De macht van de herder

Het is tijd voor een kijk op macht die niet op intimidatie berust, vindt de Amerikaanse Linda Kohanov. Haar visie op leiderschap leidt ze af van het gedrag van paarden. “Als je grenzen kunt stellen aan een beest van 400 kilo, dan is een baas of een collega van 100 kilo echt niet meer zo’n big deal.”

“Wat is het heerlijk om hier te zijn.” Hof Ter Weyden is dan ook een heerlijke omgeving: een domein met een hoeve en een weidse tuin, vlak bij de Kalmthoutse Heide. In de verbouwde schuur luisteren tientallen aanwezigen naar de eerste woorden van Linda Kohanov. Zij is een Amerikaanse en komt praten over leiderschap. Het bijzondere is dat ze daarvoor paarden, runderen, kamelen en rendieren bestudeert, en haar inzichten overhevelt naar organisaties en bedrijven. Voor haar jongste boek, De vijf rollen van een meesterherder, keek ze hoe nomadische stammen in Afrika en Azië hun kuddes managen.

Leiding geven met als devies ‘ my way or the highway‘ is niet langer van deze tijd, vindt ze. “Mensen luisteren niet meer automatisch naar jou omdat jij de baas bent. Voor millennials gaat dat al helemaal niet meer op. Getalenteerde mensen gaan weg als je hen zo behandelt. Het is tijd voor een andere kijk op macht.”

Tot zover niets dat we niet al eerder hadden gehoord. Maar die herders blijken er een bijzondere leidersstijl op na te houden. Want het is geen sinecure om grote groepen dieren, die ook nog eens veel groter zijn dan jij, samen te houden en hen door een open landschap te leiden. Die doe je niet gehoorzamen met een my-way-or-the-highway-aanpak. Dan gaan ze ervandoor. Of ze vegen de bodem met je aan. Herders zijn slimmer dan dat. Zij spiegelen zich aan de rolverdeling tussen de dieren onderling. Want als je als mens tussen dieren werkt, moet je je aanpassen aan hun sociale dynamiek.

Goede herder

Linda Kohanov lijst vijf cruciale rollen op: de aanvoerende, de dominante, de zorgende, de wakende en de jagende rol. “Let wel: in onze leiderschapscultuur zijn we geneigd de aanvoerende en de dominante rol als één te zien”, zegt ze. “Maar de herders vertelden onderzoekers dat het vaak om twee aparte individuen gaat. Dat kun je zien in gevallen waarin bijvoorbeeld een merrie vooraan de groep meevoert, terwijl een hengst achteraan de kudde voortduwt.”

En net zoals dieren zorgzaam zijn voor soortgenoten, zal de herder zijn runderen strelen, schoonmaken en zelfs voor hen zingen. Verder hebben de dieren een beurtrol om op de uitkijk te staan voor naderend gevaar, terwijl de anderen slapen en eten. Door al die rollen mee op te nemen, wordt de herder als leider geaccepteerd door de kudde en – nu komt de Kohanov-sprong – het stramien werkt ook prima in werksituaties en zelfs in gezinnen. “Ik begon de parallellen te zien in het werken met mensen. Meer nog, ik merkte dat mijn omgang met medewerkers erdoor verbeterde.”

Kortom, de goede herder is de leider die zijn team richting geeft (aanvoerend), zorgt dat het werk gedaan wordt (dominant), let op ieders welzijn (zorgend), alert is op signalen uit de omgeving (wachter) en, zo nodig, beslissingen neemt over leven of dood (de jager). Dat laatste is “voor veel mensen een lastig concept”, aldus Linda Kohanov. En niet letterlijk te nemen, want paarden of runderen zijn geen roofdieren. Maar toch kun je bijvoorbeeld zien dat een hengst een pasgeboren maar niet levensvatbaar veulen een genadeklap geeft. Of een deel van de kudde wegjaagt, omdat er niet genoeg graasland is. “In een bedrijfscontext vertaalt zich dat in de capaciteit om een onproductief project stop te zetten.”

