David Priestland, Merchant, Soldier, Sage. A New History of Power, Allen Lane, 2012, 352 blz., 30 euro
Iedereen kent het uit zijn geschiedenisboeken: in de middeleeuwen werd de samenleving beheerst door de drie standen. Er waren de vertegenwoordigers van de kerk of de priesterstand, de soldatenstand die gelijkstond met de adel en ten slotte de ontluikende handelaarsstand. Die drie belangrijke groepen zorgden eeuwen geleden voor een stabiel evenwicht, maar na verloop van tijd probeerde de ene groep de andere te overheersen. Een machtsstrijd die tot vandaag doorwerkt.
In Merchant, Soldier, Sage. A New History of Power gaat David Priestland daar dieper op in. Zijn analyse is dat als een van de drie standen te dominant wordt, dit tot een crisis leidt en een andere groep de plaats inneemt of dat op zijn minst probeert. De focus van het boek ligt op de opkomst van de handelaarsklasse in de Nederlanden en het Engeland van de zeventiende eeuw. De macht van die handelaarsstand is volgens Priestland alleen toegenomen tot aan de Grote Depressie van de jaren dertig. Toen kwam ze in diskrediet. De machtsverhoudingen verschoven in Europa naar de soldatenstand met de dominantie van het militaristische naziregime. In de Sovjet-Unie namen de militairen en de communistische bureaucraten de overhand. In de ogen van Priestland vormen de communistische bureaucraten een moderne versie van de priesterstand. Ze misprezen de handelsgeest die bijvoorbeeld in de VS dominant was. Priestland haalt een aantal citaten van Jozef Stalin van onder het stof. Zo zei hij tegen Mao: “Elke Amerikaan is een speculant die alleen bezig is met kopen en verkopen”.
Maar ook de soldateske elite – zowel in Duitsland als de VS – raakte in diskrediet door de ramp van de Tweede Wereldoorlog. Daarna trad het tijdperk in van de moderne priesterklasse, de technocraten dus. Zij waren volgens Priestland sterk vertegenwoordigd in de Europese sociaaldemocratische partijen. Maar na een aantal decennia kwam ook hun machtspositie onder druk. De oliecrisis leidde tot een comeback van de handelaarsstand. Dankzij het beleid van een Margaret Thatcher, het expansieve financiële beleid van Fed-baas Alan Greenspan, de val van het communisme en de openstelling van nieuwe markten slagen de zogenaamde ‘handelaars’ erin hun machtspositie opnieuw in te nemen.
Maar ook de andere moderne versies van de andere ‘standen’ zijn niet uitgeteld. De aanslagen van 11 september waren een schoolvoorbeeld van de krijgersstand die geïnspireerd door hun grote voorbeeld Osama Bin Laden opnieuw probeert de overhand te halen. Maar Priestland ziet dat wel vooral als achterhoedegevechten. Ook al is de handelaarsklasse door de crisis van 2008 zwaar onder druk komen te staan, haar positie is niet fundamenteel bedreigd.
Priestland ziet in een aantal landen ook een evenwicht ontstaan tussen die ‘drie oude standen’. Zoals China, waar de handelsgeest gecombineerd wordt met een opkomend militair zelfbewustzijn. De auteur vergelijkt het een beetje met het Wilhelminische Duitsland van het einde van de negentiende eeuw.
De analyse van Merchant, Soldier, Sage is relevant, maar vertoont een aantal gebreken. Zo wordt een aantal historische determinanten als religie en nationalisme uit het oog verloren. Op bepaalde momenten lijkt het ook alsof Priestland het klassedenken van Karl Marx overneemt.
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier