De logica van de markteconomie

Als u een nieuwe auto wilt kopen, kijkt u eerst even rond. U vergelijkt kwaliteit, prestaties, ruimte, milieuvriendelijkheid en natuurlijk ook de prijzen. Dat doet u ook om een reis te boeken, de keuken te verbouwen of een nieuwe fiets te kopen. Ook voor de doordeweekse aankopen als voeding, kledij of schoeisel speelt zich een soortgelijk proces af waarin prijs- en kwaliteitsvergelijking aan de orde zijn.

Het meest typische kenmerk van een vrijemarkteconomie is de heerschappij van de consument. Bedrijven die niet voldoen aan de behoeften van consumenten kunnen het schudden, ook al kan intense reclame tijdelijk voor afwijkingen op die regel zorgen. De consumentensoevereiniteit speelt de doorslaggevende rol in de beslissingen die ondernemingen en investeerders maken. Finaal schrijft de consument de handleiding voor de zoektocht naar nieuwe en betere producten en diensten, en nieuwe en betere productietechnieken en -processen.

Ondernemingen die met spul komen dat de eindverbruiker niet hoeft of met spul dat hij bij een andere aanbieder goedkoper kan vinden, moeten zich aanpassen of verdwijnen. De onderlinge concurrentie tussen de ondernemingen werkt ten gunste van de consument.

Consumentensoevereiniteit maakt dat het economische proces een hoog democratisch gehalte krijgt. De druk van de consument creëert voortdurend welvaartverhogende prikkels. In een vrijemarkteconomie stemt de consument dagelijks met zijn portemonnee en de producenten moeten daar rekening mee houden.

Uiteraard kan de consumentensoevereiniteit niet absoluut zijn. Velen zouden maar wat graag een veel lagere benzineprijs hebben om meer met de auto te rijden. Maar meer benzineverbruik veroorzaakt een aantal onaangename neveneffecten als vervuiling en geluidshinder. De meesten houden daar individueel te weinig rekening mee omdat ze hun bijdrage aan die negatieve effecten als onbestaande beschouwen.

Het is aan de overheid om het maatschappelijke effect van die persoonlijke veronachtzamingen te counteren. De overheid doet er goed aan benzine stevig te taxeren en aan te zetten tot gematigd benzinegebruik. Ook andere vervuilende of maatschappelijk nadelige activiteiten en productie moeten en kunnen door de overheid via een verstandig belasting- en reguleringsbeleid aan banden gelegd worden.

Het is dom te beweren dat er voor de overheid geen belangrijke rol weggelegd is in een vrijemarkteconomie. De overheid moet ook de rechtsstaat en het onderwijs deugdelijk organiseren, net als de bescherming van de zwaksten. Ook toezien op en ingrijpen bij private monopolies hoort bij de taken van de overheid.

Deze argumentatie is naadloos van toepassing op ArcelorMittal in Luik. Een staalproducent staat wereldwijd onder druk van de gebruikers van staal, in het bijzonder autofabrikanten. De druk van de consumenten op die autofabrikanten maakt dat ook zij hun staalleveranciers onder druk zetten om een lagere prijs en betere kwaliteit te krijgen. Hoe groter de economische moeilijkheden, hoe groter de druk.

Een bedrijf als ArecelorMittal ziet de vraag naar staal steeds meer van Europa naar Azië verschuiven. In zo’n context kan het niet anders dan de entiteiten die het minst goed liggen te saneren. Het is de druk van de consumentensoevereiniteit, want ook in Wallonië kopen de meesten niet zomaar een nieuwe auto.

Is dit systeem van vrije concurrentie en marktordening maatschappelijk perfect? Neen, verre van. Pijnlijke aanpassingsprocessen zijn onvermijdelijk in een vrijemarkteconomie. Politiek liggen die aanpassingsprocessen extra moeilijk omdat de slachtoffers van die aanpassingen altijd een beperkte groep van mensen is, terwijl de voordelen van de vrijemarkteconomie veel breder in de hele maatschappij spelen.

De kosten van de aanpassingen die een vrijemarkteconomie voortdurend vereist, zijn meestal veel nauwkeuriger identificeerbaar dan de baten van een vrijemarkteconomie. Dat toont het geval van de zware sanering bij AracelorMittal in Luik nogmaals aan. Het is voor politici erg moeilijk om de kosten en de baten op een serene manier af te wegen. De maatschappelijke druk om hier en nu aan die kosten iets te doen, is zeer groot. De neiging om daarbij de voordelen van een marktordening te vergeten, is helaas groot.

JOHAN VAN OVERTVELDT

In een vrijemarkteconomie stemt de consument dagelijks met zijn portemonnee. Producenten moeten daar rekening mee houden.