‘De PS is een machtsmachine’

Nadat hij ruim tien jaar aan het hoofd van pharma.be heeft gestaan, geeft Leo Neels deze week de fakkel door. Uit vrije wil. Voor Trends blikt ‘mister Proper’ terug op een interessant veranderingstraject.

Zijn bijnaam was aanvankelijk ‘mister Proper’, omdat pharma.be in 2003 zijn beroepscode fors verstrengde. Soms was de verhouding met het beleid tumultueus, maar apothekerszoon Leo Neels verraste vorige herfst zowat iedereen door een pact te sluiten met minister Laurette Onkelinx (PS). De wat norse advocaat die de jongste tien jaar de belangen van de machtige farmasector verdedigde, was dan toch niet zo oorlogszuchtig. Sterker nog, terugblikkend op tien jaar als lobbyist, onthult Neels dat hij altijd bij het harmoniemodel heeft gezworen. “Je moet daarbij, als dat nodig is, weleens robuust reageren en een potje armworstelen, maar je mag nooit iemand een hak zetten”, grijnst hij.

Vanaf maandag bent u ex-CEO van pharma.be. Is dat met pijn in het hart?

LEO NEELS. “Neen. Het was mijn beslissing. In november 2012 heb ik gevraagd om uit te kijken naar een opvolger. Ik heb dit nu bijna elf jaar gedaan. Dan moet je voorkomen dat de zaken repetitief worden. Ik deed dit werk met veel plezier, maar wilde wel uit die voltijdse tredmolen.”

Pharma.be is niet meer dezelfde sectorfederatie als in 2003. Er is veel veranderd.

NEELS. “Klopt. En dat was ook de opdracht. In 2002 keken de leden bewust uit naar een buitenstaander. Die had als opdracht om de beroepsvereniging opnieuw te positioneren. Ik ben hier als niet-farmaceut aanbeland met een veranderingsopdracht. Dat vond ik aantrekkelijk.

“Bovendien is er de aard van de problematiek. Geneesmiddelen gaan over leven en dood, maar tegelijk over de maatschappelijk relevante vraag van betaalbaarheid. De ziekteverzekering is, als onderdeel van Sociale Zaken, een van de laatste grote dragende systemen die we nog hebben in dit land. Wij hebben geen grote ideologieën, partijen of maatschappelijke visies meer. Dat is allemaal verdampt.”

Vindt u dat u bent geslaagd in uw opdracht?

NEELS. “We zijn geëvolueerd van belangenverdediging pur sang naar een relevant kenniscentrum dat zich als partner in de gezondheidszorg opstelt. Ons team is in die periode nogal veranderd. We wilden de beste expert in geneesmiddelenbeleid zijn. Het was mijn werkhypothese dat als je die kennis deelt, men meer rekening gaat houden met wat je te bieden hebt. En enigszins onbescheiden geloof ik dat die aanpak heeft gewerkt.”

Die ommezwaai gebeurde niet zonder slag of stoot.

NEELS. “We hebben niet tegen schenen geschopt. We werkten via een harmoniemodel. Mijn observatie is dat overleg werkt. We hebben vanaf het begin geprobeerd naar partnerschap te streven. Als je expertise ter beschikking stelt van anderen, kun je door die intellectueel waardevolle dossiers het gesprek beïnvloeden. Dan wordt de kwestie van het eigen gelijk minder dominant. Zo’n harmoniemodel vraagt wel een wat langere termijn. Het was daarbij een bewuste keuze om het conflict te mijden, maar zeer robuust te zijn als dat nodig was.”

Vanuit de sector kwam er nochtans kritiek op die aanpak. Denk maar aan de oprichting van de HST-group. Daarin zaten Pfizer, Janssen Pharmaceutica, UCB en GSK, de grootste werkgevers van uw federatie.

NEELS. “We hebben een kritieke periode doorgemaakt. Op enkele maanden onder Frank Vandenbroucke na, heb ik altijd met PS-ministers te maken gehad. Vooral de aanvangsperiode met Demotte was best turbulent. Intern was de statutenwijziging toen nog niet helemaal verteerd. Voeg daarbij de relatief grote budgetoverschrijdingen uit die periode, en je hebt een explosieve situatie.

