De ene samenwoner is de andere niet

Ook in het Waals Gewest zullen samenwonenden goedkoop van elkaar kunnen erven. Maar de regeling die daar ontworpen wordt, gaat (minstens voorlopig) veel minder ver dan in het Vlaams Gewest.

Voor successierechten, zoals die op federaal vlak uitgewerkt zijn, gelden van oudsher vrij lage tarieven bij vererving tussen echtgenoten en in de rechte lijn. Omgekeerd gelden zeer hoge tarieven bij vererving tussen personen die geen bloed- of aanverwanten zijn. Mensen die samenwonen zonder getrouwd te zijn, behoren in die federale regeling tot de tweede groep en betalen bijgevolg het gelag zodra zij het ongeluk hebben dat één van hen overlijdt.

Maar de successierechten zijn sinds enkele jaren niet langer het monopolie van de federale overheid. De gewesten zijn al lang bevoegd om de tarieven en vrijstellingen op eigen houtje te regelen, en zullen straks ook bevoegd zijn om de heffingsgrondslag zelf in te vullen. Alleen de vaststelling van de belastbare materie (dat wat aanleiding geeft tot de belasting) zal nog tot de bevoegdheid van de federale wetgever behoren.

In de voorbije jaren hebben de drie gewesten gebruikgemaakt van deze bevoegdheden om ieder voor zich een regeling uit te werken waaronder ondernemingen tegen lage tarieven vererfd kunnen worden. In het Vlaams Gewest is dat tarief zelfs _ voor wie aan de specifieke voorwaarden voldoet _ tot 0% teruggebracht.

Het Vlaams Gewest is ook pionier in het sleutelen aan de successierechten die tussen samenwonenden van toepassing zijn. Zoals gezegd zijn ongehuwd samenwonenden op federaal niveau altijd behandeld alsof ze wildvreemden zijn voor elkaar. In het Vlaams Gewest is daarentegen enige tijd geleden beslist dat ongehuwd samenwonenden ook goedkoop van elkaar moeten kunnen erven. De regeling zoals die vandaag van toepassing is, stelt hen gewoon met gehuwden gelijk.

Wie wordt in het Vlaams Gewest als samenwoner beschouwd? Dat zijn om te beginnen degenen die gebruik hebben gemaakt van de (niet zo lang geleden ingevoerde) wettelijke mogelijkheid om officieel voor de ambtenaar van de burgerlijke stand een verklaring van samenwoning af te leggen. Dat zijn de wettelijke samenwoners. Maar ook de feitelijk samenwonenden (zij die samenwonen, maar niet zo’n verklaring hebben afgelegd) kunnen in het Vlaams Gewest de lage tarieven genieten. Daarvoor is dan wel vereist dat zij het bewijs leveren dat ze op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap al gedurende minstens één jaar ononderbroken een gemeenschappelijke huishouding voeren.

Voor het overige worden in die Vlaamse regeling geen voorwaarden gesteld over de aard van de relatie. Of men lesbienne of homo is, broer of zus, oom, tante, neef of nicht, of gewoon vriend of vriendin met of zonder intieme relatie, het maakt allemaal geen verschil. Het enige wat telt, is dat men samenwoont en een gemeenschappelijke huishouding voert.

Als alles volgens plan verloopt, gaat men met ingang van 1 januari 2002 in het Vlaams Gewest nog een stapje verder. Het lage tarief zal dan niet alleen tussen samenwonenden van toepassing zijn, maar ook tussen samenwonenden en hun kinderen, zelfs als dat geen gemeenschappelijke kinderen zijn.

Een kind dat in rechte lijn van zijn natuurlijke ouder erft, kan uiteraard vandaag ook al de lage tarieven genieten die aan de vererving in de rechte lijn voorbehouden zijn (en die gelijk zijn aan de tarieven tussen echtgenoten). Maar hetzelfde geldt nog niet bij vererving tussen een kind van een natuurlijke ouder en de persoon die met die ouder samenwoont. Die twee (dat kind en die samenwoner) zijn op het gebied van de successierechten ook in het Vlaams Gewest nog altijd vreemden voor elkaar.

Met ingang van 1 januari 2002 moet dat allemaal anders worden. Een kind zal ten aanzien van de persoon die met zijn natuurlijke ouder samenwoont, in het Vlaams Gewest qua successierechten behandeld worden alsof die persoon ook zijn natuurlijke ouder is. Ze zullen geacht worden in rechte lijn tegenover elkaar te staan. Het kind zal dus van die persoon tegen de lage tarieven kunnen erven, en omgekeerd zal die persoon ook van dat kind een legaat tegen de lage tarieven kunnen ontvangen.

In de twee andere gewesten staan ze veel minder ver. Vandaag wordt in het Waals Gewest ook wel gewerkt aan een regeling om ongehuwd samenwonenden goedkoop van elkaar te laten vererven. Maar de regeling die in het Waals parlement besproken wordt, is veel beperkter dan de Vlaamse regeling.

In het Waals Gewest zullen de lage tarieven (zoals de ontworpen regeling er nu uitziet) uitsluitend gelden ten aanzien van wettelijk samenwonenden (dus nadat een officiële verklaring van samenwonen is afgelegd), en dan nog slechts op voorwaarde dat die verklaring minstens één jaar vóór het openvallen van de nalatenschap is afgelegd. Voorts zal hier wel degelijk gekeken worden naar de aard van de relatie. Twee homo’s of lesbiennes die een verklaring van samenwonen hebben afgelegd, zullen de lage tarieven ook in het Waals Gewest kunnen genieten. Maar dit zal niet het geval zijn voor bijvoorbeeld een broer en zus die zo’n verklaring hebben afgelegd. Lage tarieven voor mensen die geen samenwoningsverbintenis hebben vastgelegd, zijn in het Waals Gewest uit den boze. Voor hen rest alleen de berusting in de wetenschap dat ze uiteindelijk nog altijd elkaar hebben _ of een verhuizing naar het Vlaams Gewest.

Jan Van Dyck

De auteur is advocaat bij Dauginet & co. en hoofdredacteur van Fiscoloog.

Het Waals Gewest gaat met zijn plannen veel minder ver dan Vlaanderen.