De moeder aller voorverkiezingen

Op zondag 25 mei gaan we naar de stembus voor ‘de moeder aller verkiezingen’. Dat hoogtepunt van de democratie wordt voorafgegaan door een verkiezingscampagne die eigenlijk al sinds september loopt. De echte verkiezingen zijn dan achter de rug. In het stemhokje mogen we weliswaar een paar bolletjes aanstippen, maar de lijsten liggen vast. Officieel worden die modellijsten door provinciale en andere partijcenakels bevestigd, al dan niet in plaatselijke congressen, maar het zijn de partijvoorzitters die bepalen wie de verkiesbare plaatsen krijgen.

Die oefening was deze keer hachelijker dan ooit. Iedereen weet dat het de komende vijf jaar electoraal windstil zal zijn, tenzij de federale regering valt. Dat maakt de plaatsen nog duurder dan ze gewoonlijk al zijn. In Vlaanderen houden alle partijen — met uitzondering van één — zich nu al vast aan de takken van de bomen. De opiniepeilingen, waar geen enkele partij zich officieel een moer van aantrekt, wijzen sinds jaren uit dat alle partijen flink moeten inleveren, behalve die ene. De N-VA had een luxeprobleem om genoeg goede kandidaten te vinden om alle lijsten met verkiesbare plaatsen op te vullen.

Van de regeringspartijen had CD&V nog de gemakkelijkste opdracht. Behalve over een lading Vlaamse en federale ministers beschikt voorzitter Wouter Beke met minister-president Kris Peeters over het enige echte boegbeeld van de aanstaande campagne, naast Bart De Wever van de N-VA.

Vooral bij Open Vld en sp.a leidde de lijstsamenstelling tot zwaar pre-electoraal bloedverlies. De liberalen voelen de hete adem van de N-VA in de nek. De uittocht van liberale sterkhouders zoals Annick De Ridder en Loryn Parijs waren meer dan speldenprikken. Gwendolyn Rutten moest van haar hart enkele keren een steen maken. Gewezen minister Fientje Moerman, van wie Rutten in het verleden de kabinetschef was, werd eigenlijk politiek aan de deur gezet. Gewezen minister Dirk Van Mechelen, die Rutten zwaar steunde in haar gooi naar het voorzitterschap, mocht in Antwerpen geen lijsttrekker worden. Jean-Jacques De Gucht werd geen lijsttrekker in Oost-Vlaanderen. Rutten werkte ooit nog voor vader Karel.

Ook bij de socialisten was de lijstvorming een tranendal. Sp.a-voorzitter Bruno Tobback moet om de linkse stemmen te bemachtigen niet alleen slag leveren tegen Groen, maar ook tegen PVDA+, met hun mediagenieke voorzitters Wouter Van Besien en Peter Mertens. In de provincie Antwerpen werd Tobback geconfronteerd met enkele vrouwelijke haantjes-de-voorste. Uiteindelijk konden minister Monica De Coninck, ex-voorzitster Caroline Genez en Kathleen Van Brempt de eerste plaatsen veroveren. Achter hen is het armoe troef. Ex-burgemeester Patrick Janssens hield voet bij stuk en weigerde een lijstduwersplaats. Gewezen staatssecretaris Bruno Tuybens kreeg geen verkiesbare plaats en maakte daarover heisa in de media. Ook Bert Anciaux en andere vaste waarden vielen naast de prijzen.

Die voorverkiezingen leverden de voorbije weken heel wat journalistieke kopij op. Interne partijgevechten voor de schaarse verkiesbare plekken zijn altijd goed voor een sappig stuk. Bij de verliezers zijn er bovendien een aantal stemmentrekkers, die op 25 mei danig zullen worden gemist als de stemmen worden geteld.

Maar die voorverkiezingen-op-zijn-Belgisch hebben een aantal vervelende aspecten. Ze tonen aan dat een handvol politici over een bijna absolute macht beschikt. Niet de parlementsleden of de specialisten die het hardst werken, komen noodzakelijk bovenaan op de lijst. De kiezer kan door het verkiezingssysteem alleen nog bepalen welke partij de sterkste wordt, of welke formatie klappen krijgt. Omdat er zo veel onbekenden op verkiesbare plaatsen zijn terechtgekomen — vooral bij Open Vld en sp.a — is het maar de vraag hoe die het ervan af zullen brengen op 25 mei. Zou het in de langst lopende campagne uit de geschiedenis dan toch over de inhoud en de programma’s kunnen gaan?

De auteur is expert in reputatiemanagement, CEO van A&A en gastdocent aan diverse universiteiten.

PETER FRANS ANTHONISSEN

De lijstvorming voor de verkiezingen toont aan dat een handvol politici over een bijna absolute macht beschikt.