De vraag van 2,5 miljard

Demografische voorspellingen voor Afrika kunnen weleens erg fout blijken te zijn.

In Makoko, een krottenwijk in de hoofdstad Lagos, kan in 2019 de baby geboren worden die Nigeria over twee belangrijke drempels tilt. Het kind zou de 200 miljoenste Nigeriaanse burger zijn. Nigeria is goed op weg om tegen 2050 de Verenigde Staten voorbij te streven in bevolkingsaantal. Dan is het land het op twee na meest bevolkte, na China en India. De baby kan bovendien de 100 miljoenste stadsbewoner zijn, waarmee de urbanisatiegraad van Nigeria de 50 procent zou passeren.

In voorgaande zinnen staat twee keer kán, want niemand weet exact hoeveel mensen in Nigeria wonen. Maar de trend is duidelijk. En een groot deel van Afrika zal volgen. De Verenigde Naties schatten dat de bevolking van het continent tegen 2050 verdubbelt naar 2,5 miljard inwoners, en tegen 2100 stijgt naar 4,5 miljard. Tussen 2018 en 2035 zullen 21 van zijn steden, die al bijna 40 procent van zijn inwoners huisvesten, tot de snelst groeiende dertig steden behoren.

Toch is het goed mogelijk dat de VN het aantal Afrikanen in 2100 met 2 miljard of meer te veel inschatten. De modellen, die doorgaans als toonaangevend worden beschouwd, baseren zich voornamelijk op twee factoren: de snelheid waarmee de vruchtbaarheid (het aantal kinderen dat de gemiddelde vrouw krijgt) elders in de wereld gedaald is en de vruchtbaarheidstrend in heel Afrika. Zoals in de meeste arme gebieden is het vruchtbaarheidscijfer in Afrika sinds de jaren zeventig gedaald. Maar het tempo van de daling vertraagde tijdelijk rond 2000 toen de ontwikkeling in veel delen van Afrika stagneerde. Als we die langzame daling in het model opnemen, komen we tot ramingen die wijzen op een sterke bevolkingsaanwas in de komende 82 jaar.

Verstedelijking

Maar het model onderschat bijna zeker de snelheid waarmee de vruchtbaarheid zal dalen. Verstedelijking en bevolkingsgroei vormen geen gelukkige combinatie. Wanneer ze van het platteland naar de stad verhuizen, veranderen de kosten en de voordelen voor kroostrijke gezinnen. Op de boerderij kan een extra kind nuttig werk doen, in de stad is het een extra mond om te voeden. Vrouwen in de hoofdsteden krijgen twee tot drie kinderen minder dan vrouwen op het platteland.

Kinderen die in steden wonen, hebben meer kans om naar school te gaan. Het vruchtbaarheidscijfer daalt van meer dan zes kinderen bij vrouwen die geen formeel onderwijs gehad hebben, tot vier bij vrouwen die de lagere school voltooid hebben, en tot twee bij vrouwen die de middelbare school afgewerkt hebben. Wolfgang Lutz van het Internationaal Instituut voor Toegepaste Systeemanalyse schat dat als Afrika in het huidige tempo het aantal schoolgaande kinderen blijft opvoeren, het aantal geboortes zo scherp zal dalen dat het continent eind deze eeuw ongeveer 2,9 miljard mensen zal tellen, 1,5 miljard minder dan de VN-modellen ramen. De impact van een snelle uitbreiding van het onderwijs in overeenstemming met de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van de VN, zou de Afrikaanse bevolking zelfs onder 2 miljard houden. Dat zou het veel simpeler maken veel van de problemen van het continent onder controle te krijgen.