Voor mij ligt het boek The Power Paradox van Dacher Keltner, een van de meest getalenteerde sociale wetenschappers. Hij schrijft over een onderwerp dat we allemaal kennen, maar zelden goed begrijpen: macht. Maar boeken over macht verkopen niet goed. De managementgoeroe Henry Mintzberg heeft opvallend invloedrijke boeken geschreven. Zijn boek over macht kent bijna niemand. In Nederland heeft Mauk Mulder onwaarschijnlijk boeiende en gezaghebbende boeken geschreven over macht, maar hij heeft het veld snel verlaten om plaats te ruimen voor goeroes die zo graag schrijven over ‘holocratie’ waar zelfregulering de toon zet, waar bijna alles vertrekt vanuit ‘ik ben ok, jij bent ok’ en waar boeiende en intense wederzijdse beïnvloeding plaatsvindt en macht ondertussen een middagdutje doet.
Hoe meer macht je ontwikkelt, hoe minder gevoelig je wordt voor de sociale gevolgen van die machtsuitoefening. Mijn eerste ervaring als prof met een deliberatie buiten mijn faculteit was de houding van een bijna gepensioneerde hoogleraar statistiek. De studenten hadden tegen mij geklaagd dat de cursus vol fouten stond, de lessen verwarrend waren, en het examen op vele gebieden niet relevant was. Tijdens de deliberatie bleek dat 80 procent van de studenten voor het vak was gezakt. Voor geen enkele student wou hij toegeven. ‘Als het er fout staat, kan ik het toch niet goed rekenen?’ Ik herinner mij zijn woorden alsof het gisteren was. Als jonge prof dacht ik toen: voor vele studenten is dat de enige onvoldoende. Dat zijn hardwerkende studenten, maar die collega verknoeit hun vakantie, die van hun familie en wie weet zelfs hun leven. Staat die daar echt niet bij stil?
Dat is wat Keltner bedoelt: als jonge ondernemer zijn we bekommerd om het lot van elke klant, elke leverancier, elke medewerker. Onze empathie is groot. Samen met succes komt ook meer macht. Onze mening weegt steeds meer door. En als we fouten hebben gemaakt, en door onze schuld verliezen mensen een baan, dan zijn we daar minder gevoelig voor dan voor de tranen van onze secretaresse in het begin van onze loopbaan. Dat hoeft niet zo te zijn, en heel wat ondernemers behouden hun vermogen tot empathie, maar het blijven uitzonderingen. Niet omdat zij slechte mensen zijn, maar omdat macht afstompt. En dan merk je dat ze vooral heel erg meeleven met… zichzelf. Waarom begrijpen de anderen dan niet wat ze allemaal opgeofferd hebben, welke verantwoordelijkheden er gepaard gaan met de job? Paul Van den Boeynants kon aan het einde van zijn politieke loopbaan nuchterweg stellen dat hij zonder de politiek persoonlijk veel verder had gestaan. Hij had zich nu eenmaal opgeofferd voor de gemeenschap.
Terug naar ons voorbeeld. Ik leerde snel iets over mezelf: dat ik niet rechtsprong en riep ‘J’accuse‘. Maar mijn oudere collega’s stonden ook niet recht. Een enkele had de moed om te vragen: collega, kenden dan echt zo weinig studenten de materie? En iemand mompelde naast mij: en heb je het echt zo slecht uitgelegd? Maar snel leerde ik hoe het spel om de macht echt werkt. In commissievergaderingen werd ijverig gewerkt aan een nieuw examenreglement om zulke toestanden te vermijden, men duwde zelfs programmaherzieningen door om de man te isoleren. Een open confrontatie werd vermeden, maar het probleem werd aangepakt. Mocht de man ooit zijn memoires hebben geschreven, zou hij zeker hebben verteld hoe achterbaks, machiavellistisch en vals de collega’s wel waren. Hij die het zo goed meende, vooral met de studenten. Ook hij begreep hoe het spel om de macht werd gespeeld. Hijzelf had nooit macht nagestreefd, gewoon rechtvaardigheid, geen voldoende gegeven aan mensen die verkeerd hadden geantwoord.
Het boek kreeg als titel De machtsparadox omdat macht echt niet is wat macchiavellisten denken. Je wordt machtiger door de belangen van anderen goed aan te voelen, op de juiste momenten en de juiste plaatsen de juiste mensen te helpen, door geen nutteloze vijanden te maken, door betrouwbaar te zijn en zo eerlijk mogelijk. Met andere woorden, niet de agressieve eenzaten krijgen invloed en macht, maar de ondersteunende, groepsgerichte, sociaal intelligente mensen. De grote machtsparadox is dat net die eigenschappen verdwijnen naarmate we meer macht krijgen. Daarover volgende week meer.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Hoe meer macht je ontwikkelt, hoe minder gevoelig je wordt voor de sociale gevolgen van die machtsuitoefening.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier