Voorspellen is zeer eenvoudig, behalve als het de toekomst betreft. Niemand beschikt over een kristallen bol om te voorspellen hoe de werknemer zich zal gedragen wanneer de 21ste eeuw de volwassenheid zal hebben bereikt. Toch zijn er enkele trends die zich naar alle waarschijnlijkheid zullen blijven doorzetten tot… er ooit eens een radicale trendbreuk voordoet, die toch niemand kan voorspellen.
Voor ons onderwerp is er nog een tweede moeilijkheid. De zekerheid van de voorspellingen volgt de sequentie: technologie-economie-sociologie. Technologische voorspellingen zijn nog de eenvoudigste. De wetenschap is behoorlijk in staat te voorspellen wat ze over tien, twintig jaar zal hebben gerealiseerd. De grootste fouten in het verleden betroffen meestal ‘onmogelijkheden’ (nooit zal een toestel kunnen vliegen; nooit zal men kanker kunnen overwinnen), maar alles samen genomen zijn technologische voorspellingen, op een tijdsfactor na, nog zo dwaas niet geweest. Vraag het maar aan Jules Vernes.
Economische voorspellingen liggen al heel wat moeilijker. Welke standaard zal het halen? Zal de pc verdwijnen? Zullen de consumenten besparen op biefstuk of op reizen? Het bleek verrassend niet op reizen te zijn. Zal men kopen of huren? Soms ligt het economisch voordeel zo voor de hand dat een economische voorspelling niet moeilijk is. De tekstverwerker die de schrijfmachine verdringt, de cd die de zwarte vynilplaat naar de geschiedenisboeken verwijst. Maar in veel gevallen is het economisch rationele niet echt doorslaggevend. Hogedensiteittelevisie breekt niet door. De jeep is een economisch succes, maar 95% van de jeeps verlaat nooit de geasfalteerde weg. Terwijl je in de VS niet naast automatische transmissie kunt, breekt ze in Europa nauwelijks door, daar waar je economisch het omgekeerde zou kunnen verwachten: het drukke verkeer op de kleinere Europese wegen zou een stormloop naar automatische transmissie moeten uitlokken.
Hier komen sociologische factoren om de hoek kijken. En die lijken uiterst moeilijk voorspelbaar. De enige trend die standhoudt, is Max Webers vaststelling dat onze maatschappij steeds verder rationaliseert. Maar voor het overige…
In de jaren zestig werden in leuke tekenfilmpjes horizontale roltrappen getoond die algemeen gangbaar zouden zijn tegen de eeuwwisseling. Nu kennen we ze, hoewel in mindere mate dan toen werd voorspeld. De grootste fout in de voorspelling betrof echter wat mensen op die horizontale roltrappen zouden doen: in de tekenfilmpjes stonden ze rustig, bijna plechtig te genieten van zoveel comfort. Het gejaagde tempo, de stress was nergens te merken. Vandaag staat bijna niemand stil op een horizontale roltrap.
Toen de tv was uitgevonden, merkte een Amerikaans journalist op dat deze uitvinding ten dode was opgeschreven: de Amerikanen hadden er simpelweg geen tijd voor. Gaan de mensen ooit de papierloze krant lezen? Of zullen we in 3000 – hoe technologisch en economisch absurd ook – toch nog papieren kranten kennen. Niemand durft het echt voorspellen.
Gevecht om sollicitant.
En toch durven we ons aan enkele voorspellingen wagen over de werknemer anno 2020. Hij zal in onze streken een zeer schaars goed geworden zijn. Het siert de overheid dat ze nog steeds bekommerd is om het probleem van de werkloosheid, maar besturen is vooruitzien. Over enkele jaren bereiken we een omslagpunt en kan het gevecht om de sollicitant pas in alle hevigheid losbreken. In sommige beroepsgroepen zien we het nu reeds: informatici, ingenieurs, boekhouders, verpleegkundigen, en zoek maar eens een goede stielman. In de ziekenhuissector in Nederland wordt nu reeds in Zuid-Afrika en Indonesië aangeworven.
Het tekort zal zich laten voelen in alle sectoren en op alle niveaus. Het zal de grootste rem zijn op onze speurtocht naar steeds verdere groei en naar de economische onderbouw van de enorme pensioenlasten, waarvoor we onze kop in het zand blijven steken. De bevolking veroudert aan een duizelingwekkend tempo en we besteden meer aandacht aan jongerenwerkloosheid – een zeer tijdelijk probleem – dan aan het verzekeren van werkkrachten voor kritische sectoren. Er komt een moment dat we elke immigrant, legaal of niet, die zal wil werken aan een zeer mooi loon, met open armen zullen ontvangen. Wie heeft er nu al niet een Poolse kuisvrouw.
Welke trend er zich sociologisch ook doorzet, zelfregulerende systemen zullen superieur blijven. Tegen de cocktail van de drie grote zelfregulerende systemen – democratie, wetenschap en vrije markt – is blijkbaar geen enkel systeem opgewassen. De reden is heel eenvoudig: hoe complexer en labieler je omgeving, hoe minder je centraal kan plannen en dit geeft een groot competitief voordeel aan democratie en vrije markt. En hoe meer je betrouwbare decentrale informatie nodig hebt, hoe meer de rode loper uitligt voor de wetenschap en voor fenomenen zoals internet. Steeds minder mensen zullen tewerkgesteld zijn in centralistische, dirigistische planningsomgevingen. Ze zullen meer en meer verantwoordelijkheid moeten opnemen. Ze zullen steeds dichter (moeten) komen bij het profiel van de zelfstandige.
MARC BUELENS
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier