De nieuwe stempel

Medewerkers betaald in functie van het resultaat, kantoren in franchising, ontwikkeling van nieuwe producten met toegevoegde waarde… Vergis u niet, het gaat over De Post, een van onze meest conservatieve bedrijven. De vernieuwingsdruk gaat uit van de nakende liberalisering van de markt. Hoewel driekwart van de posttaken kan blijven rekenen op een monopolie. Terecht ? Of onbelangrijk ?

Sinds de privatisering van Belgacom zijn de telefoontarieven al herhaaldelijk gedaald. Sinds De Post in ’92 een autonoom overheidsbedrijf is geworden, is de postzegel op uw brief alleen maar duurder geworden.

De raad van bestuur en het directiecomité van Belgacom zijn grotendeels gedepolitiseerd. De zes leden van het directiecomité van De Post hebben allemaal een kabinetsverleden, met een licht SP/PS overwicht. Ook de raad van bestuur is bevolkt met politieke parachutes.

Belgacom komt in het nieuws met zakelijke prestaties, De Post met schimmige deals rond de Postcheque.

Belgacom zit met gsm, ISDN, Internet en multimedia in de technologische spits. Postzegels… dank u, slaap wel.

Belgacom maakt superwinsten, De Post zit in de rode cijfers.

Is deze karikatuur correct ? Natuurlijk niet, karikaturen zijn dat zelden. De Post is ook in volle verandering, maar het is een eerder stille revolutie. In vaste banen geleid door André Bastien (59 j.), die vorig jaar de plots overleden Joseph Becco opvolgde. Bastien is een voormalig genie-kolonel, afkomstig uit het Ath van Spitaels. Later werd hij kabinetschef bij Defensieminister Guy Coëme. Hij is een man die pragmatisch denkt en het belang van De Post boven dat van politieke wissewasjes lijkt gezet te hebben. Het aanwerven van politieke vriendjes is fel verminderd. In tegenstelling tot zijn voorganger komt Bastien zeer behoorlijk overeen met de voorzitter van de raad van bestuur van De Post, de Antwerpse advocate van SP-origine Francine Wachsstock. In vijf jaar tijd wil Bastien van De Post een modern bedrijf maken. Zijn vijf medestanders in het directiecomité Frans Job (ex-kabinet Schiltz), Jan Verbeeren (ex- D’Hondt), Willy Van Kerckhove (ex- Colla), Pierre Verkaeren (ex- Dalem) en Martine Durez (ex- Di Rupo) hebben op één na allemaal een universitaire vorming.

Karikaturen zijn echter ook zelden volledig fout. De Post blijft een conservatieve onderneming. Ze verandert, maar zeker niet in het tempo van zijn telecombroer en ook niet in het tempo van het Nederlandse postbedrijf. Aan de grondslag van deze tragere ontwikkeling ligt een zeer beperkte en schildpadtrage liberalisering van de postmarkt.

Liberalisering voor slechts 25 %

De Europese postliberalisering is een heet hangijzer. De jobs van 1,8 miljoen mensen liggen in de weegschaal. Momenteel vormt de postmarkt nog steeds een stevig monopolie, alleen de snelkoerier is in concurrentie. Liberalen (Nederland en de Scandinavische landen) en conservatieven (België en Frankrijk voorop) hebben jarenlang gediscussieerd over de omvang en de snelheid van de liberalisering. Het onlangs bereikte compromis laat de conservatieven hun slag grotendeels thuishalen.

De Europese richtlijn die eind dit jaar, begin volgend jaar vorm moet krijgen, bepaalt dat brieven onder de 350 gram en met een tarief dat lager is dan vijf keer de basisprijs (17 frank in België) de gereserveerde dienstverlening vormen. Dat monopolie waartoe de privé-sector geen toegang krijgt, vormt 97 à 98 % van het postvolume. Een slag in het water dus.

Frank Beuselinck, gedelegeerd bestuurder van snelkoerier DHL, had het liever anders gezien. “We prefereren een identificatie van de additionele kost om bepaalde niet-rendabele taken uit te voeren. Maar ik kan deze regeling toch wel aanvaarden.” Beuselinck moet echter niets weten van de idee van een compensatiefonds, waarbij de privé-sector zou moeten betalen telkens wanneer ze een (winstgevend) stukje van de markt neemt. Cherry picking heet dat. “Men moet kiezen : een monopolie of een compensatiefonds, niet de beide.”

Het monopolie

is de pasmunt voor de universele dienstverlening : de gegarandeerde dagelijkse postbedeling en -ophaling aan elke postbus en elke brievenbus ook in Pimperzele en dat tegen een haalbaar tarief. Volgens de conservatieven is die universele dienstverlening zo veeleisend dat ze alleen door één operator kan uitgevoerd worden. Hij heeft de winsten van de dichtbevolkte streken nodig voor de rest van het grondgebied. In economentaal heet dat een natuurlijk monopolie. In november ’95 hebben twee Nederlandse economen in het tijdschrift ESB (Economisch Statistische Berichten) daar kritische kanttekeningen bij gemaakt. De postmarkt als geheel noemen zij zeker geen natuurlijk monopolie. Van bepaalde deelmarkten kan dat misschien gezegd worden, maar of de gewichtsbeperkingen zoals de Europese richtlijn die vaststelt terecht zijn, is voor deze economen nog maar de vraag. Concurrentie is volgens hen niet bij voorbaat uit te sluiten.

Gelukkig voorziet de Europese richtlijn meer. Ten laatste eind ’99 wordt beslist of tegen 2003 twee diensten uit het monopoliepakket worden gelicht : direct mail en de binnenkomende internationale post. Respectievelijk 17 % en 4 % van het marktvolume in Europa (respectievelijk 12 % en 3 % van de inkomsten). In het beste geval wordt dus tegen 2003 25 % van de postmarkt geliberaliseerd.

Voorts bepaalt de richtlijn dat er een verbod komt op kruissubsidies. De opbrengsten van het monopoliegedeelte mogen niet gebruikt worden voor de activiteiten in concurrentie. Begin dit jaar nog werd de Deutsche Post door Europees Commissaris Karel van Miert op de vingers getikt, na een klacht van privé-koerier UPS.

Er rijzen nog andere problemen. “Bijvoorbeeld de aanpassing van de BTW,” zegt Jean-Luc Dutordoit, bestuurder van het BIPT (Belgisch Instituut voor postdiensten en telecommunicatie) en ex-marketingdirecteur van De Post. “De postadministraties moeten geen BTW aanrekenen, ook voor diensten in concurrentie. Dat is een unieke situatie. In Finland en Zweden hebben de postdiensten al BTW ingevoerd, Denemarken en Nederland hebben dat gedeeltelijk gedaan. Zij hebben daarbij geen achteruitgang van de markt vastgesteld.”

Maar uiteindelijk

is de discussie over de richtlijn niet essentieel. “In de feiten gaat de liberalisering nu al veel verder dan de toekomstige richtlijn,” zegt Jean-Luc Dutordoit. Er zijn twee belangrijke technieken. De eerste is het groeperen van post van verschillende bedrijven door gespecialiseerde privé-ondernemingen. Die gaan dan onderhandelen met De Post over betere tarieven. Tweede techniek en beide gaan soms samen is het remailen. Dat zou de Belgische Post jaarlijks enkele honderden miljoenen frank kosten. Er zijn drie manieren van remailen :

ABA. Een bedrijf in Turnhout brengt zijn post naar Breda. Vandaar wordt de post tegen een beter tarief terugverstuurd naar België. Tegen dit systeem is iedereen gekant, want de Nederlandse PTT ontvangt het geld, terwijl de Belgen het werk doen.

ABB. Het bedrijf in Turnhout brengt zijn post weer naar Breda, maar ditmaal is de bestemming Nederland. Dit systeem ligt deontologisch veel minder moeilijk. De Nederlandse post ontvangt, maar doet ook het werk.

ABC. Opnieuw gaan we van Turnhout naar Breda, maar de bestemming is Duitsland. “Dit is niet correct, maar ook niet te controleren,” zegt Jean-Luc Dutordoit.

Nederlanders zijn erg actief in de remailing, maar ook de Deense post is via een filiaal ( SPDS) actief op de Belgische markt van de remailing (het heeft die activiteit overgenomen van Belgavia).

