De uil is niet wat hij lijkt

Wie voor zaken in het Schotse Edinburgh moet zijn en niet té veel aan de whisky heeft gezeten, kan drie uur gaan valkenieren in het 700 jaar oude park van Dalhousie Castle. Buizerds, valken en uilen strijken elegant neer op je arm. En dat allemaal voor een dood kuikentje…

Er vliegt natte sneeuw als we Kylie ontmoeten. Haar familie runt al bijna dertig jaar Falconry Scotland op de kasteelgronden van Dalhousie, net ten zuiden van het centrum van de Schotse hoofdstad Edinburgh. Kylie is net Humphry aan het wegen, goed voor een goede acht kilo, droog aan de haak. Humphry is een Turkmeense arendsuil, de grootste uilensoort ter wereld.

“Uilen zijn aartsdom”, zegt Kylie. “Mensen denken dat ze slim zijn omdat hun ogen vooraan staan. Maar ze hebben bijzonder kleine hersenen en zo goed als geen geheugen. Dat hun ogen vooraan staan, is om ze meer plaats voor hun oren te geven.”

Het maakt niet uit. Midden op het licht besneeuwde grasplein zet Kylie Humphry op de zware lederen handschoen die we over onze linkerarm hebben aangetrokken. De uil bekijkt ons even, als wil hij ons taxeren. Daarna vliegt hij in slow motion weg. Uilen zijn de meest sierlijk vliegende vogels die we kennen. Met hun omvang en hun vleugelspanwijdte tarten ze de zwaartekracht.

Uit een buideltasje diept Kylie een kop van een kuikentje op. “Dagelijks verbruiken we zo’n honderd kuikentjes. Na één dag worden ze vergast en diepgevroren.” Ze legt het kopje op onze toegeknepen hand. Humpry, die intussen net niét een uiltje knapt op een boomstam zo’n honderd meter verderop in het kasteelpark, heeft de hint begrepen. Pavlov doet zijn reflexwerk. Humphry komt aangevlogen. Het is een vreemd gevoel, zo een grote roofvogel die recht op je afvliegt, afremt en zo’n 20 centimeter van je gezicht landt op je arm. De uil pikt het hapje van tussen onze vingers. Hap, slik, weg.

Statussymbolen

De valkerij is uitgegroeid tot een favoriet tijdverdrijf voor toeristen die al wat kilometers op hun teller hebben. Wie bij Kylie en haar familie falconry experiences boekt, krijgt een rondleiding tussen de 26 vogels (valken, uilen, een gigantische raaf, buizerds, haviken en arenden), gevolgd door enkele vluchten. “We kopen onze vogels in kwekerijen, zodra ze geboren zijn. Daardoor zijn ze helemaal tam geworden. Valken kweken we zelf. We verkopen ze, vooral aan rijke Arabische klanten.”

De valkerij stamt uit het Verre Oosten, legt ze uit. Zo’n 4000 jaar geleden merkten jagers het jaagpotentieel van valken op en begonnen ze de vogels te gebruiken bij de jacht. Maar zodra pijl en boog opdoken, verloren de roofvogels hun economische potentieel en werden ze puur tijdverdrijf. “Edward VIII bracht de valkerij naar onze contreien”, legt Kylie uit. “Roofvogels werden ultieme statussymbolen. De dieren verwezen naar je plaats in de hiërarchie. De koning kreeg een arend, de prins een valk, de keukenchef een havik, en de dames een klein steenvalkje. Wie een vogel droeg die niet bij zijn status paste, kon kiezen: onthoofd worden of geëxcommuniceerd. De eerste optie was de beste.”

De vogels zijn tam, maar laat je niet verrassen: het blijven roofvogels. Als ze niet met toeristen in de weer zijn, zitten ze braaf te wezen, de poten met een bandje aan hun stok vastgemaakt. Dat is niet omdat ze anders weg zouden vliegen, horen we van Kylie: “O neen, ze zouden niet weten waarheen. Ze hebben het hier uitstekend naar hun zin. Ze hoeven niet eens naar voedsel te zoeken, ze weten dat ze van ons een dagelijks rantsoen aan kuikens en muizen krijgen. Ze zitten vast omdat ze elkaar anders zouden kapotmaken. Ze zijn verwend, een beetje lui zelfs, maar het blijven roofdieren.”

Verfijnde manieren

De slimste onder de roofvogels is ongetwijfeld de raaf. Hij communiceert, leert, legt verbanden. Ook de havik weet van wanten: die geeft gedetailleerde signalen met zijn wit gevlekte staart. Toch blijven de uilen het meest tot de verbeelding spreken. Van de kleine kerkuil over de sneeuwuil (Harry Potter!) tot de grote oehoe: het zijn prachtige vogels die je ongegeneerd diep in de ogen kijken. De kleur van hun ogen verraadt trouwens hun ritme, zegt Kylie. “Die met gele ogen jagen overdag. Die met zwarte doen dat tijdens de nacht, en die met oranje ogen jagen ‘s ochtends en ‘s avonds.”

Valkenieren laat je op een fijne en gecultiveerde manier kennismaken met de ruige natuur van Schotland. Dalhousie Castle is er de uitstekende plek voor. Het dertiende-eeuwse kasteel huisvest vandaag een verfijnd hotel. Keurig klinken zilveren lepeltjes tegen randen van fragiele porseleinen theekopjes. Beleefd knisperen eiken houtblokken in het open vuur van de bibliotheek. We warmen ons — smart casual — bij het vuur en bestellen een Bowmore-whisky. Door het venster zien we Humphry vliegen: op weg naar zijn vierde kuiken. Zo dom kan hij nu toch ook niet zijn, denken we terwijl we voorzichtig aan de Bowmore nippen.

AART DE ZITTER, FOTOGRAFIE THOMAS DE BOEVER

Valkenieren laat je op een fijne en gecultiveerde manier kennismaken met de ruige natuur van Schotland.