De euro is belangrijk voor Duitsland, maar Duitsland is nog veel belangrijker voor de euro

Of ik principiële bezwaren heb tegen het concept van een monetaire unie en een eenheidsmunt voor Europa?

De vraag werd mij de voorbije weken en maanden met de regelmaat van een klok voor de voeten geworpen naar aanleiding van mijn kritiek op de gang van zaken in de eurozone. Het antwoord is nee, nee, nee. De Europese eenheidsgedachte is en blijft een idee dat we moeten koesteren. Mijn aanzwellend ongenoegen over wat de Europese bewindslui er van bakken, heeft net heel veel te maken met mijn bezorgdheid om die Europese gedachte.

Ter verdediging van de eenheidsgedachte volstaat het de Europese geschiedenis van de voorbije eeuwen even te overlopen. Bloedige conflicten en verwoestende oorlogen figureren prominent in die geschiedenis, met de twee wereldoorlogen in de eerste helft van de twintigste eeuw als trieste hoogtepunten. De strijd tussen Duitsland, Frankrijk, Engeland, Spanje, het Oostenrijkse rijk en andere Europese grootheden die komen en gingen, was constant, gewelddadig en een rem op de verbetering van het menselijke lot. Zij die de Europese eenheidsidee an sich verwerpen, geven blijk van een ontstellend gebrek aan kennis en begrip van een in bloed en menselijke miserie gedrenkt verleden.

De verdediging van de Europese eenheidsgedachte leunt evenwel niet alleen op ons verleden. Ook voor de toekomst verdient het idee alle steun. Willen wij in een wereld met grootmachten als de Verenigde Staten, China en India en opkomende power houses als Brazilië, Indonesië en Rusland echt blijven meetellen, dan zal dat enkel via de Europese filière kunnen. Alleen via de Europese dimensie kunnen we de economische machine vorm geven die nodig is om de concurrentiestrijd aan te kunnen. Voor onderzoek, innovatie, marktomvang en ondernemingsdimensie biedt enkel de Europese ruimte voldoende schaaleffecten. Die zijn nodig om nog een significante rol op het wereldtoneel te kunnen opeisen. Duitsland is wellicht het enige Europese land dat op eigen houtje zou meekunnen in de wereld van de 21ste eeuw. Dat gegeven moeten we goed voor ogen houden bij de inschatting van de vele discussies in het eurohuishouden. De euro is belangrijk voor Duitsland, maar Duitsland is nog veel belangrijker voor de euro.

Was de monetaire unie absoluut noodzakelijk om de pan-Europese dimensie van de sociaaleconomische vooruitgang waar te maken? Niet echt. De eenheidsmarkt van goederen, diensten, kapitaal en mensen kan ook zonder monetaire unie functioneren. Natuurlijk zouden er dan geregeld spanningen en hoogoplopende discussies zijn geweest, maar zijn die er nu niet misschien? Maar er was natuurlijk ook niks fout met het cementeren van de eenheidsmarkt in een monetaire unie. De voorwaarde was wel dat die monetaire unie werd opgezet volgens de regels van de kunst. En daar ging het van in den beginne grandioos fout.

Tijdens de onderhandelingen die uiteindelijk leidden tot de start van de monetaire unie in 1999, werd nooit rekening gehouden met wat ernstige economische analyse van de werking van een monetaire unie voorschrijft. De Duitse kanselier Helmut Kohl en de Franse president François Mitterrand gingen er zelfs prat op dat ze de beschouwingen van het economenvolk aan hun laars lapten. De theorie van de zogenaamde optimum currency areas bepaalt dat aan twee voorwaarden voldaan moet zijn om tot een duurzame en goed functionerende monetaire unie te komen, namelijk het bestaan van een politieke unie en van voldoende flexibiliteit in de markten, vooral de arbeidsmarkt. Aan geen van beide voorwaarden was voldaan bij de start van het europroject; aan geen van beide voorwaarden is vandaag voldaan. En dus sukkelt de eurozone van crisis naar crisis.

Vandaag zijn op een bijzonder triest punt aanbeland in het Europees avontuur. Politici als Angela Merkel, Nicolas Sarkozy, Herman Van Rompuy en vele anderen verklaren haast dagelijks dat de euro voor veel meer staat dan alleen maar een eenheidsmunt. De toekomst van Europa staat op het spel, luidt het onveranderlijk. Want als de euro valt, gaat de hele Europese eenheidsgedachte onderuit. Een allicht correcte analyse, maar ze maakt het des te schrijnender dat het beleid nauwelijks tot substantiële en tijdige correcties komt. Er bestaat trouwens een opvallende parallel tussen de neergang van de eurogedachte en de dreigende splitsing van België.

Het grote gelijk schuift almaar meer op in de richting van wat de gewezen Britse minister van Financiën Nigel Lawson in april 2007 zie: “De Europese monetaire unie is een merkwaardige realisatie, maar dat gold ook voor de Russische prestatie om een man in de ruimte te brengen. Ook als het euroverhaal niet in tranen eindigt – en er is zo enorm veel politiek kapitaal in dit project geïnvesteerd dat hemel en aarde bewogen zal worden om de euro te redden – blijft de vraag of er enig groot voordeel aan vastkleeft. Voor de Russen zat er uiteindelijk bitter weinig voordeel aan de prestatie om Gagarin in de ruimte te brengen.”

Zoals de VS na 9/11 voor altijd veranderden, zo zal Europa voor altijd anders zijn na de eurocrisis, ongeacht de finale uitkomst van de crisis.