“Demotte hanteerde volgens mij wel een conflictmodel en kreeg daarin aanvankelijk de vrije hand van Guy Verhofstadt. Op een bepaald ogenblik leidde dat bijna tot een split in de vereniging, tussen les Belges — GSK, Janssen, UCB en Pfizer — en de rest. Je lijkt naïef door te zeggen dat je een harmoniemodel wilt opbouwen, terwijl je belangrijkste politieke beslisser een conflictmodel aanhangt. Dat leidde tot een incident met premier Verhofstadt. Tijdens een buitenlandse missie om buitenlandse investeringen in België te promoten, kreeg hij te horen dat Pfizer in Puurs een investering aan zich voorbij zag gaan. Toen hij terugkeerde, herinner ik me een fors gesprek met de betrokken bedrijven in de 16. Daarna verbeterde ook intern de verstandhouding. Vandaag zitten alle leden van pharma.be weer op één lijn.”

Tegenwoordig is ook de verstandhouding met de politiek beter. Moet je een lastpak zijn om zo’n turbulentie te overleven?

NEELS. “Soms wel. Een zekere autonomie van handelen is noodzakelijk om zo’n karwei te klaren. Ga je met een obediënte attitude naar de Wetstraat of naar zo’n beroepsvereniging, dan word je verpulverd. Je moet wat druk kunnen verdragen en ook wat druk kunnen zetten.

“Niet alleen krijg je te maken met een raad van bestuur met veel expats en frequente wisselingen. Je moet ook standvastig zijn tegenover het beleid. Want we hoeven er niet flauw over te doen: de PS is een machtsmachine die als politieke partij in de premier league speelt.

“Als je op langere termijn wilt wegen, moet je bovendien niet in de val van de onderlinge rivaliteit tussen je leden trappen. Bij zo’n evenwichtsoefening is de verleiding groot om jezelf irrelevant te maken. Dat was niet mijn optie.” (lacht)

Eigenlijk stond u op de barricades?

NEELS. “Ja, ook dat was een stuk van de uitdaging. De vraag is: hoe wil je daar dan staan? Als een querulant? Dat is gemakkelijk. Je kunt alle dagen staan schreeuwen, en de media zouden dat graag oppikken, maar zo bouw je niets op. Na een aantal jaren — met een beetje geduld — werden wij toch minder als de boksbal van de ziekteverzekering beschouwd.”

Maar kalm is relatief?

NEELS. “Altijd. Dat heeft ook met cultuur te maken. Belgen, Amerikanen, Britten en Fransen reageren verschillend. In mijn aanvangsjaren werd er voor 2,8 miljard euro aan geneesmiddelen terugbetaald, vandaag is dat ruim 4 miljard. Ik herinner me gesprekken met general managers waarin ik probeerde uit te leggen dat dat toch relatief veel geld is. Patiënten hebben hier bovendien een solidaire toegang tot de gezondheidszorg. Je kunt dat bedrag daarom ook beschouwen als een interessante subsidie voor je onderzoeksactiviteiten. Het voortbestaan van dat solidaire schema in onze gezondheidszorg, vandaag goed voor meer dan 26 miljard per jaar, vind ik trouwens relevant als burger.”

Toch waren er forse reorganisaties bij farmabedrijven terwijl u aan het hoofd van pharma.be stond. Hebt u dan gefaald in het overbrengen van die boodschap?

NEELS. “Ik denk het niet. Wij hebben altijd gewezen op de economische en sociale voetafdruk. Farma is een belangrijke werkgever voor 32.000 families en de grootste investeerder in onderzoek en ontwikkeling in België. Niet minder dan 54 procent van het bedrag dat de overheid voor geneesmiddelen terugbetaalt, wordt hier opnieuw in onderzoek geïnvesteerd. Dat is uniek.

“Ik heb nooit een researcheenheid zien sluiten in ons land als gevolg van budgettaire vraagstukken in de ziekteverzekering. Zulke beslissingen hebben een internationale rationaliteit. We hebben wel steeds proberen te verduidelijken dat het niet in het belang van de samenleving is dat het beleid de indruk wekt wel open te staan voor investeringen en banencreatie, maar niet voor de verkoop van het resultaat. Voor alle duidelijkheid: dat is ook niet het geval.”

En dat ondanks de PS-machtsmachine?

NEELS. “Je moet inderdaad beslagen op het ijs komen. Vroeger heerste in de industrie de opvatting dat haar niets kon gebeuren, omdat de overheden log en traag waren. Ik ben altijd vrij kritisch geweest tegenover de informatievoorsprong die bedrijven zouden hebben. In de 23 jaar dat ik zakenadvocaat was, heb ik vaak gezien hoe relatief die voorsprong soms is. Grotendeels is dat een kwestie van ideologie. Ik denk dan aan autoriteiten zoals het Riziv — een zeer professionele administratie, als u het mij vraagt — en politiek bekwame PS-ministers.”

