De bekende bioloog Richard Dawkins heeft op 29 april een eredoctoraat ontvangen van de Universiteit Antwerpen. Op gezag van persagentschap Belga meldden minstens twee zogenaamde kwaliteitskranten en radio 2 dat de genexpert Robert Dawkins een eredoctoraat had gekregen. Richard Dawkins is geen genspecialist en heeft geen broer Robert.
De echte Dawkins is een evolutiebioloog en een strijdvaardige atheïst, en wordt gerekend tot de meest invloedrijke denkers van de jongste decennia. Dat heeft hij te danken aan een scherpe geest en een nog veel scherpere glasheldere pen, waarmee hij zowel het darwinisme verder onderbouwt als het (christelijke) godsbeeld aanvalt.
De bioloog van Oxford werd op slag beroemd – en berucht – door zijn boek The Selfish Gene (Onze zelfzuchtige genen). Kenners beseften dat ze een zeldzaam moment meemaakten van echte paradigmaverschuiving. Traditioneel werd aangenomen dat dieren hun genen gebruiken om zich voort te planten. Dawkins zette echter de dingen op hun kop. Het zijn de genen die ons ‘gebruiken’ om zich voort te planten. Al de rest kan hen geen barst schelen, ze zijn gewoon egocentrisch, zelfzuchtig. Ze planten zich gewoon voort. En wij zijn hun instrument. Maar het brede publiek had begrepen (hoewel Dawkins dat nergens stelt, integendeel) dat de menselijke soort een gen voor egoïsme heeft, dat zelfzucht in ‘onze genen’ zit.
Vanaf dat moment moest Dawkins leren leven met de gevolgen van wat men nu een sticky title zou noemen, een beklijvende titel. De aanvallen werden zeer persoonlijk. Dawkins zou de wetenschappelijke onderbouw hebben geleverd voor een ultrarechtse darwinistische samenleving. Mensen reageren vaak niet op wat de auteur echt geschreven heeft, maar op wat ze denken dat hij schrijft. De aanvallen op Dawkins werden zo gemeen dat er iets zeer uitzonderlijks gebeurde. Dawkins kreeg het recht om in een speciale BBC-uitzending de puntjes op de i te zetten. Hij gaf deze uitzending een al even sticky title mee: nice guys finish first.
Dawkins had immers in zijn geschriften aangetoond dat onze soort alle belang had bij genen die ons altruïstisch, behulpzaam en allesbehalve egocentrisch maken. Want een soort waar de leden voor elkaar zorgen, is er beter aan toe, geeft veel meer kans aan zijn ‘zelfzuchtige genen’ om zich voort te planten dan een soort die elkaar uitmoordt, elkaar niet bij ziekte verzorgt en nooit zorg draagt voor de zwakken.
Toch was het kwaad geschied. Dawkins werd het symbool van het losgeslagen kapitalisme. Niemand minder dan Jeff Skilling, de CEO van Enron, had het boek op zijn nachtkastje liggen en had er de inspiratie in gevonden voor zijn losgeslagen en perverse businessmodellen.
Dat inzicht is heel belangrijk voor de fundamentele discussie die we nu meemaken over de toekomst van het kapitalisme. Marktfundamentalisten stellen zonder meer dat, net zoals onze egocentrische genen kunnen leiden tot een soort die samenwerkt, egocentrische consumenten kunnen leiden tot de best mogelijke samenleving. Tegenstanders opperen dat het beeld van de egocentrische homo economicus helemaal fout is. De mens is geen wezen dat alleen maar aan zichzelf denkt. Alle modellen die daarvan uitgaan zitten dus al van bij de start grondig fout.
In zijn volgende boeken ontpopte Dawkins zich als de rottweiler van Darwin. Vooral in Climbing Mount Impropable toonde hij op de meest overtuigende wijze aan dat de meest complexe biologische fenomenen (het menselijk oog bijvoorbeeld) echt niet veronderstellen dat er een ontwerper nodig is, maar gewoon stapje na stapje de onwaarschijnlijke berg beklimmen en na een heel lang evolutieproces een top bereiken die a priori niemand voor mogelijk zou houden.
Laat nu net de onwaarschijnlijke complexiteit van de natuur de hoeksteen zijn van het meest overtuigende godsbewijs (‘God gooit niet met dobbelstenen’) en laat Dawkins een echte rationalist zijn met een gloeiende hekel aan intellectuele oneerlijkheid en u begrijpt waarom Dawkins het nog eens heeft geriskeerd de publieke woede over zich heen te laten dalen. In The God Delusion (God als misvatting) gaat hij met een zelden geziene intellectuele hevigheid tekeer tegen de ‘werkhypothese’ dat God bestaat. De reactie op zijn argumenten is vrij beperkt, de scheldtirades over de vermeende onverdraagzaamheid en zijn atheïstische fundamentalisme zijn des te frequenter.
In zekere zin is het spijtig dat de rationalist Dawkins een onderwerp heeft gekozen dat zich per definitie niet al te goed leent tot rationele analyse. Maar net zoals topmanagers aangetrokken worden tot de ultieme uitdagingen, het grote gevecht op de markt, worden mensen als Dawkins aangezogen tot de Grote Vragen. Persoonlijk had ik toch wel eens graag zijn mening gelezen over het wel en wee van onze economische samenleving. Maar misschien waren die conclusies nog vervelender geweest dan zijn stelling dat God een waanvoorstelling is. (T)
DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier