De echte schatten van Toetanchamon

In Brussel kan je replica’s uit de graftombe van Toetanchamon bekijken, voor de real thing moet je in Egypte zijn. Het massatoerisme ligt voorlopig stil en dat is een reden te meer om in alle rust van de Egyptische kunstschatten te genieten. De echte.

Overal waar je kijkt, staan mannen niks te doen. Nogal letterlijk. Als ze werk hebben, doen ze met z’n vijven wat een Vlaming in zijn eentje zou doen, en dat doet die Vlaming wellicht sneller en efficiënter. Het leven in Caïro gaat zijn gangetje. Al is dat relatief in een metropool van 20 miljoen inwoners.

De revolutie van begin dit jaar schrikt de toeristen af, maar dat maakt het des te aangenamer om Egypte te bezoeken. Zelfs met een privégids, want diens klanten zijn gedecimeerd en de prijzen ook. Bij de trappiramide van Sakkara, het oudste grote stenen bouwwerk ter wereld, liepen we alleen. Het Tahrirplein staat symbool voor de massabetogingen die Hosni Moebarak op de knieën kregen. Een uitgebrand kantoorgebouw, het vroegere hoofdkwartier van de partij van de dictator, is een relict van het oude regime. Het Egyptisch Museum op hetzelfde plein is minstens zo boeiend.

Het Museum herbergt een collectie van 136.000 Egyptische artefacten, het grootste aantal van de wereld. Tijdens de protesten verdween een aantal beeldjes. “Dertien vitrinekasten werden beschadigd”, vertelt Zahi Hawass, de minister van Antiquiteiten. “De vandalen raakten binnen via een koepel in het dak en gingen op zoek naar goud.”

“De dieven gingen met 54 artefacten aan de haal, vooral kleinigheden. Toen de demonstranten op het Tahrirplein van de plundering hoorden, vormden ze een menselijke ketting rond het gebouw om meer schade en diefstallen te voorkomen. Ze konden ook tien plunderaars tegenhouden. Ondertussen zijn 22 gestolen voorwerpen weer terecht. En als onze kunstschatten veilig zijn, dan is Egypte dat ook.”

Bescheidenheid siert

Hawass (64) is minister van Antiquiteiten. “Maar ik ben geen politicus, ik was nooit lid van een politieke partij. Ik was ook de enige gezagsdrager die in de massa ging staan tijdens de betogingen. Wellicht kon ik daardoor mijn job behouden. Ik hou er zelfs niet van om me als minister voor te stellen.”

Met Arabische vanzelfsprekendheid noemt Hawass zich in eerste instantie archeoloog. En niet de eerste de beste. “De twee belangrijkste egyptologen ter wereld zijn Howard Carter en ik. Die bewering komt niet van mij, de mensen zeggen dat.” Carter was de legendarische archeoloog die het het graf van Toetanchamon in 1922 ontdekte.

Hawass studeerde egyptologie in Egypte en promoveerde in de Verenigde Staten. Terug in zijn thuisland maakte hij carrière en werd secretaris-generaal van de Hoge Raad van Antiquiteiten. De egyptoloog hoopt de eerste Egyptenaar te zijn die een onbekend graf ontdekt in de Vallei der Koningen.

Hawass wordt alom geloofd, maar hij wordt ook gecontesteerd. Hij heeft de neiging zichzelf naar voren te schuiven als hét uithangbord van de egyptologie. Onderzoekers moeten hem op zijn kabinet eer komen bewijzen voor ze aan de slag kunnen. Als ze kritiek uiten, kunnen ze een vergunning om opgravingen te doen wel vergeten.

De minister maakt ook graag zijn opwachting in populaire media, liefst met jeanshemd en Indiana Jones-hoed. Wetenschappelijke scoops zijn steevast voor Amerikaanse media à la National Geographic, en hij speelt een hoofdrol in de realityshow Chasing Mummies. Meer dan wie ook is hij zich bewust van het imago van Egypte in het buitenland.

