“De machocultuur van risico’s moet uit de sector”

De crisis heeft financiële gaten geslagen in de relatie tussen Dexia en de voormalige grootaandeelhouder Arco. Er is ook iets gebroken. Topvrouw Francine Swiggers wil nu diversifiëren buiten de financiële sector. Maar eerst doet ze haar relaas over de jongste, turbulente maanden.

De redding van Dexia kostte geld. Niet alleen de overheid, ook de aandeelhouders moesten centen op tafel leggen. Arcofin – de holding van Groep Arco die de participatie in Dexia in haar boeken droeg – moest 350 miljoen euro neertellen. Een mooi bedrag, maar niet voldoende om nog de grootste aandeelhouder van de Belgisch-Franse bank te zijn. Het Franse Caisse des Dépôts et Consignations (CDC) heeft nu 20,5 procent van Dexia in handen, Arcofin ‘amper’ 14 procent.

Arco-voorzitter Francine Swiggers stootte nog voor het zover was op de grenzen van de macht van Arco. “De nacht voor de reddingsoperatie van Dexia brachten wij op het kabinet door. We waren nog de grootste aandeelhouder, maar moesten spijtig genoeg meestal in de coulissen wachten. De langetermijnaandeelhouders zijn in de hele operatie veel te weinig gekend. Hoe moeilijk het ook was, we hebben de kapitaalverhoging onderschreven om de toekomst van de bank, haar personeel en ook de spaarders te vrijwaren.”

TRENDS. Dexia komt met een hervormingsplan waarbij kostenbesparingen en een wijziging van de organisatiestructuur centraal staan. Kon Arcofin daar zijn eisen voor stellen?

FRANCINE SWIGGERS (ARCO). “We hebben kennis genomen van dat plan op de raad van bestuur. Het plan houdt trouwens veel meer in dan alleen een wijziging van de organisatiestructuur. Het betekent ook een terugplooiing van Dexia op de kernactiviteiten: financiering van de publieke overheden en retail banking. Wij hebben er wel op gewezen dat je niet mag overdrijven met structuurwijzigingen omdat de personeelsleden ook rust nodig hebben, maar we kunnen niet beslissen hoe de hervorming moet gebeuren. Je hoort overal dat bestuurders in de banksector veel fouten hebben gemaakt, maar de leden van de raad van bestuur van een bank hebben niet de ongebreidelde bevoegdheid die iedereen hen toedicht. Ze moeten werken binnen het kader van het memorandum van deugdelijk bestuur. Wij hadden ook niet zien aankomen dat het bij Dexia zo verkeerd zou lopen. Daarvoor kregen we onvoldoende informatie en heeft de crisis veel te snel toegeslagen.”

Jean-Luc Dehaene, de voorzitter van de raad van bestuur van Dexia, zei in Trends dat de baronieën bij Dexia zijn opgeruimd.

SWIGGERS. “Daarin heeft hij zeker voor een groot deel gelijk. Een directiecomité moet goed op de hoogte zijn van wat er leeft in de bank, ook in de dochtervennootschappen. Daarvoor mag de afstand tussen het eerste, het tweede en zelfs het derde niveau niet te groot zijn. Anders riskeer je een armoede aan ideeën en de situatie waarbij de directie wordt afgesloten van een aantal risico’s en uiteindelijk ook de raad van bestuur niet wordt ingelicht. Als je dat baronieën noemt, moeten die inderdaad worden vermeden. Maar de herstructurering was evengoed een schoktherapie. In een voetbalploeg moeten erg capabele trainers ook vaak opstappen. Zo wordt nu eenmaal duidelijk gemaakt dat er een nieuwe aanpak komt.”

Houdt die nieuwe aanpak in dat de Fransen meer te zeggen hebben in Dexia?

SWIGGERS. “De Belgen – Arcofin, de Gemeentelijke Holding, Ethias en de overheid – hebben met 44,81 procent nog altijd meer aandelen in handen dan CDC en de Franse overheid, die samen 23,34 procent bezitten. De niet-uitvoerende bestuurders van Dexia Bank België zijn bijna allemaal Belgen en in Dexia Credit Local hebben drie Belgische bestuurders zitting. Het directiecomité van de groep heeft wel een Franse voorzitter, een Franse financieel directeur, een Fransman die de afdeling public finance voor zijn rekening neemt, maar ook een Belg die op groepsniveau de afdeling retail banking leidt. De voorzitter van de raad van bestuur is ook een Belg. Hij kan het management op het matje roepen en het is het samenspel tussen de voorzitter van de raad van bestuur en de voorzitter van het directiecomité dat cruciaal is.”

