De innovatieve universiteit

ONZE UNIVERSITEITEN zijn innovatief, leert de top honderd van Europe’s Most Innovative Universities van Reuters. UGent staat op plaats 33, de Brusselse universiteiten op 42 (ULB) en 47 (VUB), onze zusteruniversiteit UCL op 54, Université de Liège op 86 en Universiteit Antwerpen op 96. De KU Leuven leidt de dans: ze is eerste in de Europese en vijfde in de wereldwijde rangschikking, in het spoor van Stanford, het Massachusetts Institute of Technology (MIT), Harvard en Pennsylvania. Dat de Vlaamse universiteiten het zo goed doen, toont aan dat de architectuur van ons wetenschapsbeleid goed zit. Natuurlijk mag het meer zijn. Het moet meer zijn, omdat het rendeert. Maar het model staat er.

TOCH REGENDE HET VRAGEN nadat Reuters dat nieuws had bekendgemaakt. Uit die vragen blijkt dat meer duiding nodig is. “Alsof het tellen van octrooien iets zegt over innovatiekracht”, werd me voor de voeten geworpen. Reuters telt niet zomaar octrooien, maar het gaat uit van de octrooien die de World Intellectual Property Organization registreert. Het evalueert de succesgraad van de octrooiaanvragen. Het focust op vindingen waarvoor dekking is gezocht bij de Amerikaanse, Europese en Japanse octrooibureaus. Erkenning verwerven bij die leidende bureaus is duur en arbeidsintensief. Triviale uitvindingen zonder commercieel perspectief maken daar geen kans.

WE MOGEN NIET VERGETEN waarom er octrooisystemen bestaan. Ze zijn ingevoerd om onderzoekers aan te moedigen nieuwe vindingen te doen en de details van hun uitvinding te onthullen. Het tijdelijke wettelijke monopolie op het commerciële gebruik van de uitvinding neemt de angst voor imitatie weg. Precies omdat de uitvinder in zijn octrooiaanvraag de details over de vinding vrijgeeft, kan de hele maatschappij ervan profiteren. Een octrooi is dus niet zomaar iets dat geteld wordt, het vormt een onmisbare schakel in de innovatie- en de valorisatieketen.

“WAT MOET ER GEBEUREN opdat jullie innovaties doorstromen naar de ondernemers?” vroeg een andere journalist me. Alsof dat niet gebeurt. Het is die vervlechting die Reuters waardeert, bijvoorbeeld door het belang van octrooien voor de onderzoeks- en ontwikkelingsketen in te schatten en het aandeel publicaties in samenwerking met het bedrijfsleven te meten. Een hoge positie op de ranking geeft juist aan dat een universiteit succesvol de valley of death overbrugt: de moeilijke fase waarin een vinding te ver ontwikkeld is om nog in aanmerking te komen voor een onderzoeksfinanciering, maar nog niet ver genoeg staat om de interesse van ondernemers en investeerders te wekken.

DE UNIVERSITEITEN zijn al lang geen ivoren torens meer. De bruto toegevoegde waarde van de KU Leuven bedraagt ongeveer 7,4 miljard euro en ze zorgt voor 79.550 banen – ziekenhuisactiviteit niet meegerekend. De organisatie realiseert dat met een werkingstoelage van 400 miljoen euro. BiGGAR Economics, een gespecialiseerd Schots adviesbureau, rekende ons dat voor. Die economische waarde neemt vele vormen aan, zoals uitgaven voor personeel of gebouwen, de impact op toerisme en bestedingen van studenten. Maar in de cijfers spelen licentie-inkomsten, spin-offs en de bijdrage aan wetenschapsparken een belangrijke rol.

“MAAR KAN EEN ZO OP INNOVATIE gerichte universiteit dan nog een vrijplaats zijn?” Dat is een goede vraag, die gaat over de essentie van wat een universiteit is. Ze verhult een vrees voor vermarkting, voor de dominantie van een universitair-industrieel complex. “De KU Leuven is een bedrijf geworden”, las ik onlangs. Die uitspraak getuigt van weinig begrip van wat een moderne universiteit is of kan zijn. De universiteit is een intellectuele vrijplaats, gebouwd op het fundament van niet-gestuurd basisonderzoek. Ze is ook een plaats van debat over alle aspecten van het maatschappelijk leven. Wat onderzoeksuniversiteiten zo uitzonderlijk maakt is dat hun complexiteit toelaat beide dimensies samen te brengen: vrijplaats én innovatiehub. Ten dienste van mens en maatschappij.