“De financiële alchemisten moeten afgestraft worden”

“Financiële spitstechnologie en stijgende beurskoersen waren geen motor voor de economische groei. Na de beurzen en het vastgoed volgt de grondstoffenbubbel. En die zal pijnlijk zijn”, waarschuwt professor emeritus Louis Baeck (KU Leuven). Herlees Stijn Streuvels en Hugo Claus en ontdek de krachten die de wereld doen draaien.

y Door Erik Bruyland en Daan Killemaes/Foto’s Wouter Rawoens

Door Erik Bruyland en Daan Killemaes/Foto’s Wouter Rawoens

Louis Baeck is 80. Maar Ben Bernanke, George Bush of andere machthebbers op deze planeet kunnen geen zucht slaken of ‘den Baeck’ heeft het gezien, gehoord, gelezen, geanalyseerd en geïnterpreteerd. Baeck speurt het internet af, laat tonnen analyses en artikelen uit de printer rollen en trekt met markeerstiften verbanden en hoofdlijnen. De intellectuele arbeid resulteerde in een nieuw werkstuk: ‘Systeemverandering in de wereldeconomie met speculatieve bubbels’. Daarin fileert de emeritus haarfijn de schokkende gedaanteverandering die de wereldeconomie ondergaat in 50 pagina’s, de kredietcrisis inbegrepen. Louis Baeck is mee met zijn tijd. Het essay staat online op zijn huispagina (http://perswww.kuleuven.be/~u0004464).

De centrale stelling van Louis Baeck klinkt dat voor het westen alle middelen goed zijn om zijn hegemonie in de wereldeconomie te verdedigen tegen de onstuitbare opmars van de groeilanden, aangevoerd door China, India, Rusland en Brazilië. Ook kunstmatige middelen zoals het blazen van financiële bubbels. “Vergelijk het met de vader die met de zoon van veertien jaar gaat fietsen en de zoon rijdt hem voor het eerst uit het wiel. Dat geeft de pa een heel raar gevoel. Het is een oeroud fenomeen waarbij de pa de zoon wil doden. Stijn Streuvels vertolkt dat in ‘De Vlaschaard’ waarin de vader de zoon doodslaat. Dat is hoe het westen Azië aanvoelt. Ze zijn ons aan het inhalen. Wat niet wil zeggen dat ze al de positie van de pa bereikt hebben. Maar in bepaalde domeinen – economische groei bijvoorbeeld – overtroeven ze ons al. Het westen haalt daarom alles uit de kast om op kop te blijven. Waarom denkt u dat het westen plotseling ontdekt dat er zoiets als Tibet bestaat? Niemand heeft zich daar ooit druk over gemaakt. Nu willen ze plots de Olympische Spelen boycotten. Waarom? Omdat China een economisch succes is. En omdat Tibet een gedroomde kans is om onze pijlen af te schieten. Het is een hypocriete bedoeling. Het westen is gefrustreerd omdat zijn toekomst wankelt en Tibet is een gelegenheid om met modder te gooien.”

TRENDS. Hebben de westerse centrale banken toegelaten dat we financiële zeepbellen (eerst op de beurs, daarna op de vastgoedmarkt) bliezen?

LOUIS BAECK. “Ja. De centrale bankiers hebben bewust een oogje dichtgeknepen. Ze hebben hun monopolie op de creatie van geld losgelaten. En ze lieten toe dat ook de private bankiers enorme sommen geld konden maken via de uitgifte van activa die gedekt werden door schuldvorderingen, zoals het herverpakken en het doorverkopen van rommelhypotheken. Dat is het nieuwe van de voorbije jaren. Tot op den duur niemand nog wist om welke bedragen het ging. Er zijn geen krijtlijnen, geen normen, geen reguleringen meer. Het was anarchie. En het resultaat was financiële alchemie. De centrale banken wilden dat niet zien, omdat ze niet wilden tussenbeide komen. Ik noem de centrale bankiers schizofreen, bijziend en kortzichtig. Zij willen de consumptieprijzen onder controle houden, maar blijven blind voor de inflatie van de financiële activa. Het is een puur ideologische houding. En let op. De financiële spitstechnologie is niet nieuw. Tijdens de Latijns-Amerikaanse schuldencrisis in het begin van de jaren 80 hebben de Amerikaanse banken hun schuldvorderingen op Latijns-Amerika doorverkocht als activa aan andere beleggers. Die techniek is uitgevonden door JP Morgan, met ene Alan Greenspan als jonge bankier in zijn rangen.”

