De grote schoonmaak is begonnen

Patrick Claerhout
Patrick Claerhout redacteur bij Trends

Voor veel Europese banken was 2012 het jaar van de grote schoonmaak. Ze boekten slechte activa en investeringen af, zo blijkt uit hun jaarresultaten. De vraag is of die opkuis grondig genoeg gebeurt.

De voorbije maanden waren geruststellende geluiden over de banken te horen. Heel wat Europese banken, zelfs Spaanse en Italiaanse, konden begin dit jaar vrij gemakkelijk obligaties plaatsen. De financiering versoepelde en investeerders verschoven zelfs geld naar de Europese periferie. In die mate dat 278 banken uit de eurozone ruim 137 miljard euro goedkope driejaarskredieten (LTRO) vervroegd terugbetaalden aan de Europese Centrale Bank. Een signaal dat de financieringskosten van de banken dalen en dat het vertrouwen van de financiële markten in de sector herstelt.

Toch bleef er een probleem, met name aan de activakant van de balans. Veel Europese banken hebben activa die sinds 2008 fors in waarde gedaald zijn, maar waarvoor ze de voorbije jaren onvoldoende afschrijvingen gedaan of provisies genomen hebben. Uit de resultaten over 2012 die de banken de voorbije weken publiceerden, blijkt dat veel van hen dat boekjaar gebruikt hebben om een inhaalbeweging te maken.

Mede onder druk van de Europese toezichthouder ESMA maakten ze eindelijk werk van de opkuis van hun balansen. Het gevolg is dat voor de derde keer in vijf jaar lijken uit de kast vallen. In 2008 ging het om toxische activa als gevolg van de Amerikaanse vastgoed- en de daaropvolgende kredietcrisis. In 2011 moesten de banken noodgedwongen zware afschrijvingen doen op hun Zuid-Europese overheidsobligaties. Nu is het mo-ment gekomen om ook datgene af te schrijven waarvoor de bankiers zelf de volle verantwoordelijkheid dragen: de slechte, risicovolle investeringen. En de rekening is gepeperd.

Vastgoed

Grosso modo kunnen we de provisies en afschrijvingen opdelen in drie categorieën. De belangrijkste categorie betreft de investeringen in vastgoed en de woonkredieten. Drie landen in de eurozone kampen met zware problemen op de vastgoedmarkt: Ierland, Nederland en Spanje. Alle banken die daar vastgoedprojecten financierden of hypothecaire leningen toekenden, zijn gedwongen afboekingen te doen.

KBC zette in 2012 voor 550 miljoen euro kredietprovisies opzij voor de leningen die het heeft uitstaan in Ierland. Het aantal probleemkredieten (met een betalingsachterstand van minimaal 90 dagen) is er opgelopen tot 23,3 procent, en de werkloosheid blijft hoog. Toch is de bank gematigd optimistisch. Financieel directeur Luc Popelier wijst erop dat de Ierse economie licht opleeft en dat de vastgoedprijzen op betere locaties, bijvoorbeeld in Dublin, weer opfleuren. “De groei van probleemleningen vertraagt”, zegt hij. “We rekenen voor 2013 op 300 tot 400 miljoen euro aan bijkomende provisies, toch een pak minder dan in 2012”.

In Nederland en Spanje zijn er nog geen hoopgevende signalen. De vastgoedmarkt blijft er schrikbarend hard naar beneden tuimelen. Doordat gezinnen er hoge hypothecaire schulden torsen, passen ze hun bestedingspatroon aan, waardoor de economie van de twee landen krimpt. Maar ook de banken van de twee landen lijden meer dan andere.

Het verhaal van SNS Reaal is onderhand bekend. De vierde bank van Nederland had zowel in Nederland als in Spanje in onroerend goed geïnvesteerd en kwam dat niet meer te boven. In 2008 kon overheidssteun de bank nog rechthouden, maar een paar weken geleden was een nationalisering nog de enige optie. De bank zat op een minwaarde van 2,3 miljard euro in haar vastgoedtak, en niemand wou de bijkomende risico’s overnemen.

Ook ING heeft in het verleden zwaar ingezet op vastgoed, zowel in Nederland als in Spanje. Het Spaanse vastgoed zou nog altijd voor 40 miljard euro op de balans van ING staan, terwijl niet duidelijk is hoe groot de actuele waarde is. ING nam in 2012 voor meer dan 2 miljard euro bijkomende provisies, vooral voor leningen aan kmo’s en industriële bedrijven. Dat is een gevolg van de economische recessie in Nederland. Maar ook voor zijn vastgoedinvesteringen moet ING steeds meer provisies opzijzetten. Het aantal probleemkredieten in vastgoedfinanciering is gestegen van minder dan 6 procent eind 2011 naar 7,6 procent eind vorig jaar. In Spanje staat het aantal probleemkredieten van ING op 19 procent.

In dat land zijn de woningprijzen sinds de piek van 2007 al met bijna 50 procent gezakt. Na vijf jaar uitstel en onder druk van Europa hebben de Spaanse grootbanken vorig jaar voor 50 miljard euro provisies genomen om de gedaalde waarde van hun vastgoedactiva en de toename van problematische woonkredieten te verrekenen. Banco Santander zette 18,8 miljard euro opzij, Caixabank 10,3 miljard, BBVA 10 miljard en Banco Popular 9,6 miljard.

