‘De toekomst is al begonnen’

Bertrand Piccard is geboren voor het avontuur. In 2015 en 2016 vloog de Zwitser rond de wereld met de Solar Impulse, een vliegtuigje dat enkel op zonne-energie werkt. Maar dat is slechts het begin. Zijn doel is eind volgend jaar 1000 nieuwe technologieën voor duurzame energie te presenteren. “Durf het onbekende toe te laten.”

Het is even zoeken naar het kantoor van Solar Impulse. De campus van de Technische Universiteit even buiten Lausanne is gigantisch. Hij gaat naadloos over in een even groot Innovation Park. In elk van de gebouwen zitten kleine, innovatieve bedrijven; spin-offs en toeleveranciers van het technische vernuft dat zich ontvouwt aan de oevers van het Meer van Genève.

In het kantoor van Solar Impulse zijn ze net bezig de trofeeën van de onderneming die in 2003 begon en in 2016 met de landing in Abu Dhabi eindigde, te verhuizen. Labor Improbus Omnia Vincit staat op een medaille – hard werken overwint alles. De initiator van het spectaculaire project, Bertrand Piccard, weet er alles van. De charismatische psychiater, telg uit een geslacht van wetenschappers en pioniers, kent de mix van dromen, ondernemingszin en keihard werken die aan de basis ligt van een avontuur dat de meeste mensen voor onmogelijk hielden.

Grootvader Auguste Piccard – wetenschapper, ballonvaarder en diepzeeduiker – trotseerde de stratosfeer door in 1931 als eerste met een luchtballon boven 23 kilometer te klimmen. Na dat onwaarschijnlijke avontuur ontwierp hij een capsule om de wereldzeeën te exploreren. Kuifje-lezers kennen Auguste Piccard door de figuur van professor Zonnebloem met zijn brilletje en hoge voorhoofd, waarvoor de fysicus model stond.

Vader Jacques Piccard was de eerste die in de diepste dalen van de oceaanbodem onderzoek deed met een onderzeeër waaraan al net zoveel technisch kunnen als pionierszin te pas kwam. Samen met de Amerikaanse marine ondernam hij expedities in de Golfstroom. Jacques Piccard was net bezig met een expeditie voor de kust van Florida, toen Bertrand, 11 jaar, de lancering van de Apollo 11 kon bijwonen. Ontmoetingen met tal van astronauten legden de kiem voor de latere loopbaan van de jonge Bertrand. Zelfs een ontmoeting met de luchtvaartlegende Charles Lindbergh, die als eerste over de Atlantische Oceaan vloog, was voor een Piccard niets bijzonders.

In weerwil van zijn DNA koos Bertrand Piccard voor een studie medicijnen. Twintig jaar lang had hij een praktijk als psychiater, gespecialiseerd in hypnose. Via het paragliden kwam hij toch in het avontuurlijke spoor van zijn voorvaderen terecht. Samen met Brian Jones maakte hij in 1999 de eerste non-stopballonvaart rond de wereld. Zo ontwikkelde hij het idee voor een tocht rond de wereld op zelfgegenereerde energie. In 2003 kreeg hij de Technische Universiteit Lausanne zover een haalbaarheidsonderzoek te doen naar een ultralicht solovliegtuig dat op de energie van zijn eigen zonnepanelen zou kunnen vliegen. Na jaren testen, tegenslagen en twee experimentele vliegtuigen ontstond de Solar Impulse 2. Op 9 maart 2015 vertrok het vliegtuig uit Abu Dhabi met zijn copiloot André Borschberg. En op 26 juli 2016 zette Bertrand Piccard het toestel daar weer aan de grond, na zeventien tussenstops overal op de wereld.

Met uitgestoken hand komt de pionier en onderzoeker, fit en getrimd, op zijn bezoek af. Met zijn scherpe gezichtstrekken en zwarte kunststof jack lijkt hij zo weggelopen uit een sciencefictionserie. Maar Bertrand Piccard (59) benadrukt liever dat de toekomst al begonnen is. De erfenis van de Solar Impulse moet verzilverd worden, en snel. De vlucht rond de wereld in een zonnevliegtuig was maar het eerste deel van het project. Hij promoot schone energie op het hoogste niveau, bij regeringen, bedrijven, de media. Hij is VN-ambassadeur voor schone energie en sloot zojuist een overeenkomst met de Europese Commissie. Zijn World Alliance for Efficient Solutions brengt de spelers in de wereld van schone energie bij elkaar. Het doel is eind volgend jaar 1000 nieuwe technologieën voor duurzame energie te presenteren. Winstgevende technologieën.

Hoe staat u tegenover de regering in de VS, die de klimaatverandering ontkent?