Is er bij de voorbereiding van de reddingsoperatie van Dexia niet vooral geluisterd naar wat de Franse regering wilde?

SWIGGERS. “Er is vooral geluisterd naar adviezen van – vermoedelijk – een aantal investeringsbankiers, maar zij hebben niet altijd de waarheid in pacht. Bovendien kan je soms vragen stellen bij hun onafhankelijkheid. Terwijl ze bij de reddingsoperatie van Dexia aan de ene kant stonden, staan ze in een aantal andere contracten aan de andere kant. Onze mening over mogelijke oplossingen kwam nauwelijks aan bod.

“Terwijl wij in september, nog voor de crisis echt uitbrak, al met een aantal creatieve geesten in de bank een voorstel hadden uitgewerkt. We wilden een constructie opzetten die deed denken aan een bad bank. Het idee was om de probleemportefeuilles van de verscheidene Belgische banken in een vehikel onder te brengen en zo het kredietrisico te isoleren van het normale risico. Er waren in die tijd nog partijen als Warren Buffett of Wilbur Ross die zo’n constructie wilden herverzekeren. Om in de nodige fondsen voor dit vehikel te kunnen voorzien, had de overheid wel garanties moeten geven. De overheid garandeert nu uiteindelijk ook schuldemissies. De bad bank moest wel beheerd worden door een team van de beste mensen met een sterke bancaire kennis.”

Is dat idee ook besproken met andere banken?

SWIGGERS. “Deze ideeën zijn uitgewisseld met KBC en Fortis en dit scenario is ook doorgegeven aan bepaalde personen die betrokken waren bij het pilotcomité. Maar ondertussen liepen we al een beetje achter de feiten aan. De overheid had op dat moment al enkele zaken in gang gezet waarbij de oplossing telkens bank per bank werd uitgewerkt. Het is in deze crisis dus heel duidelijk geworden dat we te weinig proactief ageren, zowel bankmanagement als overheid en regulatoren. Onze regering heeft goed gereageerd, maar in de toekomst zouden er teams uit de banksector moeten samenwerken om alle mogelijke gevolgen van een crisis te vermijden.”

Wijst dat op het falen van de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA)?

SWIGGERS. “Falen? Tja. Het is altijd gemakkelijk om achteraf een schuldige aan te wijzen. Misschien besefte de CBFA niet dat elementen waar vroeger minder belang aan werd gehecht, zoals het systeemrisico en de cashpositie van een bank, belangrijker werden in de vertrouwenscrisis die volgde op het faillissement van Lehman Brothers. Een bank die te veel een beroep moet doen op de interbancaire geldmarkt, zoals Dexia, krijgt het nu eenmaal moeilijk als er een crisis uitbreekt. Ik weet niet hoe gedetailleerd de rapportering van de banken aan de CBFA is, maar de CBFA zal nu wel inzien dat ze meer details over de krediet-, markt- en operationele risico’s nodig heeft om toezicht te houden. Het is vooral belangrijk dat de CBFA zich werkelijk gaat concentreren op de grote risico’s. Het systeem was nu misschien te veel gebaseerd op de controle van zaken die uiteindelijk minder belangrijk bleken.”

“Chinese muren bestaan alleen in China”

Swiggers beweegt haar zilveren pen over het blad papier op de grote houten tafel in haar kantoor. De voorzitter van het directiecomité van Arco schetst hoe de aankoopcontracten voor Dexia-aandelen, waar haar groep nog enkele jaren aan vasthangt, tot enkele maanden geleden in hun voordeel speelden. Hoe de balans tussen hun aankoopprijs van 12,90 euro per aandeel en tussen de winst sterk helde naar de winst. De pen krast op het papier als Swiggers de woorden prijs en winst doorschrapt. Sinds de koers van Dexia na juni 2008 naar ongekende laagtes kelderde, dreigt Arcofin tegen het einde van dit jaar ongeveer 15 miljoen euro te veel te betalen voor de aandelen. Voor deze toekomstige aankopen heeft Arco een voorziening aangelegd zodat de koersschommelingen van deze contracten geen effect meer hebben op de resultatenrekening.

Denkt u die aankoopcontracten nog teniet te kunnen doen?

