De echte crisis begint nu pas

Hebt u het ook al gehoord? Het ergste van de crisis is achter de rug. Helaas pindakaas, de jaarresultaten van de grote Belgische bedrijven vertellen iets anders. De toekomst oogt somber. Want na het cijferseizoen volgt nu het saneringsseizoen.

Nog niet zo lang geleden beraadden geleerde mensen zich in alle ernst over de vraag of de financiële crisis gevolgen zou hebben voor de reële economie. Een blik op de jaarcijfers van de belangrijkste beursgenoteerde bedrijven uit ons land leert ons het antwoord: jazeker.

2008 was economisch op zijn zachtst gezegd een surrealistisch jaar. In de eerste helft – de financiële crisis begon langzaamaan haar schaduw vooruit te werpen – surften de meeste industriële bedrijven nog vrolijk op de golven van de voorbije hoogconjunctuur. Zelfs de werkgelegenheid ging nog vooruit. Maar achter die façade zat toen al een realiteit verscholen die vandaag volop aan de oppervlakte komt. Van de 42 bedrijven uit ons overzicht, samen goed voor bijna 445.000 banen, maakten er sindsdien 18 herstructureringsplannen bekend die ook een impact hadden op het personeelsbestand. Sinds vorige zomer sneuvelden daarbij zowat 7500 banen. En dan hebben we het dus alleen nog maar over beursgenoteerde bedrijven(zie tabel blz. 48). De ontslagen in de industriële sectoren die minder in de kijker lopen, zitten daar niet bij. Sinds september vorig jaar staat die teller volgens schattingen op 18.400 verloren banen. De jobs sneuvelen ook niet allemaal in België, maar de algemene teneur is duidelijk. Alle tijdelijke maatregelen zijn stilaan opgesoupeerd. Nu hanteert men het saneringsmes om de crisiskanker weg te snijden.

Pessimisme troef

Uit de conjunctuuranalyse die het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) eind vorig jaar uitvoerde, blijkt dat alle sectoren een achteruitgang verwachten voor minstens de eerste jaarhelft van 2009. Een dergelijk veralgemeend pessimisme is eerder uitzonderlijk. Vooral de rendabiliteit komt wellicht zwaar onder druk. In de zomer van 2008 dacht nog bijna 30 procent van de ondernemingen dat hun rendabiliteit stabiel zou blijven. Niet dus. Dat bevestigt Johan Bortier, directeur van de studiedienst van Unizo. “Het is van 1995 geleden dat de kmo-barometer van Unizo – die het economische klimaat aftast – nog zo diep in het rood stond. Ook de index die de economische activiteit meet bij de Vlaamse kmo’s staat met 96,4 punten op zijn laagste peil sinds de start van de barometer in 1987.”

De rendabiliteit van de kmo’s blijft dalen. 41 procent van de ondernemers ziet zijn financiële situatie verder verslechteren. “38 procent merkt een achteruitgang van de omzet, voor een kwart van hen loopt die zelfs op tot meer dan 10 procent. Vooral de industrie en de groothandel kennen een forse terugval”, zegt Bortier.

Frank Vandermarliere, hoofdeconoom van de Belgische federatie van de technologische nijverheid Agoria, ziet een terugval van de omzet in de grootteorde van 20 procent. In het laatste kwartaal van 2008 was dat nog 10 procent. “De crisis wordt almaar dieper. De situatie wordt onhoudbaar”, stelt Vandermarliere. “Enkel de niet-duurzame consumptiegoederen blijven min of meer buiten schot.”

Nagenoeg alle sectoren zijn ook pessimistisch over de kredietverlening. Volgens het VBO verwacht bijna 60 procent van de bedrijven dat geld lenen duurder wordt. Johan Bortier merkt ook op dat 33 procent van de Unizo-leden problemen ondervindt met laattijdige of problematische betalingen, maar dat slechts 9 procent problemen ervaart met zijn bankinstelling voor het verkrijgen van krediet. Dat alles weegt op de investeringspolitiek van de bedrijven, die meer focussen op vervanging van materieel en maatregelen voor een betere kostenbeheersing, dan op een uitbreiding van de productie.

Nog banen voor de bijl

Maar vooral de verwachtingen voor de werkgelegenheid zijn desastreus. Volgens het VBO is ruim 91 procent van de bedrijven ervan overtuigd dat in de eerste jaarhelft nog banen sneuvelen. Nagenoeg geen enkele sector zal gespaard blijven. En 63 procent van de ondernemingen ziet het aantal faillissementen toenemen. Bij de leden van Unizo ziet Johan Bortier ook de werkgelegenheid achteruitgaan. 13 procent zegt dat ze nu al minder mensen in dienst hebben dan in het vorige kwartaal.

Voor Frank Vandermarliere van Agoria is het duidelijk dat de saneringen nog maar pas begonnen zijn. “Almaar vaker komt het tot echte ontslagen. Eerst probeerde men de terugval op te vangen met tijdelijke werkloosheid, en het schrappen van de interim-banen. Maar stilaan groeit het besef dat de vraag niet aantrekt en dat eerst de overcapaciteit in de voorraden weg moet”, stelt Vandermarliere. “De kosten dalen misschien wel proportioneel voor de bedrijven indien hun productie daalt. Maar ze blijven met een pak vaste kosten zitten. Het doorbetalen van de bedienden bijvoorbeeld kan ervoor zorgen dat bij een forse terugval van de productie de winst gewoon wegsmelt.”

Natuurlijk hebben de overheden al veel gedaan om de economie te ondersteunen, maar voor de eerste tekenen van enig herstel is het zeker wachten tot na de zomer, menen de bedrijfsleiders. En dat is geen goed nieuws. Traditioneel doen de meeste sectoren het in de zomerperiode even wat rustiger aan, om er daarna weer voluit voor te gaan. Maar dit jaar is het al rustig nog vóór de zomer goed en wel begonnen is.

Frank Vandermarliere verwacht bij de Agoria-bedrijven wel een soort van technisch herstel in het derde kwartaal, omdat op een gegeven ogenblik de voorraden opnieuw aangevuld moeten worden. “Maar dat is geen structureel herstel, en bovendien maakt de crisis dat de prijzen dalen. Je kunt misschien wel stellen dat de financiële crisis haar dieptepunt heeft bereikt. Maar van de impact op de reële economie hebben we het laatste nog niet gezien. Daar zullen we nog verschillende trimesters voor nodig hebben.”

Door Lieven Desmet