“De concurrentie komt inderdaad meer en meer uit het buitenland,” zegt Jean-Luc Dutordoit. “En vaak van andere postadministraties. Sommige zijn een echt commercieel bedrijf, met als beste voorbeeld de Nederlandse PTT. Die heeft snelkoerier TNT de nummer vier in de wereld overgenomen. TNT is in België actief met een hub in Bierset bij Luik. De PTT heeft in augustus ’96 Belgische Distributiedienst (BD) overgenomen, met 2,8 miljard frank omzet de marktleider in de verspreiding van huis-aan-huis bladen, kranten- en tijdschriften. En in ’95 werd al pakjesvervoerder Colandel verworven. Volgend jaar gaat PTT op zichzelf naar de beurs (op dit ogenblik is de moeder KPN, de koepel van post en telecom, op de beurs). Ook Deutsche Post wordt agressiever. In mei van dit jaar heeft het Belgian Parcel Distribution (BPD) van Rik Herbots gekocht. BPD is de nummer vier op de Belgische markt van pakjes tot 32 kilogram. En ook de Britse Royal Mail werpt zijn oog op het continent.

André Bastien is zich bewust van de dreiging : “De Nederlanders zijn zeer agressief op de markt, zeer efficiënt en zullen zeker nog verder uitbreiden. Tien jaar geleden had de Nederlandse post een heel strategische visie. Wij staan nu op dat niveau, tien (cruciale) jaren achter dus. Tijd is mijn grootste probleem. Ik moet een mentaliteit en een structuur op vijf jaar tijd veranderen, die eigenlijk een generatie nodig heeft.”

Maar De Post laat niet op zijn kop zitten. Het bedrijf is momenteel in volle onderhandeling met de uitgevers van kranten en tijdschriften. “Ik heb een voorstel gedaan. Momenteel doet BD de Nederlandse Post dus Brussel en Antwerpen. Een aantal plaatsen in Vlaanderen wordt door andere privé-bedrijven bedeeld. Wij hebben de rest, de Westhoek en de Ardennen, zeg maar. Dat kan dus niet. Ik bied een prijs voor heel België in functie van het volume. Laat men Brussel bijvoorbeeld ertussenuit, dan stijgt de prijs.”

Op de twee domeinen

die eventueel in 2003 geliberaliseerd zullen worden, zet De Post zijn stellingen klaar. In juni van dit jaar heeft De Post Ketels het grootste direct mail-bedrijf in België gekocht en De Post zelf positioneert zich sterk op deze markt. “De internationale post ligt moeilijker,” geeft Bastien toe. “Waarschijnlijk zullen we in de komende maanden ook daar een joint venture sluiten, met een privé-bedrijf of met een andere post.”

Voorts ontwikkelt De Post volop nieuwe producten en diensten. Print and mail bijvoorbeeld. Dat is het afdrukken en versturen van rekeninguittreksels. De Postcheque doet dat al voor zichzelf, maar gaat die dienst ook aan banken aanbieden. Print and mail is een typisch voorbeeld van de post van de toekomst : hybrid mail, iets wat elektronisch begint en op papier eindigt (of omgekeerd). Een andere nieuwe service is Servipost : De Post gaat de poststukken ophalen bij de bedrijven, frankeert en verstuurt ze. Ook de interne postbedeling in bedrijven overnemen, is een mogelijkheid. De Nederlandse PTT doet dat voor een aantal Amerikaanse bedrijven. “In al die domeinen wil ik een percent van de markt nemen,” zegt André Bastien. “Dat is ook een uitweg voor onze mensen die we te veel hebben. Zodat in de toekomst de reële afvloeiingen beperkt kunnen blijven.”

Voor De Post zijn die nieuwe activiteiten een compensatie voor de vermindering van de traditionele briefwisseling. Die staat immers onder druk van nieuwe communicatievormen als fax en recenter e-mail. De Wereldpostunie vermoedt dat het fysieke postverkeer met meer dan 20 % zal dalen in de periode 2000-2010.

Bastiens filosofie is eenvoudig : “Ik vraag geen aparte behandeling, wel dezelfde regels. We moeten kunnen optreden als een gewoon bedrijf.” Bastien heeft daarbij weinig taboes. Filialisering sluit hij niet uit : “Als dat nuttig is, bijvoorbeeld om makkelijker een joint venture te sluiten, zal ik geen minuut twijfelen.”