PICCARD. “Als je Amerika weer groot wil maken, dan heb je groei nodig, en voor groei heb je nieuwe producten nodig, nieuwe prikkels om te consumeren, spullen, huizen, auto’s. De enige manier om die prikkels te scheppen is met oplossingen te komen voor efficiënte energie.

“Als mensen geld kunnen sparen door hun huizen te isoleren, dan zullen ze dat doen. Mensen zullen elektrische auto’s kopen als ze beter en goedkoper worden dan benzineauto’s. Dat kan alleen maar door te investeren in nieuwe technologieën. Kom niet aan met boodschappen over klimaatbescherming en klimaatverandering. Dat je zuinig aan moet doen, je mobiliteit moet beperken, zoals Groen zegt, dat interesseert regeringen en consumenten geen fluit. Wat ze willen horen is dat schone energie banen creëert en winstgevend is.”

Belasting heffen op uitlaatgassen – de vervuiler betaalt – is toch ook een oplossing?

PICCARD.“We hadden allang een CO2-taks moeten hebben. Er zijn nota bene ook meer subsidies voor fossiele dan voor hernieuwbare energie. Het is ongelofelijk dom te zien hoe mensen hun omgeving vervuilen en er vervolgens de dupe van worden. Het is volkomen geschift dat regeringen de luchtkwaliteit in de steden zo slecht bewaken dat mensen in het ziekenhuis terechtkomen. Maar belasting heffen op oude technologie zonder alternatieven aan te bieden werkt niet. Zowel de industrie als de bevolking accepteert dat pas als er nieuwe oplossingen komen. De Solar Impulse Foundation werkt daaraan, met zijn 1000 nieuwe technologieën.”

Uw project lijkt, alleen al door de gigantische ambities, zowel ingegeven door idealisme als door praktische drijfveren.

PICCARD. “Je kunt extreme dingen doen door extreme doelen te stellen, maar je moet ook de condities creëren om ze te bereiken. Je kunt niet zeggen: ik wil in een zonnevliegtuig om de wereld vliegen en dan wachten totdat het gebeurt. Je moet fondsen vinden, een team opbouwen, partners zoeken, met tegenslagen omgaan en doorzettingsvermogen hebben.

“Als psychiater weet ik dat de belangrijkste oorzaak van het lijden in de wereld is dat mensen hun zekerheden niet willen opgeven. Als je het vertrouwen durft te hebben het onbekende toe te laten, dan gaat het een stuk beter.”

U komt uit een familie van pioniers en ontdekkers. Hoe heeft dat uw keuzes beïnvloed?

BERTRAND PICCARD. “Toen ik de lancering van de Apollo 11 met eigen ogen zag, wist ik: dat is het leven dat ik wil. Het is niet eenvoudig je jongensdroom te verwezenlijken, maar ik had altijd een innerlijk kompas dat de richting aangaf, niet naar het bekende, maar naar het onbekende. Elke keer als ik iets tegenkwam dat nog niet verklaard was, nog niet bereikt was, dacht ik: dat is voor mij. Dat wil ik.”

En toen werd u psychiater?

PICCARD. “Ik wilde menselijk gedrag bestuderen, de menselijke psychologie. En de nieuwsgierigheid naar het onbekende bleef. Toen ik een van de eerste paragliders van Zwitserland zag, zei ik: daarmee ga ik vliegen. Ik vloog met het eerste microlichte vliegtuigje van Zwitserland. Ik werd door de Belgische ballonvaarder Wim Verstraete uitgenodigd om de Atlantische Oceaan over te steken, terwijl ik geen ballonvaarder was. Ik kende hem van airshows; hij dropte me met mijn paraglider vanuit zijn luchtballon. In 1992 zocht Verstraete een partner. Hij dacht: die vent is psychiater, hij weet iets van de menselijke ziel, met hem wil ik vliegen. Ik trainde ontzettend hard en wij wonnen de race van vier andere luchtballons. Dat leidde uiteindelijk tot de tocht met de Breitling Orbiter, de eerste non-stopvlucht met een luchtballon om de aarde in 1999, samen met Brian Jones. Toen kreeg ik het visioen een tocht om de wereld te maken op hernieuwbare energie.”

U staat bekend als een visionair. U denkt buiten bestaande kaders. Velen verklaarden u gek. Wanneer wist u dat de vlucht met het zonnevliegtuig zou lukken?