SWIGGERS. “Als de koers weer stijgt tot boven zo’n 12 euro valt er al een heel pak verplichtingen weg. Juridisch zijn die contracten voorts erg sluitend. Maar toch negotiëren we verder. Bepaalde tegenpartijen in onze contracten hebben naar onze mening een belangenconflict. Ze adviseerden de Belgische overheid bij de reddingsoperatie waardoor ze bijvoorbeeld de portefeuille van de Amerikaanse herverzekeraar FSA volledig hebben bekeken. Op die manier beschikken bepaalde tegenpartijen over info die wij als grootaandeelhouder nog altijd niet gezien hebben. Ze spreken wel van een Chinese muur in het bankwezen, maar ik heb ondertussen wel geleerd dat die alleen in China bestaat. (lacht) Het is afwachten of zij voldoende ethisch zijn om te beseffen dat er iets niet klopt.”

Hoeveel pijn doet het Arco dat Dexia geen dividend uitkeert?

SWIGGERS. “Het dividend van 0,91 euro per aandeel dat Dexia in 2008 uitkeerde, gebruikten we vorig jaar grotendeels om buffers mee aan te leggen. We hebben voor Arcofin ook weer het statuut van erkende coöperatieve aangevraagd. Daardoor moeten de aandeelhouders geen roerende voorheffing betalen op de 4 procent aan dividenden – in totaal voor meer dan 34 miljoen euro – die Arcofin uitkeerde. Om onze cashpositie te verstevigen, hebben we enkele aandelen verkocht, sommige met meerwaarde, andere met minwaarde. We hebben bijvoorbeeld bij het uitbreken van de crisis Fortis- en KBC-aandelen van de hand gedaan. We beschikken nog over heel wat potentiële meerwaarde op bepaalde participaties, zeker in Auxipar. Bij Arcoplus stelt de raad van bestuur nu voor om 3,75 euro nettodividend uit te betalen. Bij Arcopar zal dat in dezelfde grootte- orde liggen, maar hierover moeten de raad van bestuur en de algemene vergadering nog beslissen.”

Is de verkoop van participaties om dividend te kunnen uitbetalen geen zware maatregel?

SWIGGERS. “Dat gaan we niet doen. We zullen wel minder zorgen hebben zodra Dexia weer een dividend uitkeert. In onze stresstesten keken we na wat we moeten doen als het Dexia-dividend een jaar overslaat en het daarna slechts minimaal toeneemt. Arcofin kan deze extreme omstandigheden nog altijd het hoofd bieden. Als we echter wat meer optimistisch zijn, dan hopen we dat het resultaat van Dexia dit jaar afklokt op ongeveer 1,2 miljard. Als je de 250 miljoen euro van het eerste kwartaal extrapoleert en incalculeert dat het eerste trimester nog leed onder de beursdaling, moet dat mogelijk zijn. Dat zou betekenen dat Dexia’s winst per aandeel ongeveer 0,70 euro is en er eventueel ruimte is voor een beperkt dividend.”

Hoe hard is Arco globaal getroffen?

SWIGGERS. “Arcopar en Arcoplus eindigden allebei met een positief resultaat. Hoewel we dankzij het hoge Dexia-dividend van 2007 een positief courant boekhoudkundig resultaat mogen neerschrijven voor Arcofin, sluiten we hier het boekjaar af met een uitzonderlijk negatief resultaat door onder andere de afwaardering van de participatie in Dexia. Het is jammer dat ons eigen vermogen door deze ingreep daalde. Maar we legden bij de inbreng van Artesia in 2001 belangrijke voorzieningen aan: een illiquiditeitsvoorziening en andere reserves juist om een dergelijke extreme situatie te kunnen overbruggen. Uit die buffers putten we nu om het pakket Dexia af te waarderen. We moesten voor alle divisies in totaal ongeveer 1,6 miljard euro afboeken. De schuldgraad blijft zeer beperkt. De cashpositie van Arco is voldoende sterk en we beschikken over de nodige kredietlijnen.”

Kreeg Arco dan puur voor de perceptie een overheidswaarborg?

SWIGGERS. “Dat is altijd gedeeltelijk zo, ook bij spaargaranties voor banken. Bij Arco gaat het om ongeveer 1,5 miljard euro voor de particuliere vennoten. Dat is niet gering, maar ons grootste risico is geen rentabiliteitsrisico. Op onze schulden vroegen we daarom geen garantie. Het zou erger zijn als de particuliere aandeelhouders hun vertrouwen in ons verliezen. De institutionele aandeelhouders, de christelijke arbeidersbeweging en haar organisaties, blijven ons onvoorwaardelijk steunen. Dat was een van de voorwaarden om de garantie te krijgen.”