De grootste werkgever

Hoe lang blijft De Post nog de grootste werkgever van het land ? 47.000 banen waarvan 87 % statutairen is enkele duizenden te veel. De loonkosten vormen 80 % van de kosten, tegen slechts 70 % bij de Franse, Engelse en Duitse en nog geen 50 % bij de Nederlandse Post. “Je mag geen appelen en peren vergelijken,” zegt André Bastien. “Nederland besteedt zeer veel taken uit. Maar binnen vijf jaar wil ik op 70 % zitten.” Hoe dat te bereiken, is het centraal thema van de cao-onderhandelingen die nu worden aangevat. André Bastien is een man van het overleg, geen dictator. Hij wil één jaar de 2000 mensen die elk jaar verdwijnen via natuurlijke afvloeiing niet vervangen. Dat kan hij alleen als hij grotendeels zijn zin krijgt in de thema’s van de cao-onderhandelingen :

Flexibiliteit. Bastien : “Wie vandaag een bepaalde job bij De Post uitvoert, zal niet noodzakelijk morgen dezelfde job verrichten. Afwezige loketbedienden moeten kunnen vervangen worden door mensen van het back office. Maar dat zit niet in de cultuur van De Post. We vragen nochtans alleen maar een beetje soepelheid.”

Mobiliteit. Opnieuw is André Bastien erg minimalistisch : “Iemand die in Schaarbeek werkt, moet misschien naar Ukkel gaan. Is dat te veel gevraagd ?”

Productiviteit. “Dat is een erger probleem,” commentarieert Bastien. In Brussel X Klein Eiland investeert De Post 2 miljard frank in een sorteercentrum, dat het modernste in Europa wordt. Maar dat betekent wel dat De Post het daar met een 600-tal mensen minder zal kunnen doen. En ook bij de Postcheque wordt de automatisering voortgezet, met alle personeelsgevolgen vandien.

Brugpensioen. Nu staat de leeftijd op 57 jaar, maar André Bastien kondigt aan dat voor bepaalde eenheden in herstructurering dat lager moet kunnen, bijvoorbeeld 54. “Voor de vakbonden is dat nieuw, zij zijn gewoon dat iedereen dezelfde mogelijkheden krijgt. Brugpensioen op 54 kunnen we echter niet toestaan voor de uitreikers, want die mensen hebben we allemaal nodig.”

Oplossing vakantieprobleem. De uitreikers hebben voor 5 miljard frank niet opgenomen vakantiedagen. Bastien : “Ik heb enkele ideeën om die schuld weg te werken, maar eerst wil ik de mechanismen aanpakken die die schuld doen ontstaan. Een van de oplossingen is de mensen die te veel zijn in Brussel X en de Postcheque te transfereren naar de kantoren. Maar dat is niet zo evident.”

Strijd tegen het absenteïsme. In de loop van dit jaar liep het absenteïsme op tot 10 %, terwijl dat bij Belgacom 5 % en bij de NMBS 4 % bedraagt. Een externe medische controle helpt voorlopig niet.

Valorisatie van de uitreikers en loketbedienden. Bastien : “Die mensen hebben contact met de klant en die moeten we beter betalen, afhankelijk van het resultaat van het bedrijf en van hun kantoor. Dat is revolutionair voor de oude cultuur van De Post.”

Het statuut van de postmannen is geen punt. “Ik wil werken met statutairen,” zegt André Bastien. “Als ze tenminste bereid zijn soepel en flexibel te werken. Zijn ze dat niet, dan zal ik een beroep doen op contractuelen. De vakbond gaat daarmee akkoord. Als je alle reglementen volgt, kan je hier niet werken.”

In december komt er nog een ander thema bij : het sluiten van een aantal kantoren. De Post heeft nu 1600 loketten. Bastien : “Momenteel onderzoekt consultant Coopers & Lybrand ons kantorennet. We gaan zeker zoals in de bankwereld naar een daling van het aantal loketten, maar niet in dezelfde mate. Hoeveel er weg moeten ? Ik wacht op de studie die eind december moet komen. Maar ik open tegelijk ook nieuwe kantoren waar er klanten zijn, bijvoorbeeld in warenhuizen. Voor kleinere kantoren die eventueel dicht moeten, overwegen we ideeën van franchising.”

Voor de Post is het uitgebreide netwerk een unieke troef. Het is nu zaak om daarin verbeteringen aan te brengen : informatica, presentatie en opleiding van het personeel. Maar daar ligt een groot knelpunt. Het overgrote deel van het Post-personeel is lager geschoold. Vorming kan veel doen, maar geen wonderen. De postbode heeft een goed imago, het probleem ligt bij de loketbedienden die plotseling geconfronteerd worden met de verkoop van allerlei producten met toegevoegde waarde. De Post werft nu wel meer universitairen aan, maar heeft niet de financiële middelen om dat in sneltreinvaart te doen. En zo wordt De Post een snel lopende schildpad.

GUIDO MUELENAER

ANDRÉ BASTIEN (DE POST) In vijf jaar tijd van De Post een modern bedrijf maken.