Mijn recente vakantie-indrukken op een kanaalboot in Bourgondië zinderen nog na. Vorig jaar deze tijd reisde ik door West-China, de onbekende uithoek van die grootmacht. Wat een contrast. Bourgondië leeft armoedig van een groots verleden en wijn. West-China leeft van de toekomst, is zeer agressief op de wijnmarkt en straalt dynamisme, ondernemerschap en vernieuwingsdrang uit.
De uitdrukking die mij sinds mijn Bourgondisch reisje niet meer loslaat is congé payé. In de jaren dertig zorgden de vakbonden, vooral in Frankrijk, ervoor dat de arbeider na een jaar labeur wat vakantie kon nemen. In 1936 kreeg ook de Belgische arbeider zes dagen betaalde vakantie per jaar. Tijdens die vakantieperiode genoot hij van wat rust.
Latijn is opnieuw hip en dus mogen we even in herinnering brengen wat vacare betekent: ‘vrij zijn van’ of ‘leeg zijn’. In het Oude Testament staat het heel duidelijk: de hovaardige mens is uit het Aards Paradijs verdreven, en moet nu zijn brood verdienen ‘in het zweet des aanschijns’. Werk wordt een straf. Vakantie betekent heel eenvoudig: vrij zijn van die straf. Leeg zijn. De arbeidersbeweging ging nog een stap verder. Ze dwong meer dan één week vakantie af, en zorgde er later zelfs voor dat de arbeider extra geld (vakantiegeld) kreeg om dat vrij zijn aangenaam en gezond in te vullen.
We hebben nu voortdurend de mond vol van innovatie. Wel, die congé payé was een sociale innovatie zonder voorgaande. Noch de Egyptenaren, noch de Grieken, noch de Inca’s kenden dat soort vakantie. Een hele samenleving genoot plots van een voordeel dat vroeger alleen was weggelegd voor de superrijken, de renteniers en de kunstenaars.
Sociaal recht is een afgedwongen recht. Zoek er geen logica in. Maar betaalde vakantie vond wel snel een breed maatschappelijk draagvlak en creëerde een toeristische industrie. Die is overigens erg arbeidsintensief. Oh ironie: hoe meer jobs sneuvelen door robotisering, hoe meer mensen de congé payé tewerkstelt.
Tachtig jaar na de eerste betaalde vakantiedag liggen de noden van veel werknemers elders. Kinderen opvangen, zorgen voor ouders, tijdig op het werk of in de crèche geraken, stress verdragen, files overleven. Burn-outcijfers nemen in sommige sectoren duizelingwekkende proporties aan. ‘Vrij zijn van’ wordt altijd maar ‘meer vrij zijn voor’: sport, wellness, cultuur. Vakantie is heel vaak vooral niet ‘leeg zijn’, maar dingen ‘doen’. Steden doen, of aan fitness doen. Maar tegelijkertijd zit de vrije tijd zo vol, dat iedereen roept: ik wil echte vakantie, echt vrij zijn van. Ik zoek ‘leegte’. En daarom volgen we dan maar een cursus mindfulness…
Het is zonder meer duidelijk dat onze maatschappij snakt naar sociale innovatie. Tachtig jaar geleden werd die afgedwongen van de werkgever. Naar analogie met de taxshift, zijn werkgevers vragende partij voor sociale-innovatieshift. De vorige innovatie kwam er, omdat de macht van de werkgever taande. Het heeft ons economisch geen windeieren gelegd. Ik ben ervan overtuigd dat vele werkgevers een deel van hun macht willen afstaan, in ruil voor een moderne, frisse, social shift anno 2014. Maar niemand weet waar te beginnen.
Toch moeten we zo scherp mogelijk de contouren van zo’n sociale verschuiving vastleggen. Aan werkgeverszijde liggen ze zeker bij flexibiliteit. Iemand aanwerven betekent nu heel vaak een verpletterende sociale verantwoordelijkheid opnemen, want een ontslag is een sociaal minibloedbad. Aan werknemerszijde is er de roep naar respect en naar buffers tegen stress. De overheid wil ons vooral langer doen werken.
Bedrijven zoeken eindeloze innovaties rond elektrische tandenborstels, de snelle hap, of software voor voorraadbeheer. Ik hoop dat de volgende regering heel veel tijd en energie in sociale innovatie investeert. Misschien wil hier en daar zelfs een werknemer twee dagen congé payé opofferen, om aan het debat deel te nemen.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Tachtig jaar na de eerste betaalde vakantiedag liggen de noden van veel werknemers elders.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier