De loopbaanrekening afgerekend

‘Loopbaanrekening’ kan weleens een van de buzzwords worden in de aanloop naar de moeder van alle verkiezingen. De meeste partijen denken aan een krediet van beschikbare (verlof)tijd dat tijdens de actieve loopbaan wordt opgebouwd en opgebruikt. Maar de ideeën hebben nog geen concrete vorm gekregen. Kunnen de ghostwriters van de partijprogramma’s preciseren welke vlag de lading bij hen dekt?

Bepaal eerst het doel van de loopbaanrekening. Een eerste mogelijke doel is transparantie. Door de wirwar van stelsels — zoals tijdskrediet, landingsbanen, ouderschaps- en adoptieverlof, medisch, rouw- en palliatief verlof — weten mensen vaak niet waar ze op welk moment recht op hebben. Dat heeft tot gevolg dat ze hun recht niet uitoefenen. Een harmonisering kan dat voorkomen en ervoor zorgen dat het aantal verlofstelsels waar iemand gebruik van kan maken, wordt geplafonneerd.

Een tweede mogelijk doel is ontvoogding. Een rugzak met meeneembare rechten past uitstekend bij het beeld van de burger-werknemer die zelf zijn carrière uittekent en intermezzo’s afstemt op het tempo van zijn levensloop. Een derde doel is responsabilisering. Als verlofrechten worden berekend afhankelijk van de duur van de loopbaan, krijgt wie meer of langer werkt ook meer rechten. Als tegelijk duidelijk wordt hoe het lichten van rechten het pensioen beïnvloedt, ziet de burger ook welke implicaties zijn loopbaankeuzes hebben.

Als het doel vaststaat, stem de techniek daar dan op af.Om de eigen verantwoordelijkheid te stimuleren en transparantie te creëren, volstaat de basisvorm van de loopbaanrekening. Die bestaat uit een sokkel met automatisch uitoefenbare rechten, zoals ouderschaps- of moederschapsverlof, een bovenbouw die aangroeit afhankelijk van het aantal gewerkte jaren en eventueel een landingsbaanformule.

Pleitbezorgers van de ontvoogding koppelen de loopbaanrekening vaak aan een vorm van tijdsparen. Wie overuren maakt, geen compensatie wil voor weekendwerk of geen eindejaarspremie wil, kan die tijd verzamelen op een meeneembare spaarrekening. Het is een vorm van kapitalisatie, waarbij het aantal gewerkte uren de ruimte voor toekomstige inactiviteit of andere bezigheden bepaalt.

Maar realisme is geboden. Zelfstandig omgaan met een loopbaanrekening klinkt aanlokkelijk. Maar slechts enkelingen hebben een helder loopbaanverloop voor ogen, en zelfs hun langetermijnperspectief reikt geen 45 jaar ver. Daarnaast bestaat er altijd een grote spanning tussen autonomie en sturing. Wat doe je met werknemers die meteen alles wat ze hebben gespaard weer opgebruiken? Of met risicoaverse burgers die alles oppotten tot het einde van hun loopbaan? Ook pleitbezorgers van zelfsturing vragen zich weleens af of niet moet worden toegekeken op de spreiding van rechten in de tijd. Ook loopbaanrisico’s zijn gespreid in de tijd.

Vooral tijdsparen heeft lastige neveneffecten. Zeker als er overuren worden gespaard, is tijdsregistratie nodig. Daarnaast stelt de overdraagbaarheid een probleem: een werkgever ziet een kandidaat met een rugzak vol opgespaarde uren niet graag komen. En er is de mogelijke genderbias: de vrouw die door de zorg voor haar gezin niet aan sparen toekomt, terwijl de man rustig zijn vervroegde uittrede bij elkaar werkt.

Het idee van de loopbaanrekening lijkt nog niet rijp om te worden ingevoerd. Ze kan het beste beperkt blijven tot de basisvorm, en worden gekoppeld aan het doel van de responsabilisering. Ook dan blijft de vraag of zo’n rekening een prioriteit is. Het is logischer eerst de discussie over de pensioenloopbaan en de gelijkgestelde periodes te beslechten. Hoeveel gewerkte loopbaanjaren zijn nodig om een volwaardig pensioen op te bouwen? En welke periodes van inactiviteit willen we voor de pensioenberekening gelijkstellen aan periodes van werken? Zodra die spelregels bekend zijn, is de loopbaanrekening een nuttig instrument om verlofrechten op te bouwen afhankelijk van de loopbaanduur.

De auteur is decaan van de faculteit Economie en Bedrijfsweten- schappen aan de KU Leuven.

LUC SELS

Het idee van de loopbaanrekening lijkt nog niet rijp om te worden ingevoerd.