DE DERDE TREK. Boeren voor Moboetoe

Zuid-Afrika’s boeren bereiden zich voor op hun derde grote trek : deze maal naar het hart van het zwarte kontinent. Een radikaal besluit.

Daar zijn verschillende redenen voor.

Locatie : Pretoria.

De sterkste politieke leider van de Afrikaner Boeren-gemeenschap, generaal Constant Viljoen van het Afrikaner Volksfront, was onlangs te gast bij de Zaïrese president Moboetoe in diens residentie in Gbadolite. Viljoen was vergezeld van twee belangrijke medewerkers : Piet Gouws en Dries Bruwer, de voorzitters van de boerenbondorganizaties van de (oude) provincies Transvaal en Oranje Vrijstaat. Moboetoe had zijn topadvizeurs bij zich. Het doel van het bezoek : de mogelijkheid onderzoeken van een massale hervestiging van ontevreden Afrikaanstalige boeren uit Zuid-Afrika in Zaïre. Achteraf toonde Viljoen, oud-chef van het Zuidafrikaanse leger, zich heel tevreden. Tegenover Trends zei hij dat er van officiële zijde in Zaïre geen hinderpalen meer bestaan voor de immigratie van Afrikaner-boeren. Viljoen wil dit proces uitbreiden en koördineren.

Al in de loop van het vorige decennium hebben verschillende boeren en academici uit Zuid-Afrika de Limpopo-rivier naar het noorden overgestoken. Zo was Tom Hecht, professor in de ichtiologie van de universiteit in Grahamstad in de Kaapprovincie, verantwoordelijk voor een visprojekt even buiten de Zambiaanse hoofdstad Lusaka met de zegen van voormalige president Kenneth Kaunda (nochtans in die periode de grote beschermheer van het toen in Zuid-Afrika verboden African National Congress). Deze trek naar het noorden is de laatste jaren echter veel prominenter geworden. Net na de machtsovername door Nelson Mandela regende het uitnodigingen bij de Afrikaner-boeren, die een uitstekende reputatie hebben in Afrika. Afvaardigingen van de Transvaalse en Vrystaatse Landbou-unies bezochten Mozambique, Zambia, Angola, Malawi, Uganda, Gabon, Kongo-Brazzaville en vele andere Afrikaanse staten, waar de Boeren een jaar eerder onmiddellijk in de gevangenis zouden gegooid zijn. De meeste landen worden nu bezocht met de aktieve hulp van Zuidafrikaanse Buitenlandse Zaken inmiddels een belangrijk bastion van het ANC en van adjunkt-president Thabo Mbeki.

SAMENWERKING.

Met sommige landen is intussen een principieel akkoord getekend. Toen de Mozambikaanse president Joaquim Chissano verleden maand op bezoek kwam, was een landbouwovereenkomst één van de weinige konkrete realizaties. De miljoenen landmijnen die over geheel Mozambique gezaaid liggen zowel van Zuidafrikaanse als Oostblokorigine en de gedemobilizeerde maar werkloze en dus gevaarlijke soldaten zijn de enige hinderpalen die een grootschalige emigratie naar de voormalige Portugese kolonie tegenhouden. Met andere Afrikaanse staten is de samenwerking nog niet zo ver gevorderd. In de meeste landen moet een verkenningsbezoek dikwijls politiek nog opgevolgd worden door een technische delegatie. Zegt Viljoen : “We kunnen niet zomaar aan onze boeren het groen licht geven om naar het noorden te trekken. Dat moet grondig voorbereid worden. “

Viljoen wil de Afrikaners in groepjes naar het noorden sturen, zodat ze daar gemeenschappen kunnen stichten. Hij wil ekonomische landbouwgroeipunten opzoeken, waar met de hulp van de plaatselijke bevolking en de vaak uitstekende klimatologische omstandigheden aan massaproduktie gedaan kan worden van hoge kwaliteit. “Tot nu toe is de emigratie van boeren slechts beperkt gebleven tot enkelingen, ” voegt de generaal eraan toe. Zambia is daarvan een mooi voorbeeld : enkele tientallen boeren uit de Vrijstaat hebben zich daar in de laatste paar jaren gevestigd. In Zaïre bezochten Viljoen en zijn gezellen op uitnodiging van Moboetoe o.a. Kinshasa, Shaba/Katanga en Gbadolite. Vooral Shaba/Katanga valt in de smaak, ook al vanwege de aanwezigheid van Afrikaner-boeren net ten zuiden van de grens. De grote regenval en de uitstekende grond hebben een sterke indruk nagelaten bij de bezoekers, die barre klimatologische omstandigheden gewoon zijn (zie kader : Katanga).

DROOGTE.

