is er geen GGO-hetze, de zelfvoorzieningsgraad is hoog en de Belgen worden te duur voor die supermarkten.” Al 70% van de soja op de wereld is genetisch gewijzigd. Soja is een hoofdingrediënt bij de fabricage van mengvoeders. Yvan Dejaegher is duidelijk: “GGO-vrij bestaat niet, de betere omschrijving is gecontroleerd op genetisch gewijzigde organismen. Nu dweilen we met de kraan open. We testen achteraan in de lijn. Er zijn al enormiteiten gepasseerd voor wij gepast kunnen optreden.”

“Dagelijks sterven er vleeseters en worden er vegetariërs geboren,” monkelt Viaene. “Tussen nu en vijf jaar zakt de Belgische varkens-, rund- en braadkippenstapel met 20%. Als het Vlaamse vlees niet massaal overschakelt van bulk naar specialiteiten, dan verspelen we de helft van onze markt.”

Gedwongen om over te nemen

De zeven grootste veevoederproducenten boeken de helft van de Belgische omzet. Voegt Viaene eraan toe: “De sector is gezond, zeker als je vergelijkt met de vleesverwerking en zijn catastrofale cijfers.” Het familiebedrijf Versele-Laga is gesticht in 1932 en bedient de familiale landbouw. Versele-Laga verkoopt via de tussenhandelaar mengvoeders en zaden. “Wij zijn geen integrator en verkopen aan de vrije boeren,” vertelt Luc Verbeke. “Onze mengvoeders dekken een brede waaier, bijvoorbeeld voeders met laag fosforgehalte (wat landbouwminister Dua promoveert) en fasevoeding, voeders gecontroleerd op hun gehalte aan genetisch gewijzigde gewassen. We dicteren onze klanten niet wat ze moeten kopen, de boeren kiezen vrij. Buiten voeder voor runderen, varkens en kippen – samen 20% van onze omzet – mengen we dierspecifieke voeding voor gezelschapsdieren, sportduiven, paarden, knaagdieren, eenden en honden.”

Versele-Laga houdt het simpel, langs de drukke baan Gent-Kortrijk staat een stenen kolos met sobere kantoren. Door het gebouw roert de huivering van de stampende mengmachines. De groep telt 1300 medewerkers, verspreid over België, Zuid-Nederland, Noord-Frankrijk, Duitsland, Polen, Tsjechië en Hongarije. In de ruim 431 miljoen euro omzet vinden we 1,3 miljoen ton mengvoeders. Luc Verbeke nam de leiding in 1999. Hij bouwde zijn loopbaan op buiten de landbouwsector; bij General Biscuits, Saint-Roch en Bekaert.

Versele-Laga stond, kort na de entree van Verbeke, in de vuurlijn door de dioxine. Het bedrijf had vet gekocht van Verkest en werd een mikpunt, alhoewel het toen al aangeschreven stond als een kwalitatieve en ethische producent.

Versele-Laga vormt met Aveve en Hendrix-Nutreco de Belgische topdrie, samen goed voor 35% van de markt. Aveve en Nutreco zijn pluimvee-integratoren en geven voeder aan de producenten waarop de bedrijven de gekweekte dieren vermarkten, voornamelijk bij de grootdistributie. In België is de sector weinig geconcentreerd in vergelijking met Nederland, maar de overcapaciteit en de lage rendementen dwingen tot overnames. Versele-Laga kocht de mengvoederfabricage van Dossche in 1999 en slijt de mengvoeders sedertdien onder de merknaam Quartes. De Belgische mengvoedersector telt 200 producenten en het overaanbod wordt geraamd op 30%. Verbeke: “De landbouw en veeteelt in België krimpen, dus de spoorslag om te consolideren versterkt. Daarin paste onze overname. Aveve kocht Spoormans en Hendrix Haeck“.