Er is vraag naar meer regulering, maar tegelijk wordt gewaarschuwd dat financiële spitstechnologie de markten veel efficiënter maakte.

BAECK. “Die dynamiek is een schijndynamiek. De vermogenstoename is voor een stuk schijn, want ze is gebouwd op een schuldenberg. De aanwas van de schulden van de gezinnen en de bedrijven is ongeveer gelijk aan de toename van de activa. De Europese gezinnen staan gemiddeld voor 96 % van hun beschikbaar inkomen in de schulden en de Amerikaanse voor 140 %. Zonder die schuldentoename kon die financiële spitstechnologie niet werken, want de alchemie is gebaseerd op het omtoveren van schulden in activa.

“Deze financiële spitstechnologie is geen drijfveer geweest van economische groei, ze heeft alleen het vermogen opgeblazen. De gemiddelde economische groei in de zes kernlanden van Europa was de voorbije vijftien jaar 2 %. Ik vind dat weinig. Dat verbleekt tegenover China en de andere groeilanden, die drie keer sneller groeien dan wij. En wat is de productiviteitsstijging van de voorbije twintig jaar? Wat heeft Silicon Valley bijgedragen aan de toename van de productiviteit? Niets. We kruipen tien jaar na de technologiezeepbel nog altijd met veel moeite naar een productiviteitswinst van 2 % per jaar.”

Om de westerse economie draaiende te houden, sukkelen we van de ene vermogensbubbel naar de andere?

BAECK. “Juist. Deze cyclus loopt op zijn einde, maar is nog niet voorbij. De volgende bubbel zal wellicht niet in Wall Street of op de vastgoedmarkt opgepompt worden, maar wel op de grondstoffenmarkten. Die zeepbel is nog maar begonnen. En dan wordt het ernstig, want dan wordt de koopkracht van de burgers aangetast. De grondstoffenzeepbel zal de mensen harder treffen in hun portemonnee en hen dus bewust maken dat er wat mis is. Daarom kunnen de centrale bankiers niet langer doen alsof hun neus bloedt. Want als er een grondstoffenzeepbel wordt geblazen, riskeren ze over de inflatie te struikelen. Als de prijs van tarwe met 40 % stijgt, kunnen Ben Bernanke of Jean-Claude Trichet toch de prijzen van het brood niet tegenhouden. Maar dat lijken die centrale bankiers niet te willen zien. Het beleid is dus louter ideologisch geïnspireerd.

“En natuurlijk wordt ook de grondstoffenbubbel speculatief opgepompt. Kijk, er zit ongeveer voor 65 biljoen dollar in de beurzen op wereldvlak. Daarvan zit 40 % in de handen van de 1 % mensen met het meeste vermogen. Dat zijn mensen met minstens 30 miljoen dollar op de bankrekening. Wij zien ons aandeeltje wat naar omhoog of naar beneden gaan. Maar die rakkers, zij maken en kraken de zeepbellen. Zien ze geen brood meer in de beurs of in de huizenmarkt, dan trekken ze naar de grondstoffen. Het gaat hier eenvoudig om communicerende vaten.”

Wat is het alternatief voor de ‘bubbelisering’ van onze economie?

BAECK. “Dat we weer moeten leren werken. Ofwel moeten we afstappen van de groei-ideologie.”

