‘DE RUST IS BEDRIEGLIJK’

Bundesbankvoorzitter Jens Weidmann waarschuwt voor een te losse geldpolitiek en de gevaren daarvan voor landen en belastingbetalers. “De crisis is nog lang niet voorbij, ook al laat de huidige rust op de financiële markten het tegendeel vermoeden.” Over de deflatie maakt hij zich voorlopig weinig zorgen.

Bundesbankvoorzitter Jens Weidmann (46) staat bekend als een notoir criticus van ECB-voorzitter Mario Draghi. Die wist in 2012 met zijn mededeling de euro te zullen redden “wat daar ook voor nodig is”, wel de financiële markten te kalmeren. Intussen lijkt de eurocrisis voorbij en kunnen landen die ooit door de eurocrisis getroffen werden, zoals Spanje, goedkoper geld lenen dan ooit tevoren. Krijgt Draghi dan toch gelijk? Jens Weidmann is niet overtuigd. “We mogen de koortsthermometer en de ziekte niet met elkaar verwarren. Ik heb nooit betwist dat de centrale banken met de aankondiging dat ze eventueel massaal staatsleningen willen opkopen, indruk kunnen maken op de markten. Maar dergelijke maatregelen pakken enkel de symptomen aan en niet de oorzaken van de crisis. De huidige rust is bedrieglijk en zelfs gevaarlijk. Ze neemt de druk op regeringen weg om dringend de nodige hervormingen door te voeren. Als die er niet komen, kan het sentiment op de markten snel weer omslaan.”

Sinds het uitbreken van de financiële crisis heeft de Europese Centrale Bank de geldkraan in steeds sneller tempo opengedraaid. Moet ze de dosis blijven verhogen opdat de drug nog zou werken?

JENS WEIDMANN. “Het is in elk geval zo dat na elke versoepeling van de geldpolitiek meteen weer speculatie opduikt over wat verder nog zal gebeuren.”

Begin september heeft de ECB de richtrente verlaagd van 0,15 naar 0,05 procent. Wat hebben we daaraan?

WEIDMANN. “Dat was niet de enige maatregel. Er is ook besloten een inkoopplan voor pandbrieven en gestructureerde effecten — de zogenaamde asset-backed securities of ABS — op te zetten. Daarmee geeft de ECB aan dat ze bereid is zeer ver te gaan in haar monetaire politiek en daarbij ook nieuwe terreinen te betreden.”

Het gaat dus niet zozeer om het economische, dan wel om het signaaleffect?

WEIDMANN. “Die twee zijn niet noodzakelijk tegenstrijdig. Monetaire signalen kunnen de verwachtingen van consumenten, beleggers en ondernemingen beïnvloeden. Het gaat er niet alleen meer om de kredietverlening aan te zwengelen, maar ook om desnoods rechtstreeks geld in de economie te pompen. Daarom vormen de jongste beslissingen van de ECB naar mijn mening een fundamentele koerswijziging en een ingrijpende wijziging van het monetaire beleid van de ECB.”

Als reden voor dergelijke maatregelen wordt ook de lage inflatiegraad in de eurozone aangehaald. Wat is er zo verkeerd aan dat de prijzen niet stijgen?

WEIDMANN. “De ECB streeft een inflatie van iets minder dan 2 procent na. Ze heeft een gegronde reden om een veilige afstand tot de nullijn te bewaren. Een doorsnee-inflatiegraad van 0 zou in de eurozone betekenen dat de prijzen en de nominale lonen in sommige landen stijgen en in andere dalen. De ervaring wijst uit dat zoiets moeilijk te realiseren is. Zelfs toen de crisislanden onder hoge druk stonden om te hervormen, zijn de nominale lonen er meestal niet gedaald.

“Zonder veiligheidsmarge botst het monetaire beleid bovendien sneller tegen de grenzen van een stimulerende rentepolitiek. De richtrentes kunnen niet substantieel onder nul geduwd worden.”

Hoe reëel is het gevaar voor deflatie in heel de eurozone?

WEIDMANN. “De kans dat de deflatie problematische proporties aanneemt, is zeer klein. De terugval van de inflatie is grotendeels toe te schrijven aan goedkopere energie en grondstoffen. Als centrale bank hebben we daar niet onmiddellijk vat op. Het effect op de inflatiegraad is overigens van voorbijgaande aard, voor zover bijvoorbeeld de sociale partners daar bij hun loonafspraken geen punt van maken.

“Achter de deflatie gaan ook de onvermijdelijke aanpassingen in de crisislanden schuil. De hervormingen temperen daar niet alleen de groei, maar ook de prijsdruk. Ook om die fase te overbruggen, moeten de structurele hervormingen vastberaden doorgevoerd worden.”

Als lage inflatiecijfers onafwendbaar zijn, waarom er dan tegen strijden?

WEIDMANN. “Aan de huidige inflatiegraad kunnen we niets veranderen. Ons monetaire beleid is gericht op de toekomstige evolutie van de inflatie. Huishoudens en ondernemingen moeten erop kunnen vertrouwen dat de prijzen op middellange termijn nauwelijks 2 procent zullen stijgen op jaarbasis.”