De landbouw is de jongste jaren fundamenteel veranderd, zo luidt het credo van Verbeke: “Traditioneel was het voedsel schaars, vandaag is er meer aanbod dan vraag door de gestegen nationale productiviteit en de invoer. De concentratie van de distributie is voor ons een fundamenteel gegeven. Carrefour, Delhaize en Colruyt bezitten een grote inkoopmacht en laten die voelen. De ketens rollen vechtend over straat over milieuvriendelijkheid, voedselveiligheid en genetisch gewijzigde gewassen. Het grootste probleem van de voedselketen is de smalle marge in de landbouwproductie. Daardoor stijgt de druk bij de aankoop, want er is voldoende aanbod en wij kunnen onze kosten voor de controles op genetisch gewijzigde bestanddelen niet doorrekenen.” Commentarieert Dejaegher: “Ik raam de marge op zowat 1%.”

De Argentijnen komen

Driekwart van de kostprijs van Versele-Laga is grondstof. Met de 25% toegevoegde waarde gebeurt de productie, de kwaliteitscontrole en het transport. Luc Verbeke: “Ons eindproduct kost tussen 8 en 10 frank per kilo, dus de marges zijn luttele centiemen.” Vult Viaene aan: “De bijkomende kosten van traceerbaarheid en de controles kunnen geraamd worden op 2,5 miljoen euro voor de branche, haar totale omzet is 1,85 miljard euro. Denk bij structurele maatregelen aan het verbod op diermeel en groeibevorderaars, aan het verzet tegen GGO’s. De structurele maatregelen kosten zo’n 5 tot 7,5 euro extra per varken. Tel daarbij de kosten voor mest en milieu, en het cijfer klimt naar 12,5 tot 15 euro. Die meerkost doet de afstand van de Amerikanen, Argentijnen en Brazilianen verdwijnen. Zij leveren hier goedkoper dan de kostprijs van ons varkensvlees. Hun GGO-vleessoorten mogen binnen en er ligt een dossier bij de Wereldhandelsorganisatie voor minimale hygiënische en dierenwelzijnstandaarden. Dat is een conditio sine qua non om die import te aanvaarden.”

Noël Devisch: “De veevoederindustrie is financieel gezond en moet een bijdrage leveren voor de mestverwerking. De verkopers van witte goederen hebben een terugname- en recyclageplicht voor koelkasten en kooktoestellen, voor de veevoederindustrie geldt een morele terugnameplicht.”

De overheid treedt steeds strenger op, aangespoord door de media die spektakel zien in onze branche. Getuigt Verbeke: “Versele-Laga is geen klager en accepteert wat de samenleving bezighoudt: de vergroening en de voedselveiligheid. Ik werkte als bedrijfsleider in Nederland en ervaar wel een groot verschil. Ginder wordt overlegd, hier wordt opgelegd. Ik denk aan de kosten van het controleprogramma Consum, dat startte na de dioxinecrisis.” Gaat Yvan Dejaegher verder: “Wij zijn met 200 mengvoederproducenten, maar er zijn tienduizend grondstoffenleveranciers en wij moesten de factuur betalen van het overheidssysteem Consum: 2,5 miljoen euro. Bemefa weigerde om alleen de verantwoordelijkheid te dragen voor alle milieuproblemen. De rechter vonniste op 9 januari 2002 dat wij gelijk hebben en dat de overheidsbeslissing onbehoorlijk bestuur en discriminatie is.”

De Belgische landbouw krijgt amper politieke en maatschappelijke aandacht met zijn 2% à 3% van het bruto binnenlands product (BBP). “Politici noch wetenschappers durven ons verdedigen voor radio of tv,” oordeelt Verbeke. “De EU wil de biotechnologie in een beter daglicht stellen, beweert wetenschapscommissaris Busquin en dat is hoogstnodig in dit dovemansgesprek.” (zie kader: Europa in de achtervolging).

Het nieuwe veld van Greenpeace

GGO’s zijn een relatief jonge kwestie in België. Luc Verbeke: “Op seminaries en colloquia van gespecialiseerde instituten als het Franse Inra hoor je dat GGO’s verwaarloosbare risico’s opleveren. Men mag evenmin vergeten dat de gentechnologie de honger in de wereld bestrijdt door bijvoorbeeld het inschakelen van marginale gronden waardoor je proteïne kan kweken in de woestijn of op zilte gronden. China beschikt over weinig landbouwrijpe gronden voor zijn 1,2 miljard inwoners. Vandaag zijn we met zes miljard op de wereld. Als we het voedselprobleem niet oplossen, ontstaan er hongeropstanden.”