Volgens Robert Reich (in zijn jongste boek ‘Superkapitalisme’) drijven Wal-Mart (almaar goedkopere producten onder druk van de consumenten) en Wall Street (almaar hogere rendementen op aandelen) de economie. Het algemeen belang bestaat niet meer. Akkoord?

BAECK “In het westen zijn we bezeten door geld. Met andere woorden: gooi uw geweten, alle religieuze en alle ethische normen buiten en denk maar aan een ding: zo snel mogelijk geld verdienen. De vaste waarden zijn weg. Hier, en ook elders in de wereld. We leven in een wereld zonder vaste ankerplaatsen. We zitten in de Hugo Clausfase als u het aan mij vraagt. De man is dood. “Als je sterft is het gedaan. Er zal alleen gras op mijn buik groeien”, zei hij. Met andere woorden, we zijn een beschaving met een zekere materiële welstand en dat is het enige waarin we geloven.

“Die evolutie is mogelijk geworden omdat de vroegere sociale controle er niet meer is. Bij ons gebeurde die door de kerk. Er waren nog economisten die aanleunden bij de katholieke leer over de economie. De ethische instituten hebben afgehaakt. Ze zijn andere maatschappelijke thema’s zoals seks of euthanasie gaan overbelichten, maar de economie is uit hun gezichtsveld verdwenen. De economie is er niet voor de mens vandaag. Geld, de materiële geldvermeerdering en de macht van het geld zijn de westerse passie geworden.”

Welke reacties verwacht u op de financiële crisis?

BAECK. “Na een schokgolf zoals we die we nu meemaken, volgen altijd interne verbeteringen. De crisis zal Wall Street, Washington, Frankfurt, Fortis, KBC, ons allemaal tot nadenken aanzetten. Het is tenslotte de ergste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Die leert ons dat kunstmatig opgefokte bomen bij het minste zuchtje wind kunnen breken.

“De ideologische slinger kan weer omslaan. We zitten nu 25 jaar in een neoliberale golf, op gang getrokken door Ronald Reagan en Margaret Thatcher – Guy Verhofstadt is daar een prachtig product van. Niemand is nog keynesiaan (de economische school die gelooft dat de overheid de economie kan managen, nvdr). En niemand heeft het nog over de overlegeconomie. De overheid en de vakbonden gingen eruit, de totale deregulering en de liberalisering zijn in. Dat had goede effecten, maar de slinger sloeg te ver door en komt terug. Deze crisis zal niet rimpelloos voorbijgaan.”

Komt daar ook politiek gerommel van?

BAECK. “Zeker in de VS. Als Barack Obama de presidentsverkiezingen wint, zal er zeker wat veranderen. Als Hillary Clinton wint, ben ik daar minder zeker van. Maar als de Republikein John McCain de verkiezingen wint, dan komt Bush nummer drie in het Witte Huis. Dat is een Vietnamboy. Hij wil nog eens een uppercut geven aan enkele Aziatische landen voor hij in de kist gaat. Als McCain wint: o wee de wereldeconomie. Maar als Obama wint, dan zal hij iets moeten doen – hij heeft zo vaak over change gesproken en hij heeft de VS nu zodanig opgefokt. Zijn campagne alleen al heeft de VS veranderd. En als hij wint, zal er natuurlijk nog meer veranderen.

“Ik vergelijk Obama met Franklin Roosevelt in de jaren ’32-’33. De strijd om het Witte Huis tussen Herbert Hoover en Franklin Roosevelt van toen is te vergelijken met de strijd McCain-Obama vandaag. Roosevelt won in 1933 en probeerde via overheidsingrepen (de New Deal) de economie uit het slop te halen. Vandaag moeten de financiële alchemisten afgeremd worden en de financiële markten transparanter werken. De VS moet meer sparen en minder consumeren en importeren. De oorsprong van de kwaal – de handelstekorten – moet aangepakt worden. Ik geloof in het Amerikaanse volk, het heeft lef. De Amerikanen moeten zelf weer sparen en investeren in plaats van de rest van de wereld dat voor hen te laten doen.”

