De ondergang van de Titanic

Lucas Vandervost herneemt het versepos “De ondergang van de Titanic” van Hans Magnus Enzensberger als theatermonoloog.

In 1968-’69 schreef de Duitse dichter en essayist Hans Magnus Enzensberger een versepos met als titel “De ondergang van de Titanic”. Hij zond zijn enige typoscript van op Cuba naar Parijs, waar het nooit aankwam. In 1978 probeerde hij de gedichtencyclus te reconstrueren op basis van zijn herinnering. De Nederlandse vertaling hiervan werd in 1994 door auteur en regisseur Lucas Vandervost van De Tijd gebracht als theatermonoloog. Vijf jaar later herneemt Vandervost de voorstelling en doet hiervoor een beroep op zíjn geheugen. Zijn bedoeling is te achterhalen of Enzensbergers woorden nu anders klinken dan toen.

Deze getrapte manier van werken is meer dan spielerei. Ze staat in verband met de inhoud van de tekst, die voortdurend heen en weer springt tussen heden en verleden, tussen politiek, kunst en wetenschap. Basismetafoor vormt de vergelijking tussen de ondergang van de Titanic in 1912 en het stukslaan van de maatschappelijke droom op het communistische Cuba. De scheepsingenieur en de politieke revolutionair zijn beiden even naïef en onverstoorbaar. Ook de onmacht van de kunstenaar en de intellectueel neemt Enzensberger op de korrel.

Elk van de 33 zangen plaatst de toneelspeler voor een nieuwe uitdaging. Net als in 1994 echter, slaagt Vandervost er met verve in om dit toch wel complexe werk te ontsluiten voor het publiek. Vandervost toont zich een helder en empathisch verteller, en nodigt de toeschouwer-luisteraar telkens weer uit met hem mee te denken. De zelfironie schuwt hij niet. Bovendien is hij een meester van de verbeelding. Twee stoelen geven het onderscheid aan tussen de beide plekken waar Enzensberger aan zijn epos schreef. Een toast met een champagneglas volstaat om de rijkelijke wereld van de Titanic op te roepen.

Een opmerkelijke vaststelling is dat de voorstelling – voorzover mijn eigen herinnering als kijker toereikend is – vooral op anekdotisch vlak andere betekenissen met zich meedraagt dan vijf jaar geleden. Kon toen de neergang van het voormalige Oostblok op Enzensbergers tekst betrokken worden, dan blijven de nieuwe referenties ditmaal beperkt tot de sigaar van Bill Clinton of de Titanicfilm en bijhorend lied van Céline Dion. Is de wereld op vijf jaar tijd dan amper veranderd? Allicht niet, maar de doorgedreven commercialisering en mediatisering leggen de klemtoon blijkbaar uitsluitend op faits divers. Bovenop de kwaliteit van de productie rechtvaardigt dat inzicht het opzet van Vandervost.

De Tijd speelt “De ondergang van de Titanic”: op 16/12 in De Velinx, Tongeren; op 17/12 in De Adelberg, Lommel; op 18/12 in Museumtheater, Sint-Niklaas; op 21 en 22/12 in Vooruit, Gent. Opnieuw op tournee in april 2000. Info: Tel. (03) 231.62.86.

P. Anthonissen