Waar is het vijandbeeld gebleven?

NEELS. “Eigenlijk was mijn overtuiging dat een vijandbeeld niet volstaat. We zijn gestopt die kwalificatie te aanvaarden. We zijn als sector relevant in de gezondheids- én de welvaartscreatie, en zo willen we worden behandeld.

“Dit land is permanent in staatshervorming. Ook de farmasector evolueerde de jongste tien jaar drastisch. De uithaal van Verhofstadt is een keerpunt geweest, want daaruit is het R&D-platform voortgekomen dat de regering-Di Rupo heeft opgenomen in haar regeerverklaring. We hebben daardoor een andere dimensie aan het discours kunnen geven. Dat culmineerde op 12 oktober 2012 in het Stabiliteitspact dat we met mevrouw Onkelinx hebben ondertekend.”

Is dat geen zoethoudertje?

NEELS. “Het heeft ons geen privileges opgeleverd en het beschermt evenmin tegen alle onheil. Maar het is een belangrijke tekst die getuigt van een geschreven wederzijds respect voor elkaars rol en verantwoordelijkheid. Op een bepaald moment is het bon ton geworden de Wetstraat uit te schelden als onbekwaam. Ik denk dat die retoriek niet veel oplevert. Je moet je punt kunnen maken, maar dat is nog wat anders dan vuurtje te stoken.

“Wij hebben dat anders gedaan en kozen niet voor het conflictmodel. Is dat naïef? Ik denk het niet. Ik geloof dat het Stabiliteitspact een heel grote waarde heeft. Het is een kader waarin we kunnen werken. Daarin staan engagementen die moeilijk te overschatten zijn.”

Wat is uw raad voor uw opvolgster, Catherine Rutten?

NEELS. “Ik heb mij voorgenomen om haar in een interview geen raad te geven. Pharma.be is nu stabiel en intern solide, een erkend expertisecentrum en een erkende gesprekspartner voor alle spelers in de gezondheidszorg. Dat is een redelijk goede uitgangspositie.”

Is de recente zaak met Alexion, het farmabedrijf dat het zieke jongetje Viktor gebruikte om het peperdure medicijn Soliris te laten terugbetalen, uw grootste ontgoocheling?

NEELS. (zichtbaar ongemakkelijk) “Ik heb daarover een rechterlijk spreekverbod. Dat is frustrerend, maar ik mag er niets over zeggen.”

Bent u er trots op dat u de generische geneesmiddelen onder de knoet hebt kunnen houden?

NEELS. (gedreven) “De rol van generieken is de prijs fors te doen dalen. Zij hebben alleen productiekosten. Ze zitten in het vak van legale namaak. De patiënten zijn bekend, en de artsen kennen het middel. Alle werk is dus gedaan. Hun enige maatschappelijke nut is een forse prijsdaling. En ze doen het niet! Het beleid voor goedkope geneesmiddelen — inclusief de oude octrooigeneesmiddelen — dat we uiteindelijk met minister Demotte ontwierpen, is uniek in Europa, maar het werkt.”

Wat brengt de toekomst?

NEELS. “Gelukkig is een van de grote voordelen van onze gezondheidszorg dat we op 65 jaar niet versleten zijn. Aan de Antwerpse universiteit blijf ik lesgeven. Ik ben ook voorzitter van de raad van bestuur van Econopolis Media & Strategy, en van het persagentschap Belga. Dat doe ik al sinds 1994. Het maakt mij tot een van de laatste unitaire mediakrokodillen.” (lacht)

U hebt ook een boek geschreven?

NEELS. “Het komt uit in oktober en is getiteld België, fantastisch farmaland. Ik wil niet functioneren in de zeurgalerij, die klaagt dat alles altijd slecht is. Ik kan mij soms wel zorgen maken over de kwaliteit van de politieke besluitvorming. Dat is iets anders. Maar ik wil niet meestappen in die retoriek van misprijzen voor diegenen die politieke verantwoordelijkheid nemen. Ik heb daar veel respect voor. Ik werk aan een tweede boek. Dat zal heten Waarom media goed zijn voor u. U ziet: ik wil geen deel uitmaken van de cynici, noch van de zeurpieten.”

ROELAND BYL EN BERT LAUWERS

“Het voortbestaan van het solidaire schema in onze gezondheidszorg vind ik relevant als burger”

“Het beleid voor goedkope geneesmiddelen is uniek in Europa, maar het werkt”