De groene schaarste

Zeldzame aardmetalen zijn onmisbaar voor hybride en elektrische wagens. De groeiende vraag naar cleantech kan tot schaarste leiden. Dat biedt kansen voor beleggers, maar staat duurzame oplossingen in de weg.

Officieel zijn er in België nog maar drie elektrische voertuigen ingeschreven. Toch zijn wagens op batterijen de toekomst. Dat bleek op het jongste autosalon in Genève eind maart, dat volledig in het teken stond van de milieuvriendelijke mobiliteit.

Ondertussen duiken al de eerste laadpalen in ons land op. Na Maasmechelen opende McDonald’s haar McCharge in Antwerpen. Ook bij Electric Move – distributeur van elektrisch aangedreven vervoermiddelen – kunt u sinds begin deze maand kilowatts tanken. Bovendien gaat autodeelorganisatie Cambio op de VUB-campus in Etterbeek elektrische voertuigen aanbieden.

Die cleantech doet echter een beroep op zeldzame aardmetalen (zie kaderstuk). Net als fossiele brandstoffen hebben milieuvriendelijke wagens een ecologische voetafdruk. “Dit is de achilleshiel van een groenere toekomst”, zegt Heleen Van Hoof, green consultant van Econopolis.

Beperkingen

Heleen Van Hoof: “Zeldzame aardmetalen worden gebruikt in hoogtechnologische toepassingen zoals gsm’s, lcd-schermen, militaire technologie en zelfs de iPhone, maar ook in cleantech zoals batterijen van elektrische en hybride wagens, permanente magneten in de generatoren in windturbines, brandstofcellen en energie-efficiënte verlichting. Tot voor kort was de markt van de zeldzame aardmetalen eerder een nichemarkt. De laatste tijd is er groei merkbaar, vooral door de opkomst van groene technologie.”

Hoewel zeldzame aardmetalen in een grote hoeveelheid te vinden zijn in de aardkorst, is de ontginning ervan niet vanzelfsprekend. Heleen Van Hoof: “De exploratie is minder eenvoudig dan voor andere grondstoffen. Ze zijn niet steeds te vinden in clusters, zoals goud of koper. De locatie is niet altijd geschikt voor ontginning en de kost voor het ontginnen is in veel gevallen hoger dan de huidige marktprijs, wat de ontginning niet rendabel maakt. Daarnaast is het ontginnen een milieubelastend proces, met een mogelijk zware impact op mens en omgeving. De geopolitieke ligging van de huidige mijnen is echter de grootste bezorgdheid.”

Ongeveer 95 % van de zeldzame aardmetalen wordt ontgonnen in China. Van Hoof: “Het grootste deel daarvan komt uit één mijn in Mongolië, aangevuld met wat ontgonnen wordt in enkele kleinere (illegale) mijnen in Zuid-China. De meeste van die bedrijven zijn in handen van de Chinese overheid. India en Rusland nemen het overgrote deel van de overige productie voor hun rekening. Meer dan de helft van de wereldwijd ontgonnen materialen is bestemd voor de Chinese markt, een kwart voor de Japanse. Dat is niet toevallig, aangezien Japan wereldleider is in batterijtechnologie. Europa en de VS staan elk in voor ongeveer 10 % van de wereldvraag.”

Een tiental jaar geleden lag de grootste mijn niet in China, maar in Californië: Mountain Pass. In 1998 werd de productie echter stopgezet. Van Hoof: “De reden daarvoor was dat de milieubeperkingen in China minder strikt waren, wat in combinatie met de lage arbeidskost de prijzen drukte. Toch is het nog steeds niet duidelijk of de Chinese producenten hun grondstoffen verkochten voor een correcte prijs of voor een dumpingprijs die minder bedroeg dan de eigen productiekost. Informatie over de exacte kosten van de ontginning en exploratie is immers niet beschikbaar. Dankzij die prijsstrategie klom China op tot wereldmarktleider.”

Monopolie

Om zijn monopoliepositie te bewaren en de bevoorrading van de eigen markt te verzekeren, legt China al zeven jaar steeds strenger wordende criteria op aan de eigen export. Heleen Van Hoof: “Speculaties over een exportstop voor de zeldzaamste aardmetalen duiken af en toe op, al blijven de werkelijke maatregelen beperkt tot een regelmatige verlaging van de exportquota en het opleggen van een exportbelasting en minimale exportprijzen. Om die marktmanipulatie te stoppen, legden de VS, de Europese Unie en Mexico op 4 november 2009 gezamenlijk een klacht neer bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). De afhandeling van die klacht kan wel jaren duren, dus een oplossing is niet meteen in zicht, al lijkt een handelsconflict niet uit te sluiten.”