De Afrikaners hebben al verschillende Grote Trekken achter de rug. Het begon allemaal in de 16de eeuw, toen Nederland besloot een verversingspost te stichten aan de Kaap voor de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Al snel vestigden honderden Nederlanders en Vlamingen zich aan de Kaap de Goede Hoop en werd in Amsterdam het besluit genomen de Kaap te bevorderen tot een zelfstandige kolonie. De sterke beperkingen op grondbezit werden geleidelijk aan afgezwakt en de Afrikaners trokken dieper en dieper het binnenland in. Intussen kwamen Hugenoten en Duitsers de Kaap opzoeken in de hoop er een nieuwe toekomst te beginnen. Het Nederlands bewind over de Kaap kwam tot een einde toen de Engelsen de Kaap overnamen. De meest zelfstandige Afrikaners wilden niet onder de Britten leven en trokken naar het binnenland (zie kaart). Toen ze zich daar gevestigd hadden, liepen geruchten binnen van diamant- en goudontdekkingen in respektievelijk Kimberley en de Transvaal. De Britten met Cecil Rhodes en de voorzaten van het nu machtige mijnbouwconcern Anglo American-de Beers voorop, verklaarden de oorlog aan de twee Boerenrepublieken, met het gekende resultaat. Na de machtsovername van de Nasionale Party in 1948 kon de Afrikaner de politieke macht naar zich toe halen. Deze macht hebben ze nu echter opnieuw verloren, ditmaal aan het ANC van Nelson Mandela.

Voor de boeren voorspelt de ANC-regering weinig goeds. Derek Hanekom, minister van Landzaken, spreekt openlijk over het instellen van een grondbelasting en in bedekter woorden over de herverdeling van de grond. Kader Asmal, minister van Waterwezen, wil de irrigatie van landbouwgronden doen afnemen en meer water ter beschikking stellen van de totale bevolking. Geheel Zuidelijk-Afrika kampt echter met een tekort aan water en irrigatie is meestal de enige wijze om voedseltekorten te kunnen vermijden. De droogte van 1991 ging gepaard met een gigantisch projekt om maïs in te voeren voor het hele subkontinent. De oogst van 1995 dreigt ook zwaar te mislukken vanwege zwakke regenval en wellicht zullen de regeringen miljoenen tonnen stapelvoedsel moeten invoeren. Minister Jay Naidoo wil de noodhulp aan boeren kanalizeren naar andere gemeenschappen.

Tito Mboweni, minister van Arbeidszaken, heeft een minimumloon ingesteld voor arbeiders op boerderijen, zonder rekening te houden met de talrijke naturavoordelen die boeren aan hun werknemers toekennen (gratis verblijf en voedsel voor de hele familie, gratis onderwijs voor kinderen in speciale boerderijscholen, gratis gezondheidszorg, enz). Bovendien heeft MBoweni ervoor gezorgd dat boerderijarbeiders kennis hebben gemaakt met vakbonden en dus veel militanter geworden zijn. Dit is onaanvaardbaar voor de Boeren, die vanuit een paternalistische invalshoek het welzijn van hun personeel in het hart dragen. Het is niet uitzonderlijk dat arbeidersfamilies generaties lang bij dezelfde Boerenfamilie blijven. De regering ziet echter over het hoofd dat Zuidelijk-Afrika de laatste tien jaar reeds te kampen heeft met een droogte. Indrukwekkende waterprojekten worden momenteel afgewerkt, maar ze bieden slechts een oplossing tot 2020.

Ook met de vorige regering van Frederik de Klerk hebben Viljoen en konsoorten grote problemen. “De voormalige minister van Landbouw, Kraai van Niekerk, heeft de boeren nooit geholpen, ” zegt de leider van het Volksfront. “We krijgen betere samenwerking van het ANC dan van de Nasionale Party, waartoe van Niekerk behoort. ” Van Niekerk heeft zwaar uitgehaald naar de plannen van Viljoen. De NP-man beweert dat de trek van Afrikaner-boeren naar Afrika de werkloosheid zal aanwakkeren in Zuid-Afrika zelf. Viljoen heeft er echter geen boodschap aan. “Hij had ons maar beter moeten helpen toen we het zwaar hadden, ” vertelt hij. En Viljoen ziet er ook vroegtijdige verkiezingstaal in : “Van Niekerk wil zeker wat stemmen van het Afrikaner Volksfront afsnoepen, ofwel is hij bekommerd dat de Nasionale Party niet langer gezien wordt als de verdediger van de belangen van de Afrikaner, ” is zijn ontleding van de kritiek.

BELASTINGEN.

