De ondraaglijke lichtheid van wind

De Europese toppolitici zijn de jongste jaren ware topacteurs geworden. De voorstelling die hen het beste ligt, bestaat in essentie uit het verkopen van wind. Een oertalent als de Franse president Nicolas Sarkozy voelt zich in die hoedanigheid duidelijk meer op zijn gemak dan een wat hoekiger figuur als de Duitse kanselier Angela Merkel. Onze eigenste Herman Van Rompuy, net begonnen aan een tweede ambtstermijn als Europees president, kan zijn ongemak met zijn rol in de windvertoningen soms maar moeilijk verbergen.

Een mooi voorbeeld is het akkoord dat op de jongste EU-top door 25 van de 27 EU-lidstaten geratificeerd werd en algemeen bekend is geraakt als het ‘ Fiscal Compact’. In het Engels draagt het document voluit de titel ‘ Treaty on Stability, Coordination and Governance in the Economic and Monetary Union’. Het elf pagina’s tellende document is adembenemende lectuur. Tot op zekere hoogte moet respect opgebracht worden voor de inspanningen om voldoende onduidelijkheid in te bouwen, zodat alle betrokken partijen in alle omstandigheden wel op één of andere manier uit de bocht kunnen gaan met een expliciete verwijzing naar het akkoord. Als staaltje van taalkundige creativiteit kan het echt wel tellen.

Het grote probleem met het ‘ Fiscal Compact’ is echter dat het wind is. Wie denkt dat de overeenkomst voor eens en voor altijd een einde maakt aan budgettaire ontsporingen, neemt zijn wensen voor werkelijkheid. En nog geen klein beetje. De meest flagrante ontsnappingsroute voor acute en potentiële zondaars is de centrale plaats die het begrip ‘structureel of cyclisch neutraal budget’ inneemt. Dit betekent dat naar de begrotingssaldi ontdaan van conjuncturele elementen moet worden gekeken. De bepaling van zo’n cyclisch neutraal begrotingssaldo is geen harde wetenschap. Meer nog: met intelligent trek- en duwwerk krijg je zo’n cijfer altijd wel een heel eind in de gewenste richting. Het feit dat meestal wel enkele (of soms zelfs vele) landen aan cijfermassage toe zijn, helpt ook danig bij de uitvoering en aanvaarding van dergelijke ‘bijsturingen’.

Ook de mogelijke sancties in het ‘ Fiscal Compact’ zijn allesbehalve sluitend. In tegenstelling tot wat bijvoorbeeld Duitsland eiste, is er geen sprake van automatische bestraffing. Een politieke beslissing blijft noodzakelijk om een zondig land op de financiële pijnbank te kunnen leggen. Deze nieuwe poging om tot een bindend budgettair kader te komen, in de eerste plaats voor de lidstaten van de eurozone, verschilt nauwelijks van eerdere pogingen. Het beruchte Stabiliteitspact is de meest notoire voorganger en schoot zoals ondertussen genoegzaam bekend zijn doel compleet voorbij. We vervangen Europese wind door verse Europese wind die dan ook nog eens uit dezelfde hoek waait.

Nog voor iedereen al uit Brussel vertrokken was na de EU-top, was al duidelijk dat het ook met dit akkoord grondig fout zal lopen. Deze keer zette de Spaanse eerste minister Mariano Rajoy de toon. Zijn land moet dit jaar volgens de Europese afspraken landen op een begrotingstekort van 4,4 procent van het bbp. Gegeven een deficit van 8,5 procent in het voorbije jaar enerzijds en een scherpe recessie in de Spaanse economie met torenhoge werkloosheid anderzijds, liet Rajoy weten dat hij de Europese eis van 4,4 procent naast zich neer zou leggen. Spanje, aldus Rajoy, probeert in 2012 op een deficit gelijk aan 5,8 procent uit te komen. Inbreuk op Europese afspraken? Rajoy liet Iberisch koel weten dat de beslissing over het Spaanse begrotingstekort een interne aangelegenheid is. Van een opgestoken middenvinger gesproken.

Tussen al die windvertoningen door tracht de Europese Centrale Bank (ECB) orde op zaken te houden. Door het klaarblijkelijke onvermogen van de Europese leiders om echte vooruitgang te boeken op weg naar de politieke unie die vereist is om tot een duurzame monetaire unie te komen, staat de ECB eigenlijk voor een onmogelijke taak. Ze spoot in enkele maanden 1000 miljard euro aan verse liquiditeiten in het Europese bankwezen. Een flink deel van dat geld sijpelt door naar het overheidspapier van bijvoorbeeld Spanje en Italië. De obligatiemarkten van die twee grotere eurolanden liggen er dankzij de stroomstoot van de ECB een stuk rustiger bij dan enkele maanden terug. Maar deze rust bedriegt, meer nog, ze werkt destructief. Een van de neveneffecten van de ECB-interventies is dat ze de politici de mogelijkheid bieden om er rustig bij te gaan zitten. Waarom moeilijke en electoraal onprettige beslissingen opleggen aan de bevolking als de ECB toch voor de financiering van de tekorten zorgt? De ECB weet dat ze niet meer kan doen dan tijd winnen, opdat de politici de noodzakelijke saneringen en herstructureringen zouden kunnen doorvoeren. Ze weet even goed dat ze misbruikt wordt en nog meer zal worden. Catch 22 dus voor de ECB.

JOHAN VAN OVERTVELDT

De ECB weet dat ze niet meer kan doen dan tijd winnen.