De vraag is of dat volstaat. De schuldenlast van de Spaanse gezinnen blijft hoog (mede doordat de hypothecaire schuld niet kwijtgescholden wordt), de werkloosheid is torenhoog (26 %), en de verwachting is dat de Spaanse economie dit jaar met anderhalf procent krimpt. De omstandigheden lijken eerder te wijzen op een verdere daling dan op een herstel van de vastgoedmarkt.

Banken

Een tweede categorie afschrijvingen zijn die op andere banken, bankonderdelen of bankactiva die in de vette jaren 2000 zijn overgenomen. Wie toen veel dure overnames deed, is daar nu het slachtoffer van. De overgenomen bedrijven bleken na 2008 vaak maar een fractie waard van de prijs die ervoor betaald is.

Een voorbeeld van een instelling die daardoor in slechte papieren zit, is Crédit Agricole. De Franse reus voerde in de jaren 2000 een expansiestrategie, onder meer richting Zuid-Europa. Voor de Griekse bank Emporiki betaalde Crédit Agricole in 2006 nog meer dan 2 miljard euro. Eind vorig jaar deed het Emporiki voor een symbolische euro van de hand.

En dat is maar een klein stukje van de puzzel. Crédit Agricole maakte vorige week bekend dat het 2,68 miljard euro goodwill afboekt, vooral op de waarde van consumentenkredieten en op zijn Italiaanse retaildochter. De Franse groep heeft voor ruim 17 miljard euro acquisitiegoodwill in haar boeken staan. Die goodwill is het verschil tussen het bedrag dat de Franse bank betaalde voor het actief en de boekhoudkundige waar-de ervan. Vroeger konden bedrijven de afschrijving van goodwill spreiden over jaren, maar onder de strengere IFRS-boekhoudregels is dat niet langer toegelaten. Als de marktwaarde van een actief lager ligt dan de waarde waartegen het in de boeken staat, moet de bank de goodwill verplicht afboeken.

Deutsche Bank is in hetzelfde bedje ziek. De Duitse instelling maakte in het laatste kwartaal van vorig jaar 2,2 miljard euro verlies, het grootste kwartaalverlies sinds 2008. Dat is voor 1,9 miljard euro toe te schrijven aan voorzieningen, onder meer voor te dure acquisities uit het verleden. De bank geeft in een toelichting toe dat de voorwaarden en de prijzen voor bankactiva de voorbije jaren ingrijpend gewijzigd — lees: gedaald — zijn. De Franse bank Société Générale boekte dan weer bijna 400 miljoen euro goodwill af op Newedge, een specialist in afgeleide producten die ze duidelijk te duur kocht. Door de afboeking dook SocGen in het vierde kwartaal van 2012 in het rood.

Juridische kosten

Deutsche Bank en SocGen zetten ook respectievelijk een miljard en 300 miljoen euro opzij voor juridische betwistingen en kosten. Daarmee zijn we in de derde categorie provisies beland: het geld dat moet dienen om schandalen te dekken. Het gaat in de eerste plaats om het Libor-schandaal, waarbij de grootste banken van de wereld jarenlang het belangrijkste interbankenrentetarief manipuleerden.

Al drie Europese banken kregen een boete voor die rentemanipulatie. De Britse banken Barclays en RBS betaalden een schikking van respectievelijk 350 en 450 miljoen euro. De hoogste boete was voor UBS uit Zwitserland: 1,1 miljard euro. Hierbij dient opgemerkt dat dit enkel de regulatoire boetes betreft, de totale kostprijs van het schandaal kan veel hoger oplopen, als het ook nog eens tot rechtszaken en eisen tot schadevergoeding komt.

2013

De forse toename van afboekingen en voorzieningen over het vorige boekjaar werd waarschijnlijk in de hand gewerkt doordat 2012 sowieso geen geweldig jaar was voor de banken. Door de lage rente op korte en lange termijn staan hun inkomsten onder druk, terwijl de kosten hoog blijven. In zulke omstandigheden kunnen we beter nog wat extra verliezen afwentelen op 2012, moeten veel bankiers gedacht hebben. Vooral omdat de afschrijvingen en provisies geen impact hebben op de kapitaalratio’s.

Wat ook meespeelt, is dat de economische recessie die Europa sinds vorig jaar treft, pas met vertraging resulteert in een toename van de kredietkosten voor de banken. Dat mogen we dus in 2013 verwachten. Na de inkrimping en de sanering van hun balansen gaan heel wat banken ervan uit dat de afschrijvingen op bedrijfsleningen in 2013 zullen toenemen. Misschien is de grote schoonmaak van het Europese bankensysteem nog niet helemaal achter de rug.

PATRICK CLAERHOUT

“De groei van probleemleningen vertraagt. We rekenen voor 2013 op 300 tot 400 miljoen euro aan bijkomende provisies, toch een pak minder dan in 2012” Luc Popelier, KBC

Voor de derde keer in vijf jaar vallen er lijken uit de kast.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content