De dure geur van een ongewassen vrouw

De Amerikaanse journalist Chandler Burr maakt ons wegwijs in de parfumindustrie. Met een excentrieke wetenschapper en diens verbanning uit het parfumwalhalla als rode draad.

Chandler Burr, Pionier in het imperium van de geur. Arbeiderspers, 356 blz., 23,95 euro.

Fransen produceren de meest exquise, verleidelijkste en duurste parfums. Maar Fransen houden ook van stinkende kazen, vuile lakens en ongewassen vrouwen. Althans, dat beweert parfumconnaisseur Luca Turin. “Je smaak op geurgebied is deels een kwestie van biologische aanleg, deels een kwestie van cultuur,” meent hij. Prompt verwijst hij naar Sou- maintrain, een kaas uit de Bourgogne, die je al op meer dan drie kamers afstand ruikt. Amerikanen zetten het gegarandeerd op een lopen, Japanners walgen en denken wanhopig aan zelfmoord, maar de Fransen vragen hunkerend: “Waar is het brood?”

Ook Belgen hebben een bizarre voorkeur voor geur en smaak. Volgens Turin ruikt bier naar een boer, naar gassen uit iemands maag. Het is een product van gisting. “Dat wil zeggen rotting,” beklemtoont Turin. Hij prijst Rodenbach, “een wonder van een bier uit België met een wonderbaarlijke, poederige appelsmaak.”

Biofysicus Luca Turin is het enfant terrible van de geurwetenschap en de par- fumindustrie. Volgens een kleine kring voorstanders verdient hij de Nobelprijs voor zijn onderzoek over de manier waarop wij ruiken en de wijze waarop nieuwe geuren totstandkomen. Maar het academische establishment en de machtige parfumconcerns hebben hem uitgespuwd. Over het merkwaardige leven en het onderzoek van de prille vijftiger Turin schreef de Amerikaanse wetenschapsjournalist Chandler Burr het ronduit verbazingwekkende Pionier in het imperium van de geur.

Titanium soepborden. Een boek over parfum lijkt meer iets voor Flair dan voor Trends. Bij het openslaan van Burrs werk lijkt het evenwel select voer voor al wie kickt op natuurkundige formules. Toen we toch enkele zinnen lazen, werden we in het leven van een geniale excentriekeling gezogen. Maar ook diens onderzoek en andere fratsen in de moleculaire biologie worden helder uitgelegd in een opmerkelijk beeldrijke stijl. Burr heeft zijn uiteenzetting opgebouwd zoals Turin werkt en denkt: zonder de rode draad te verwaarlozen, kruidt hij het verhaal met zijstappen. De intellectuele omnivoor Turin struint door de diverse wetenschappen, maar heeft evengoed interesse voor mode, business en cultuur. Turin schreef zelfs een parfumgids met opmerkelijke vergelijkingen. Over Paradox (van Jacomo), bijvoorbeeld: “Als dit muziek was, zou het de Symfonie in C van Bizet zijn.” Bandit noemt hij “een duister, hoekig strijkkwartet van Beethoven.”

Ook de vele werkomgevingen van de in Libanon geboren Italiaan Turin (die ook in Zwitserland, Frankrijk en Engeland geschoold werd) leveren vele weetjes op. Tijdens research in een aftands lab in Kiev (waar de academici noodgedwongen uitgegroeid zijn tot overlevingskunstenaars), eet Turin uit titanium soepborden. Wat doe je immers als je geen borden hebt, maar wel een blok (verschrikkelijk duur) metaal in de kelder?

20 miljard dollar. Aanvankelijk wurmt Turin zich in het gesloten wereldje van de parfumindustrie. Nagenoeg alle geuren in alle geparfumeerde producten wereldwijd worden geproduceerd door zes concerns. In tegenstelling tot de grote parfummerken, die smachten naar publiciteit, hullen de fabrikanten zich krampachtig in anonimiteit. Zij leveren de kostelijke parfums die Giorgio Armani en andere modepausen bestellen, maar ze werken evenzeer voor de concerns die hun wasmiddelen een aangename geur willen meegeven. De zes concerns genereren samen een jaaromzet van ruwweg 20 miljard dollar.

De herrie begon al toen Turin in 1992 een parfumgids uitbracht. Hij boorde niet alleen enkele roemrijke parfums de grond in, hij verweet onder meer Dior ook de klassieke parfums te laten restylen door accountants. De verleiding om parfums te verdunnen, is moeilijk te weerstaan. De ingrediënten zijn peperduur en het vinden van een nieuwe geur is monnikenwerk. De producenten hebben honderden scheikundigen in dienst die de juiste moleculen bijeen moeten brengen, een frustrerende tijdrovende zoektocht. Precies daarop speelt Turins onderzoek in: hij komt aanzetten met de opstap naar een methode die voorspelt welke geur een nieuwe combinatie van moleculen oplevert. Daardoor kunnen de bedrijven het met honderden scheikundigen minder doen.

De concerns zouden Turin dus moeten omhelzen? Ze stuurden hem wandelen. Zucht Turin: “Als je chemicus bent en je R&D-budget bepalend is voor het aantal mensen dat voor je werkt en voor je status en je positie in de bedrijfshiërarchie, wil je geen arbeidsbesparend middel.” Gelukkig blijft er de academische wereld, die zijn onderzoek zou appreciëren? Ook daar wordt Turin gemeden. Wetenschappers zijn immers ook mensen: “Nieuwe ideeën worden om zeep geholpen door gevestigde belangen. Creativiteit wordt gesmoord door ego’s. Persoonlijkheden botsen. Omkoperij en geknoei zijn net zo wijdverbreid als het overlevingsinstinct.”

Jan Lodewyckx

“Als je chemicus bent en je R&D-budget bepalend is voor het aantal mensen dat voor je werkt en voor je status en je positie in de bedrijfshiërarchie, wil je geen arbeidsbesparend middel.”