PICCARD. “Nooit. (lange stilte) Geen moment voor de allerlaatste landing in Abu Dhabi. Het was de ontlading van vijftien jaar stress. Een fantastisch moment. Maar alleen door het uiteindelijke succes van de vlucht om de wereld kreeg het project Solar Impulse betekenis. Natuurlijk waren er etappes: de eerste nachtvlucht op zonne-energie, de eerste intercontinentale vlucht op zonne-energie, de vlucht over de Verenigde Staten. Steeds zat ik vol twijfels, steeds waren er vraagtekens. Elke ochtend zei ik tegen mezelf en mijn team: ‘Als dit makkelijk was, dan had iemand anders het wel gedaan.’ Dit is een beslissing die je voor je leven neemt. Wil ik de wereld van het onbekende ingaan, of wil ik op mijn dagelijkse routine blijven drijven? Je moet de juiste balans vinden.”

Wist u precies hoeveel energie u nog had tijdens een etappe, zodat u volgens plan kon landen?

PICCARD. “In principe kun je eeuwig doorvliegen. Overdag laden de batterijen tijdens de vlucht op, en je gebruikt die energie ook ‘s nachts totdat de zon weer opgaat en de cyclus opnieuw begint. Dat kun je dagen achtereen doen. Je moet altijd meer energie toevoegen dan je gebruikt. Vaak is er genoeg, zodat de volgende piloot meteen weer kan opstijgen. En anders zet je de Solar Impulse een paar uur in de zon.”

U had ondersteuning van sponsors en autoriteiten. Was de ontvangst in alle landen even enthousiast?

PICCARD. “De Zwitserse autoriteiten waren fantastisch. Die hielpen ons ook met het verkrijgen van vlieg- en landingsrechten, wat bij een experimenteel vliegtuig geen sinecure was.

“Abu Dhabi en Oman waren een enorme steun. Daar is het een strategisch doel van olie over te schakelen op schone energie. De firma Masdar faciliteerde het verblijf van het team voor twee maanden en bracht de Solar Impulse over van Zwitserland naar de Verenigde Arabische Emiraten voor de start. In China hadden we een overweldigende aandacht van de pers, dat vond ik geweldig. Japan was een nachtmerrie.”

Hoezo?

PICCARD. “Omdat de Japanners van zekerheden houden. Ze willen alles plannen. Je moest bijvoorbeeld vijf dagen van tevoren je vluchtplan doorgeven en dat kan niet met een experimenteel vliegtuig op zonne-energie. Daar is soms pas twee uren van tevoren bekend wat de precieze route wordt. Dat waren taaie onderhandelingen.”

En in de VS? U vloog tijdens het presidentschap van Barack Obama, die duurzame energie hoog in zijn vaandel had.

PICCARD. “De politiek in de Verenigde Staten liet het afweten, dat was vreemd. Ze wilden zich absoluut niet verbinden aan iets dat te maken kon hebben met nieuwe technologieën die ze associeerden met klimaatverandering. De vroegere burgemeester van New York, Michael Bloomberg, kwam wel en de VN-voorzitter Ban Ki-moon vierde zijn verjaardag met het team.”

Was u nooit bang tijdens de vlucht?

PICCARD. “In de lucht nooit, wel op de grond. Soms zaten we twee maanden voor een failliet. Soms waren er technische problemen die voor een grote crisis zorgden. Op de etappe van Japan naar Hawaï, die mijn partner André Borschberg vloog, faalde een van de vier controlesystemen van de automatische piloot. Teruggaan naar Japan was geen optie. We zouden de goede weersomstandigheden voor de overtocht naar Hawaï hebben gemist, de moessonperiode kwam eraan. Ons controlecentrum adviseerde terug te gaan. André en ik besloten anders. Onze ingenieurs waren in tranen; hoe konden wij het advies van deskundigen negeren? André vloog door. Het werd de langste solovlucht die een vliegtuig – welk vliegtuig dan ook – ooit heeft gevlogen.”

Wat was uw mooiste moment in de cockpit?

PICCARD. “Als je de kust achter je laat en je hebt duizenden kilometers water voor je. Je hoort de stem van de verkeersleiding zeggen: ‘the ocean is yours‘. Je weet dat je meerdere dagen en nachten in die cockpit zult zitten; het fascinerende moment dat de zon opgaat en je kijkt opzij naar de grote propellers. Geen geluid, geen brandstof, geen vervuiling, je kunt voor eeuwig doorvliegen. Dan heb je echt het gevoel dat je in de toekomst leeft, in sciencefiction.

“Dan wil je helemaal niet meer landen in de wereld met haar inefficiënte motoren, haar slechte isolatie en haar vervuiling, dan wil je gewoon blijven doorvliegen in die wonderbaarlijke machine, doorvliegen zolang als je kunt.”

Renske Heddema in Lausanne

“Het doel is nooit de vlucht zelf. Ik wil een platform creëren waarop je iets nieuws kunt bouwen, het is een eerste stap”

“We hadden allang een CO2-taks moeten hebben. Er zijn nota bene ook meer subsidies voor fossiele dan voor hernieuwbare energie”