De ECB zal dus via het ABS-aankoopplan geëffectiseerde bankkredieten in haar boeken opnemen. Wordt ze daardoor niet de bad bank van Europa?

WEIDMANN. “Dat hangt af van wat aangekocht wordt en tegen welke prijs. Hoe dan ook mag de ECB enkel risicoarm papier inkopen, na zorgvuldig onderzoek. En ze mag geen hogere prijs betalen dan een privé-investeerder bereid is te geven.”

Zet de ECB niet de deur open voor de vergemeenschappelijking van schulden, waar de Duitse regering tegen is?

WEIDMANN. “Het is niet de taak van de ECB op de kap van de belastingbetaler risico’s van banken over te nemen. Dat zou ook indruisen tegen de reguleringsinspanningen om de eigenaars en de schuldeisers aansprakelijk te stellen. Het is daarom van doorslaggevend belang dat via het inkoopprogramma geen noemenswaardige risico’s van individuele banken of landen overgenomen worden.”

Dat wordt moeilijk. ABS worden vooral uitgegeven in Nederland, Italië, Spanje en Frankrijk. Precies in die landen hebben de banken heel wat rommelkredieten in de boeken. Wanneer is voor u het punt bereikt waarop u zegt, dit ECB-beleid kan ik niet meer steunen?

WEIDMANN. “Als ik een maatregel niet kan ondersteunen, dan stem ik er ook niet mee in en zet ik me nadrukkelijk voor een andere oplossing in. Ik ben er zeker van dat zonder de tussenkomt van de Bundesbank sommige belangrijke beslissingen anders uitgevallen zouden zijn.”

U gaat door voor de grote scepticus, terwijl Mario Draghi beschouwd wordt als de redder van Europa. Stoort u dat?

WEIDMANN. “Dergelijke veralgemeningen gaan aan de zaak voorbij en helpen ons niet verder. Ook Draghi wijst er herhaaldelijk op dat het monetaire beleid alleen Europa niet kan redden. Een centrale bank die zich voor de kar van de politiek laat spannen, zet haar onafhankelijkheid op het spel. Als de centrale bank politieke besluiteloosheid compenseert, wordt de druk om dat steeds opnieuw te doen almaar groter. Dan loopt ze het gevaar haar doelstelling van prijsstabiliteit uit het oog te verliezen.

“Als de politici niet handelen, uit angst voor de kiezer, dan mag een kleine kring van centrale banken — die niet verkozen is en geen mandaat heeft om een economisch beleid te voeren — de rol van de politiek niet op zich nemen.”

Zoals u geïsoleerd staat in de ECB, zo vergaat het bondskanselier Angela Merkel in de Europese politiek. De meeste landen dringen aan op een versoepeling van het besparingsbeleid. Wat is erop tegen dat de crisislanden meer tijd krijgen?

WEIDMANN. “We mogen niet vergeten dat de schuldencrisis ontstaan is omdat er twijfels rezen over de capaciteit van sommige eurolanden om hun houding overeind te houden. Als we de oorzaken van de crisis willen aanpakken, moet dus een geloofwaardig pad naar solide staatsfinanciën uitgestippeld worden. Het kan niet zijn dat afspraken gemaakt worden als de druk groot is, om die dan weer in te trekken als de druk afneemt.”

Maar dreigt niet het gevaar dat de economie kapot wordt bespaard?

WEIDMANN. “In enkele landen bedraagt het tekort al jarenlang meer dan 3 procent. Het gevaar bestaat volgens mij dat de noodzakelijke sanering van de overheidsfinanciën op de lange baan geschoven wordt en dat het verloren vertrouwen niet snel genoeg weer opgebouwd wordt. Solide begrotingen zijn overigens een voorwaarde voor een duurzame economische groei en niet het tegendeel.”

Maar Draghi wil de economie aanzwengelen. Hij pleit onder meer voor een investeringsprogramma van 300 miljard euro.

WEIDMANN. “Eerst moet uitgeklaard worden hoe dat plan — dat overigens naar voren geschoven wordt door de toekomstige Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker — gefinancierd zal worden. Het mag er alleszins niet toe leiden dat er van de ingeslagen weg van sanering afgeweken wordt.”

Wat is uw recept voor meer groei?

WEIDMANN. “Groei en arbeidsplaatsen ontstaan in de ondernemingen. Daar moet geïnvesteerd worden. De overheid moet de juiste omstandigheden creëren. Maandenlang moeten wachten op een bedrijfs- of bouwvergunning bevordert geenszins de ondernemingsdrang. Daarnaast moeten, zoals beloofd, de overheidsbudgetten geconsolideerd en de arbeidsmarkten flexibeler gemaakt worden. Voorts moeten de banken stabiel zijn, zodat ze opnieuw kredieten kunnen verlenen. En daarin is vooruitgang merkbaar.”

DER SPIEGEL

“De kans dat de deflatie problematische proporties aanneemt, is zeer klein”