Grand Egyptian Museum

“De toeristen moeten terugkomen, zodat wij ons erfgoed kunnen beschermen en onderhouden. Na de verkiezingen van september herbegint het toeristische seizoen. We moeten dan weer de 10.000 tot 20.000 toeristen per dag verwelkomen, nu zijn het er maar 800 tot 1000.” Van de 45 miljoen Egyptenaren hebben 2,5 miljoen een job in het toerisme, 10 miljoen zijn ervan afhankelijk.

“Een trekpleister moet het nieuwe Grand Egyptian Museum worden aan de voet van de piramides van Gizeh. De laboratoria zijn al operationeel, 142 wetenschappers restaureren er mummies en andere kostbaarheden. De opening van de expositieruimtes is gepland voor 2015.” De bouw van het grootste museum voor de Egyptische oudheid is een verdienste van Hawass, met de steun van zijn goede vriendin, mevrouw Moebarak, al noemt hij haar tegenwoordig wellicht niet meer zo.

Hawass staat ook bekend als de man die zoveel mogelijk antiquiteiten terug naar hun thuisland wil halen. “In de negentiende eeuw werden heel wat Egyptische schatten geroofd, zoals de buste van Nefertiti die in Berlijn staat of de steen van Rosetta in Londen. Dat moeten pronkstukken worden van ons nieuwe museum.”

Zo ver is het nog niet en de toeristen moeten het stellen met een prachtig, maar aftands museum op het Tahrirplein. Het Museum voor Antiquiteiten is een antiquiteit op zich. Bij zijn opening in 1902 was het neoclassicistische museum revolutionair, nu ligt er letterlijk en figuurlijk een dikke laag stof op de kunstschatten.

De echte inhoud van het graf van Toetanchamon – 1700 voorwerpen – wordt gepresenteerd in een extra koude kamer zodat de bezoekers niet te lang binnen blijven. Op de Heizel loopt een tentoonstelling met kopieën.

“De replica’s zijn uitstekend vervaardigd, maar met mijn getrainde blik zie ik meteen dat het om vervalsingen gaat. Toch ben ik zeker niet tegen zulke tentoonstellingen. Het is onmogelijk om al onze kostbare artefacten uit te lenen voor tentoonstellingen in het buitenland. Initiatieven als de expo in Brussel zijn een trigger voor toeristen”, zegt Hawass.

Vallei der Replica’s

Het graf van Toetanchamon ligt in de Vallei der Koningen nabij de historische stad Thebe, nu Luxor, een uurtje vliegen van Caïro en de start van heel wat cruises op de Nijl. Aan de voet van een berg in de vorm van een piramide lieten talrijke farao’s een graf graven.

Ook hier geen massa’s toeristen, maar enkele tientallen bezoekers die de zengende hitte trotseren. Voortdurend klampen jongens je aan om blikjes, beeldjes en andere prullen te kopen. De enige manier om ze af te wimpelen, is ze straal te negeren. Deze desolate plek was een natuurlijk afschrikmiddel voor plunderaars, hoewel de meeste graven al tijdens de oudheid opengebroken werden. Vandaar dat de ontdekking van het graf van Toetanchamon zo bijzonder was: een volledig ongeschonden graf.

Hoewel de kostbare schatten nu veilig in Caïro uitgestald staan, ligt de farao weer in zijn eeuwige rustplaats, een beslissing van Hawass. In 2005 liet hij een CT-scan maken van het lijk en kon zijn team een digitale reconstructie maken van het gezicht van Toetanchamon. Ze stelden ook zijn doodsoorzaak vast: een breuk aan de knie en koudvuur. Volgens recenter onderzoek gaat het om een ontsteking aan de knie en malaria.

In ieder geval ligt de mummie nu netjes in een glazen vitrine. Hoewel het niet het mooiste graf is, zijn de muurschilderingen in de grafkamer schitterend gerestaureerd en bekoren talloze bewonderaars. Voorlopig nog. “We denken aan een Vallei der Replica’s met de drie mooiste tombes”, zegt Hawass. “Zo kunnen we de mooiste grafkamers beschermen, een beetje zoals Lascaux II in de Dordogne.”

De expo ‘Toetanchamon, zijn graftombe en zijn schatten’ loopt nog tot 6 november in Brussels Expo. www.kingtutbrussels.be

FREDERIC EELBODE IN CAÏRO

“Als onze kunstschatten veilig zijn, dan is Egypte dat ook”