De Verenigde Staten is de meester van de proteïnes, een sleutel voor de wereldmacht. Luc Verbeke: “De GGO-soja bezit een enorme invloed, ook geopolitiek. De traditionele veredelingsmethoden gaan te traag en de genetica is van twee kwalen de minst kwade. Door GGO’s heb je minder sproeistoffen en meststoffen nodig, omdat er insectresistente variëteiten komen, al trekt Greenpeace dat in twijfel.”

Twee jaar geleden opende Greenpeace de strijd en Bemefa was soepel. Yvan Dejaegher: “Als de publieke opinie ons die weg opdrijft, dan stemmen we in mits we de meerkost kunnen recupereren in de distributie.” Luc Verbeke: “De meerkost kan door de minieme marges niet verteerd worden in de productieketen, maar de grootdistributie weigert de meerkost ook.”

Het handelsfonds van Greenpeace is het milieu: nu wordt voedselveiligheid eraan gekoppeld. “De actievoerders zeggen ons, dit is geen kwestie van voedselveiligheid, maar een milieukwestie, waaraan ik twijfel,” reageert Verbeke. Anderhalf jaar geleden bezocht een Greenpeace-man Versele-Lage en Verbeke rekende zijn meerkost voor: “Waarom zou Greenpeace niet discussiëren met de warenhuizen over ons knelpunt?” Dejaegher: “Enkele Bemefa-leden hebben een meerprijs bedongen bij de warenhuizen, wat van hun individuele macht afhangt. De vrees leeft dat er in het begin een meerprijs is die na zes maanden vervalt.”

Ovocom, opgericht op initiatief van Bemefa, controleert de Good Manufacturing Practices vanaf de grondstoffen, over de productie tot bij de distributie. Dejaegher: “In maart 2001 hadden we een lastenboek klaar voor stelselmatige GGO-tests. Je hangt af van de goodwill van de producenten van GGO-grondstoffen (biotechnologiebedrijven en zaadkwekers) om te ontdekken wat ze reeds deden. Niet iedereen in de sector is blij met ons draaiboek, maar het is geen verplichting.” De prijs voor de sector om iedereen tot GGO-gecontroleerd te brengen, raamt Dejaegher op 10 miljoen euro.

Vlees is een internationale markt en twee op drie van de Belgische varkens vertrekken over de grenzen, waar de gevoeligheid voor GGO lager ligt. Verbeke: “Slechts 10% van dat ene dier dat in België blijft, belandt in de verse vleesmarkt. De controlekost kan je in het buitenland niet recupereren wegens de competitieve consumentenmarkt. Argentinië zet een neus naar de GGO-kwestie. Als de wensen van Greenpeace aanslaan, dan moet de helft van de Belgische boeren stoppen.”

Yvan Dejaegher: “De ministers Happart, Neyts en Gabriëls zijn pro-GGO, Aelvoet en Dua anti-GGO waardoor er een feitelijk moratorium heerst voor de GGO’s in België. Een veevoederbedrijf weet niet of het al dan niet kan investeren.” Jacques Viaene: “De veevoederproducent moet nog meer de informant, de secretaris van de boer worden.”

Frans Crols, fcrols@trends.be

“Als de wensen van Greenpeace aanslaan, dan moet de helft van de Belgische boeren stoppen.”

(Luc Verbeke, Versele-Laga)

“Bij de PCB-kwestie spreken we over concentraties van een half glaasje op een Noordzee.”

(Yvan Dejaegher, Bemefa)

“België telt nog 50.000 boerderijen, jaarlijks verdwijnt 4%. De beste bedrijven – jong, goed uitgerust, modern – verdwijnen eerst, omdat er een verschil is tussen overleven en renderen.”

(Noël Devisch, Boerenbond)

“Als we het voedselprobleem niet oplossen, ontstaan er hongeropstanden.”

(Luc Verbeke, Versele-Laga)