Maar ook ekonomisch gaat het niet goed in Zuid-Afrika. De rand heeft op een maand tijd 20 % van zijn waarde verloren en is nu nog slechts een goede 7 Belgische frank waard. Tien jaar geleden waren er dat nog 30. De officiële inflatie staat weer op het punt om boven de 10 % te stijgen en tegen het einde van het jaar wordt ongeveer 14 % verwacht. Officieus ligt de koers een drietal punten hoger. Als gevolg van de stijgende inflatie gaan ook de rentevoeten omhoog : de intrest die de nationale bank aanrekent, ligt in de buurt van 17 %. Ekonomen verwachten ook dat de ekonomische groei van het laatste jaar zal afzwakken. Voor 1995 werd aanvankelijk 3,5 % vooropgezet, maar dat cijfer is intussen door de Universiteit van Zuid-Afrika verminderd naar 2,6 % en volgens de grootste bank, ABSA, zelfs naar 2 %.

Zuidafrikaanse bedrijven desinvesteren nog steeds door kapitaalprojekten op te zoeken in het buitenland. De mijnbouwgroepen Anglo American, Genmin en Anglovaal raken biezonder aktief in o.a. West-Afrika, waar ze “plots” nieuwe goudlagen ontdekken. De belastingdruk op personen neemt snel toe. Vanaf 80.000 rand betaal je 45 % direkte belasting. Indirekte belasting (BTW) staat op 14 %. En dan is er nog een overgangsbelasting van 5 % op lonen boven de 40.000 rand, die de interimregering en de verkiezingen van 1994 moet financieren en wellicht zal verdergezet worden nadat ze officieel in juni moet ten einde lopen. Voor al deze belastingen geeft de staat weinig terug. Pensioen en ziekenfonds zijn in privé-handen en moeten dus bijkomend betaald worden. Belasting op benzine, alkoholische drank en sigaretten nemen pijlsnel toe. Maar ook de hogere inkomensklasse wordt niet gespaard. Zo speelt minister van Gezondheid Nkosazana Zuma met de gedachte om dokters te verplichten drie maanden per jaar gratis gemeenschapsdienst te verrichten. Geen wonder dan ook dat vele dokters en specialisten emigreren. De regering trekt vervangers aan uit Oost-Europa en India, wat leidt tot een snelle achteruitgang van het beroep. Meestal kunnen zij niet kommuniceren met patiënten, wat dikwijls leidt tot desastreuze diagnoses.

Affirmative action of de Zuidafrikaanse versie van positieve discriminatie (zie ook Perspektief, blz. 128) heeft ook al veel schade aangericht : dikwijls uitstekend opgeleide buitenlanders worden vervangen door zwarte Zuidafrikanen, waarbij hun vaardigheden meestal niet in aanmerking genomen worden.

Een andere faktor die vooral vele Engelstaligen, maar ook Boeren aan emigratie doet denken, is het geweld. Tientallen boeren werden verleden jaar net voor de verkiezingen vermoord. Aangezien de politie en het leger niet in staat waren om de aanvallen onder beheer te brengen, moesten de boeren hun eigen bescherming waarnemen via kommando’s. Boeren bewapenden zich uit noodzaak, maar de meeste aanslagen werden uitgevoerd tegen bejaarde landbouwers die zich niet konden verdedigen. Over het gehele land werden er in april 1994 gemiddeld 50 moorden per dag aangemeld bij de politie. In de eerste 11 maanden van 1994 waren er meer dan 16.000 moorden. Op een doordeweekse dag in het begin van 1995 meldde de politie in en om Johannesburg de volgende misdaden aan : 223 inbraken, 25 autokapingen, 94 autodiefstallen, 4 moorden en 10 gewapende overvallen. Het officieel werkloosheidscijfer van ruim 30 % (in de praktijk ongeveer 46 %) is daar niet vreemd aan.

Geen wonder dan ook dat vele Afrikaner-boeren ernstig overwegen om te emigreren. Precieze cijfers en details kan of wil Viljoen niet geven. Hij is er echter van overtuigd dat een aanzienlijk aantal boeren de noordelijke grens zal oversteken. In de rest van Afrika kunnen ze in alle rust hun eigen gemeenschapsleven leiden, zonder inmenging van een nieuwe regering die indruist tegen hun waardenstelsel. Bovendien voelen ze zich welkom en kunnen ze hun beroep, waarin ze experts zijn, weer rustig uitoefenen in uitstekende klimatologische omstandigheden.

Voor een moegetergde Afrikaner is dat een interessant gegeven. Volgens Constant Viljoen is het ANC bezig aan de “psychologische ontmanteling van het Afrikaner-volk” (zie kader : De generaal). De toekomst zal echter moeten uitwijzen in welke mate de boerengemeenschap bereid zal zijn de banden met het moederland door te knippen om elders een nieuwe toekomst uit te bouwen.

STIJN DE PRETER

MOBOETOE Topoverleg met de leiders van de Zuidafrikaanse boeren, die vooral in Shaba/Katanga mogelijkheden zien.