Hoe zwaar wordt de recessie in de VS?

BAECK. “De vooruitzichten voor de consumptie zijn slecht. Maar een duurzaam herstel is pas mogelijk als de VS eerst een stevige recessie doorbijt. De recessie zal in elk geval in het voordeel van Obama spelen.”

Blijft het Aziatische groeiverhaal intact als de export naar de VS vertraagt?

BAECK. “In hoofdzaak wel. Het is een mythe dat China en India afhankelijk blijven van de VS. De Indiase en Chinese middenklasse tellen elk 250 miljoen mensen. Die hebben ons echt niet meer nodig. Ze exporteren zelfs hun overtollige kapitaal naar ons.”

Verschuift de macht nog sneller van west naar oost door de financiële crisis?

BAECK.”Ja. En niet alleen financieel. Ook geopolitiek worden de kaarten herschud. We gaan naar een gedecentraliseerde wereld. Het kan niet blijven duren dat drie instellingen – de Wereldbank, het IMF en Wall Street – de wereld alleen besturen. Het kan niet meer dat zij de anderen de les spellen, zoals ze dat tien jaar geleden nog deden met de Aziatische landen na de finan- ciële economische crisis daar. De Aziaten nemen dat niet meer. Ze hebben toen gezegd: ‘IMF buiten’ en zijn beginnen sparen. En nu zijn ze schatrijk. Het IMF heeft daarentegen tonnen goud moeten verkopen. Het IMF is bijna even failliet als Bear Stearns.

“Wall Street is ontluisterd en de Washingtonconsensus is helemaal dood. Op termijn zal het wereldwijde monetaire systeem daarom niet meer de dollar als enige spil hebben. Vandaag is de dollar nog voor 65 % de reservemunt van de wereld. Dat zakt naar 45 %. Niet morgen of volgend jaar, maar het komt. En het gaat vlugger dan we denken. De schokgolf die we in het westen meemaken, maakte de Aziaten of de Brazilianen assertiever. We gaan de munt delen. Het IMF zal afgebouwd worden. De G8 is een hoogmis waarin niemand nog gelooft. Er zal iets nieuws in de plaats komen. We gaan ook in sneltreinvaart naar een Aziatische eenheidsmarkt. Als tegengewicht tegen de dollar zullen ze daar een eigen muntzone oprichten.”

Zal de machtsovergang gewelddadig verlopen zoals in ‘De Vlaschaard’?

BAECK.”We kunnen ons in het westen geen tweede Irakoorlog meer veroorloven. Je kunt er alleen alles verliezen. Je geloofwaardigheid op de eerste plaats. De tijd van het imperialisme is voorbij. Ik ben daarom tegen een te volgzame Europese steun aan het Amerikaanse buitenlandbeleid. Dat komt ons duur te staan. De Russische president Vladimir Poetin kan zijn biceps weer laten rollen dankzij de olie en het gas. In de jaren 90 lachte iedereen de Russen uit. We hebben nu de keuze: de klauwen van Rusland of die van de sjeiks. Ik zeg: ga praten met Iran, die zijn wel voor rede vatbaar. Europa kan een grotere rol spelen in die multipolaire wereld, maar gelooft te weinig in zichzelf. Er zit in Europa veel onbenutte energie. Kijk naar de muntunie. Dat is een onafgewerkte symfonie. Hoe kan je een monetair beleid voeren als elke EU-lidstaat nog het budgettaire beleid in handen heeft? Niemand wil echter een afgewerkte economische Europese unie, laat staan een politieke unie. Op zijn best komen er hergroeperingen rond de oude kern. Maar de Europeanen hebben nog altijd de reflex: Washington zal het wel oplossen. Daar moet eens een einde aan komen.” (T)