Toch wil China – dat voor zeldzame aardmetalen zowat dezelfde impact heeft als de OPEC voor olie – zijn monopoliepositie niet gebruiken om de marktprijs kunstmatig op te drijven. Van Hoof: “Hun belangrijkste doelstelling is de industrie rond de zeldzame aardmetalen naar China te lokken, en dat voor alle stappen van de keten, gaande van raffinage over de productie van metalen tot de fabricage van onderdelen zoals elektrische motoren voor windmolens. Voor een bedrijf dat in China gevestigd is, is de toelevering van de materialen immers beter gewaarborgd. Bij gebrek aan bevoorradingsalternatieven op korte termijn kan die strategie China een immens concurrentievoordeel opleveren in de cleantechindustrie, en het land tot marktleider bombarderen.”

De reserves van de zeldzame aardmetalen liggen echter voor 42 % buiten China. Van Hoof: “De strijd om die voorraden is nog niet gewonnen. Verschillende Chinese grondstoffenbedrijven zoeken naar mogelijkheden om te investeren in Australië, Zuid-Afrika en Canada – de landen met de grootste reserves – om zo de markt in handen te houden. Dat loopt niet altijd zoals gepland: toen het Chinese staatsbedrijf CNMC een meerderheidsbelang wou nemen in het Australische Lynas, is de Australische Buitenlandse Investeringsraad (FIRB) tussengekomen om dat te verhinderen. Ook het staatsbedrijf Cnooc is er niet in geslaagd om de Amerikaanse mijn Mountain Pass in handen te krijgen, doordat Chevron hem verkocht aan het Amerikaanse Molycorp Minerals.”

Overheidssteun

Als gevolg van de Chinese exportbeperkingen stijgt de marktprijs van de zeldzame aardmetalen. Daarnaast komen er steeds nieuwe toepassingen op de markt, die gebruikmaken van sommige aardmetalen die voorheen weinig waard waren.

Heleen Van Hoof: “Die twee evoluties kunnen het ontginnen van zeldzame aardmetalen buiten China weer rendabel maken. Daar staan echter enkele moeilijkheden tegenover. De milieuverplichtingen in landen buiten China zijn gelukkig meestal strenger, wat een hogere kost met zich meebrengt. Ook duurt het enkele jaren voor een mijn op volledige capaciteit kan draaien. Een bijkomende moeilijkheid is dat in te ontginnen mijnen de erts-lagen naast de zeldzame aardmetalen ook de radioactieve elementen uranium en thorium bevatten, wat ontginning bemoeilijkt.”

Daarom dringen specialisten aan op overheidssteun. Van Hoof: “Voor de verschillende landen die in de toekomst een belangrijke speler willen zijn op de clean-techmarkt door de productie van bijvoorbeeld windmolens of hybride auto’s, is de bevoorradingszekerheid van zeldzame aardmetalen essentieel. Indien er geen investeringen gebeuren, is het aangewezen alternatieve technologieën te ontwikkelen. Dat is niet eenvoudig, aangezien het vervangen van de materialen door andere – als dat al mogelijk is – de kwaliteit van het product vermindert, of anders de kostprijs sterk opdrijft.”

Door de opkomst van de groene technologieën stijgt de vraag naar zeldzame aardmetalen snel, ook in China. Dat heeft immers grootse plannen, zoals de massale oprichting van grote windmolenparken. Dat kan ertoe leiden dat tegen 2012 de vraag van de Chinese markt gelijk wordt aan het aanbod op die markt, wat dan weer een impact heeft op de export. Van Hoof: “Om de impact van de dalende Chinese export te beperken, zijn er investeringen nodig in exploratie, infrastructuur en nieuwe installaties, onderzoek naar mogelijke vervangingsmaterialen, het efficiënter gebruik van de materialen en veilige en economisch rendabele recyclage.

Voor een land als Japan, wereldleider op het vlak van hybride wagens, is het cruciaal om inspanningen te doen om de bevoorrading te verzekeren. Ook voor militaire toepassingen betekent een verminderde toevoer een rem op de verdere ontwikkeling, iets wat in de VS tot grote bezorgdheid leidt.

De verschuiving van fossiele brandstoffen naar groene technologie roept het schaarsteprobleem dus geen halt toe. Heleen Van Hoof: “Ook de hoeveelheid ontginbare zeldzame aardmetalen is beperkt. Zoals de voormalige Chinese premier Deng Xiaoping zei: “Er is olie in het Midden-Oosten, er zijn zeldzame aardmetalen in China.” Dat China zijn uiterste best doet om zijn huidige monopoliepositie te behouden, is geen goed nieuws voor de verdere ontwikkeling van de nieuwe, propere technologieën en voor de groeimogelijkheden van cleantechbedrijven, en brengt heel wat uitdagingen met zich mee. De vraag is ook of we die technologieën nog wel proper kunnen noemen indien de grondstoffen op een zeermilieubelastende manier worden geproduceerd.”(C)

Door Eric Pompen