Onetrickpony

Richting geven en iedereen bij de kudde houden. Linda Kohanov is zelf een voorbeeld van wat ze predikt. Want hoewel de vragen uit het publiek soms rare kanten opspringen (“Wat kunnen we doen om ons teweer te stellen tegen Donald Trump?” “Ik verkondig het Woord en krijg veel agressieve reacties. Wat kan ik doen?”), leidt ze die telkens mooi terug naar haar onderwerp: een pleidooi voor macht die niet op intimidatie berust.

Ze waarschuwt. Doorgaans is iemand goed in één of twee rollen, en verwaarloost hij de andere. Zo kan een gedreven aanvoerder zo hard in zijn project opgaan, dat hij de zorg voor de teamgeest verwaarloost. “Wie te sterk vooroploopt, verliest de connectie met de groep. Dat is bij paarden zo en bij mensen. Je ziet wel vaker dat een visionair die een groots doel voor ogen heeft, geen energie wil steken in de pietluttige kantoorpolitiek van alledag.”

Als een leider daarentegen te sterk in de zorgende rol blijft hangen, is dat een voedingsbodem voor roddels en een verziekte sfeer. “Dat zie ik geregeld in de non-profitsector.”

Steken uitdelen

Van alle vaardigheden van leiders is de dominante rol de belangrijkste – en de moeilijkste – om oordeelkundig te hanteren. Een evenwichtige dominante leider kan luiwammesen in gang zetten en brengt bij ophef kalmte in de groep. Maar ook daar is eenzijdigheid uit den boze. “Een buitensporig dominant paard zal geregeld, zonder reden, zomaar uitvallen naar andere paarden. Of een ander verjagen van de voederbak, ook al is er genoeg voor iedereen. Dat is puur machtsvertoon om anderen te dwingen tot onderdanigheid.”

In een werkomgeving is dat te herkennen bij iemand die er een handje van weg heeft om steken uit te delen: aan de vergadertafel anderen voor schut zetten, of iemand en public afmaken voor een kleine fout. Linda Kohanov: “Zo vertelde iemand in een van mijn workshops dat ze een opdracht kreeg met een collega van elders, wat een bijzonder fijne en productieve samenwerking opleverde. Tot de ander, vlak voor de presentatie, zei: ‘Ga je echt dié schoenen dragen?'”

Vraag uit het publiek: “Hoe reageer je daarop?” Kohanov: “Niet door defensief te reageren. Dan escaleert de boel. Want een dominant type wijkt niet. Maar ook niet door in te schikken. Want dan drijft hij jou de volgende keer nog ietsje verder. Ik raad aan: stay cool. Wees bewust van je lichaamstaal. Blijf diep doorademen. Ontmijn de situatie. Zeg: ‘Nou, dat zijn juist mijn geluksschoenen!'”

De spraak van het lichaam

We begeven ons met z’n allen in de buitenlucht, op het grasveld, onder de ruisende bomen. Zo kunnen we op elkaar uitproberen hoe je dat doet, koel blijven, terwijl de ander, in dit geval fysiek, druk zet. Met verstrengelde handen wordt aan elkaar geduwd en getrokken. Het is een kwestie van krachten afleiden en gecentreerd blijven. “Laat je lichaamsgewicht ontspannen rusten op je achterste been.”

We naderen het sluitstuk van Linda Kohanovs reis naar het hart van de niet-agressieve machtsuitoefening : “Lichaamstaal speelt een niet te onderschatten rol. Dat niet-verbale aspect is moeilijk met je verstand te vatten. Tot je oog in oog staat met een paard.”

Karlo wordt voorgeleid. Hij is een hengst van de hoeve met een voorgeschiedenis als wildebras. “Het is de eerste keer dat ik Karlo ontmoet”, zegt Linda Kohanov. “Bij paarden kun je niet op woorden of logica rekenen om hun medewerking te winnen. Dieren reageren instinctief op je lichaamstaal.”

