‘De corona-aanpak is ook nu de juiste’

De vooraanstaande Britse economische historicus Adam Tooze is een van de belangrijkste chroniqueurs van dit moment. Om de huidige crisissen het hoofd te bieden pleit hij voor maatregelen zoals tijdens de coronacrisis. “Er moet inkomenssteun komen, en steun voor bedrijven die moeten sluiten omdat ze hun gasverbruik willen verlagen.”

“Terwijl onze eerste reactie op 2020 er een van ongeloof was, zou het devies voor de toekomst moeten luiden: ‘Dit is nog maar het begin.'” De slotzin van Adam Toozes vorig jaar verschenen boek Shutdown, over hoe de wereldeconomie zich uit de coronacrisis worstelde, had onbedoeld een profetisch kantje. “We moeten de huidige crisis zien als een soort continuüm, niet als een verrassing”, zegt Tooze. Om de ontwikkelingen van vandaag te omschrijven, gebruikt hij de term ‘polycrisissen. “Op dit moment verontrusten mij vooral de uitdijende effecten van een driedubbele schok: de stijgende rente, de sterkere dollar en de oplopende energieprijzen”, stelt Tooze. “De wereldeconomie wordt dooreengeschud. Het gaat heel snel en het is verontrustend, maar ook fascinerend, want je ziet pas bepaalde verbanden wanneer alles een keer door elkaar wordt gehaald, zoals nu. Dit tijdsgewricht maakt ons gevoelig voor het onevenwichtige en soms gewelddadige krachtenspel van de geschiedenis. Het zou ons ook de ogen moeten openen voor wat een meer permanente staat van zijn zal blijken.”

Veel Europeanen zijn ongerust over de ontsporende gasprijzen. Hoe verklaart u die nooit geziene stijging?

ADAM TOOZE. “De gasmarkt is niet zoals de oliemarkt. Er is als het ware een wereldwijde poel olie, terwijl je voor gas drie markten hebt. Op de Amerikaanse gasmarkt zijn de gasprijzen belachelijk laag, doordat er meer schaliegas wordt geproduceerd dan de plaatselijke behoefte. Dan heb je nog het Europese en het Euraziatische pijpleidingensysteem, dat tot voor kort ook goedkoop gas leverde. En tot slot is er vloeibaar gas, lng, dat vrij marginaal was en vooral aan Japan werd geleverd. Die broze en gefragmenteerde markt heeft een enorme schok gekregen door de oorlog in Oekraïne.”

Gezinnen en bedrijven kreunen onder de oplopende kosten. Hoe komen we daaruit? Zijn reddingspakketten zoals tijdens de coronacrisis aan de orde?

TOOZE. “Ja, dat is de juiste aanpak voor dit probleem. Er moet inkomenssteun komen, en steun voor bedrijven die moeten sluiten omdat ze hun gasverbruik willen verlagen. Als het zover komt dat we gas voor de industrie moeten rantsoeneren, moeten we dat zeker doen en tijdelijke werkloosheid inzetten om dat mogelijk te maken.

“We moeten blij zijn dat de Europese prijs voor CO2-uitstoot op een recordhoogte staat. Daar mogen we niet van afwijken. Er is niets mis mee dat het voor rijke mensen te duur wordt om hun zwembaden te verwarmen. Maar we kunnen niet toestaan dat de lage inkomens het slachtoffer worden, doordat hun energierekening plots 700 euro per maand bedraagt. We moeten niet naïef zijn. In een normaal jaar sterven in de winter mensen van de kou. Arme en oude mensen zijn daar het meest kwetsbaar voor. Als we de energiecrisis niet aanpakken, riskeren we een verschrikkelijke stijging van de oversterfte.”

De beleidsmakers lijken vooral controle op de markt te willen krijgen.

TOOZE. “Prijzenplafonds en lagere energiebelastingen stellen de consument gerust en zijn daarom populair. Maar met prijsafspraken geef je het verkeerde signaal. Bovendien zijn ze inefficiënt, omdat je er de hogere inkomens mee subsidieert. Als er prijslimieten komen, moet dat dus nauwkeurig gebeuren, om de juiste prikkels te behouden. Het kan misschien door een plafond in te stellen op een niveau dat overeenkomt met de consumptie voor essentiële doeleinden.”

Een andere grote zorg is de oplopende inflatie, waarvoor de centrale banken veel kritiek krijgen.

TOOZE. “Ik ga niet mee in de retoriek dat de centrale banken gefaald hebben, of in de paniekzaaierij van ontsporende inflatie zoals in de jaren zeventig. Het was een berekende gok om heel snel uit de coronacrisis te komen. Dat was toen meer dan welkom. Daarna kwamen er vorig jaar al onverwachte schokken in de aanvoerketens, die de oorlog in Oekraïne nog verergerd heeft. De centrale banken doen wat ze in die omstandigheden moeten doen: de voet van het gaspedaal halen.”

De analogie met de jaren zeventig gaat dus niet op?

TOOZE. “De inflatie werd toen gedreven door en droeg bij tot het klassieke maatschappelijke conflict tussen arbeid en kapitaal. Het was de laatste grote confrontatie tussen die twee in de westerse wereld. Daardoor was de inflatie toen veel moeilijker te controleren. Het was werkelijke inflatie, waarbij de prijzen en de lonen gelijk omhooggingen, terwijl we nu vooral een eenzijdige schok in de prijzen meemaken en de lonen daar ver achterblijven. Uit het oogpunt van de centrale bankier kun je, met enig cynisme, zeggen dat de verzwakte organisatiekracht van arbeid ervoor zorgt dat de inflatie veel makkelijker te controleren valt. De centrale bankiers slapen momenteel heel gerust. Anderzijds is de huidige inflatie sociaal onrechtvaardiger dan toen.”

Ziet u van ergens een goed gemikt beleidsantwoord komen op de uitdagingen van dit moment?

TOOZE. “China heeft zich klem gezet met zijn coronabeleid en de oplopende spanningen rond Taiwan en Xinjiang (conflict met de Oeigoeren, nvdr). Enkel Europa trotseert de polycrisissen in hun volle complexiteit. Maar dat is evenmin een succes. Het is ongelooflijk hoe knullig de Europese beleidsmakers de Oekraïnecrisis aanpakken. Voor ze tot een akkoord wilden komen over geldstromen richting dat land, zijn ze op vakantie gegaan. Dat is te gek voor woorden en onvergeeflijk. Maar op zijn minst is de bandbreedte van de Europese politiek ruim genoeg om de uitdagingen van vandaag te bevatten.”

Dat zijn harde woorden.

TOOZE. “Het alternatief is te vervallen in een algemene kritiek op de politieke klasse, zeggen dat alle beleid faalt, dat er nergens oplossingen vandaan komen en dat iedereen even slecht is. Dat is geen gezonde manier van denken. We kunnen de uitdagingen niet uit de weg gaan, en we kunnen ons zulke diepe vormen van cynisme niet veroorloven. We moeten ons met z’n allen engageren om relatief betere oplossingen te vinden, ook al is dat op zich een vrij bescheiden doel.”