“We willen niet meer de grootste zijn bij Dexia”

Wat er ook gebeurt in 2009 en 2010, Arco zal die periode goed doorkomen. Daar is Swiggers van overtuigd. De liquiditeitscrisis lijkt de banken even minder hard te treffen en ook hun kredietwaardigheid is volgens de Arco-voorzitter sterk verbeterd. Maar de komende maanden beloven nog een ultieme test voor Dexia te worden. “Het hervormingsplan van Dexia boezemt ons vertrouwen in.” Arco’s onvoorwaardelijke vertrouwen in de financiële sector is toch onherstelbaar gebroken.

Wil Arcofin weer de grootste aandeelhouder van Dexia worden?

SWIGGERS. “Neen. (Overtuigd) We hebben onze les geleerd. We moeten voortzetten wat we deden en diversifiëren buiten de financiële sector. Toch blijft VDK als regionale spaarbank voor ons ook een strategische investering in de financiële sector. Met Auxipar kozen we al voor participaties in de openbaarnutsector, naast die in de geneesmiddelensector. We bezitten al 10 procent van Elia en hebben zitting in de raad van bestuur van de Vlaamse Energieholding en van Publigas, die nu meerwaarden boeken dankzij de verkoop van Distrigas en SPE-Luminus. Ook in de sociale economie willen we een rol blijven spelen, al vertragen we die projecten vandaag uit voorzichtigheid.”

Zijn er kandidaten om uw Dexia-pakket over te nemen?

SWIGGERS. “Er is vandaag geen enkele beweging in die dossiers te zien. We moeten wachten tot al het stof is neergedwarreld. De finan- ciële sector blijft strategisch belangrijk voor het economische weefsel en voor het vertrouwen van de spaarder, maar op lange termijn gaan we ons aandeel in Dexia afbouwen. Onze bedoeling was altijd al om verder te gaan in de openbaarnutsector. We waren bijvoorbeeld erg geïnteresseerd in de afvalverwerker Indaver, maar daar werden we jammer genoeg gecounterd door het Nederlandse Delta.”

Houdt u ook contact met collega’s uit de financiële sector?

SWIGGERS. “Niet echt. Iedereen wordt opgeslokt door zijn eigen problemen en er is nogal wat schroom. De pilotgroep voor de banksector leerden we wel kennen. Die mensen bekijken de financiële sector met extreme voorzichtigheid. Zij zien plots enorme risico’s op zich afkomen en denken daarom misschien dat wanbeheer schering en inslag is bij de banken, maar niets is zwart-wit.”

Bent u dan niet ontgoocheld in mensen of gebeurtenissen?

SWIGGERS. “Wij hebben ons net zoals velen verkeken op hoge rendementen terwijl de reële economie minder groeide. Wie nu anderen met de vinger wijst, wist waarschijnlijk zelf ook niet welke risico’s werden genomen. De beste stuurlui staan op zo’n moment altijd aan wal, met sommige academici op kop. En de grootste liberalen hoor je plots voor nationaliseringen pleiten. Terwijl de overheid op dit ogenblik niet het apparaat heeft om banken te leiden. Hopelijk raken de goede medewerkers daardoor niet zo ontgoocheld dat ze zich terugtrekken uit de financiële sector. Zelf zijn wij teleurgesteld in de rol die de regulatoren en de ratingbureaus speelden. Algemeen is het misschien overdreven om te beweren dat de crisis ontstond door ‘een teveel aan testosteron’, maar de machocultuur waarbij veel risico’s worden genomen en alleen rendement vooropstaat, moet wel uit de sector verdwij- nen. Misschien zal een grotere aanwezigheid van vrouwen in topmanagement hier verbetering brengen. Vrouwen zullen bijvoorbeeld eerder meervoudige doelen stellen en kunnen ook meestal beter relativeren.”

U ligt ‘s nachts niet wakker?

SWIGGERS. “Ik moet als voorzitter als laatste de knopen doorhakken en de zaak samen met het directiecomité gaan verdedigen bij de raad van bestuur van Arco. Hoewel op sommige punten de leden van ons directiecomité bij de start van de crisis verschillende visies hadden over de scenario’s, stonden we aan het einde altijd op dezelfde lijn. Ik prijs me gelukkig dat we die discussies hebben gevoerd en een dergelijk hecht team vormen. Er was dus wel een periode met slapeloze nachten, maar ik was altijd al een goede slaper. Zelfs toen de koers van Dexia even op 1,1 euro noteerde, kon ik dat relativeren. Er gebeuren nu eenmaal zaken waar je niets aan kunt veranderen.” (T)

Door An Goovaerts en Sjoukje Smedts