Linda Kohanov stapt op Karlo af, en zegt ondertussen wat ze doet. “Ik nader hem tot de afstand dat ik zijn aandacht krijg, zonder dat hij schichtig wordt. En nu nodig ik hem met een weids, scheppend armgebaar uit om in beweging te komen.” Karlo struint gedwee achter Linda aan, rondje na rondje. “Je ziet het misschien niet, maar af en toe probeert hij me met zijn snuit in de kant te duwen. Dat is om mij te testen. Dan geef ik met een kort maar duidelijk gebaar aan waar de grens ligt van mijn persoonlijke ruimte.”

Dat is de finale raad die Linda Kohanov meegeeft. “Het doel is zelfvertrouwen dat niet aanvalt. Paarden zijn daarvoor prima oefenmateriaal. Als je grenzen kunt stellen aan een beest van 400 kilo, dan is een baas of een collega van 100 kilo echt niet meer zo’n big deal.”

‘Het paard straalt kracht uit zonder bloeddorst’

Uw boek scharniert op de overeenkomsten tussen dierlijke en menselijke kuddes. Is dat beeldspraak, of berust die visie op een diepere, biologische verankering?

LINDA KOHANOV. “Het is een diepe biologische waarheid. Mensen zijn omnivoren. Omdat we ook vlees eten, hebben we trekken van een roofdier. Dat zie je aan onze bouw – onze ogen zitten vooraan, niet aan de zijkant van ons hoofd. Macht wordt daarom vaak gezien in termen van agressie, intimidatie, onderwerping. Dat is niet het hele verhaal, en dat is wat paarden ons leren. Paarden zijn geen roofdieren, en toch is er machtsuitoefening in een kudde. Dat hebben de nomadische herders goed gezien. In hun interactie met de kuddes hebben ze zelf trekken van de dieren overgenomen, om ze te kunnen controleren en leiden. Ook wij moeten macht anders leren in te zetten.”

Paarden staan biologisch een eind van ons af. Gaat uw verhaal ook op voor chimpansees, die nauwer verwant zijn aan de mens? En behoorlijk agressief zijn.

KOHANOV. “De sociale structuur van chimpanseekolonies heb ik nooit bestudeerd, maar ik ga ervan uit dat het model ook daar opgaat. Het gaat op voor alle zoogdieren die in groep leven. Denk eens aan onze klassieke gezelschapsdieren. Honden en katten zijn van huis uit roofdieren. Maar als je ze in een sociaal systeem zet, verandert hun psychologie. In hun eigen groep gedragen ze zich niet roofdierachtig, ze worden er gesocialiseerd en moeten er leren hun jagersinstinct te onderdrukken. Mensen die hyperagressief of bovenmatig competitief zijn, hebben dat lesje niet begrepen.”

Is uw aandacht voor zachte macht en consensueel leiderschap niet typisch voor onze tijden en onze westerse cultuur?

KOHANOV. “Mijn model helpt je sociaal intelligenter te zijn en macht beter te begrijpen, in elke omgeving. Dat betekent niet dat jij als individu het hele systeem kunt veranderen. Maar je kunt beter lezen wie de dominante rol inneemt, wie typische aanvoerderstrekken heeft, wie uit is op connectie. Je observeert de groepsdynamica, kijkt welk effect jij op anderen hebt en anderen op jou. Daar kun je op inspelen.”

Het publiek dat hier vandaag was, bestond vrijwel uitsluitend uit vrouwen. Wat is dat toch met vrouwen en paarden?

KOHANOV. “Mocht het hebben gegaan over competitieve paardensport, dan waren er zeker meer mannen geweest. Disciplines waarin je iets leert van paarden in plaats van hen te zeggen wat ze moeten doen, spreken veeleer vrouwen aan. Het paard is een machtig, sierlijk dier. Het straalt kracht uit zonder bloeddorst. Dat is aantrekkelijk voor vrouwen.”