De beheerder van de nucleaire spaarpot

Indien Doel 3 en Tihange 2 vervroegd moeten sluiten, dan moet Synatom sneller dan verwacht geld uittrekken voor de verwerking van het nucleair passief.

Of het nu Doel 1 en 2 zijn in 2016, of Doel 3 en Tihange 2 die nog dit jaar sluiten, de kans is groot dat Synatom binnenkort de beurs moet opentrekken. Want de Electrabel-dochter is onder andere verantwoordelijk voor de ontmanteling van de nucleaire centrales.

Daarvoor heeft ze veel geld nodig: de jaarrekening 2011 vermeldt 6,5 miljard euro aan voorzieningen voor risico’s en kosten. Eind dit jaar is dat 7 miljard euro. Grosso modo is twee derde daarvan bedoeld voor het beheer van de splijtstoffen die werden bestraald in de kerncentrales, en het andere derde voor de ontmanteling van de kerncentrales zelf.

Synatom telt twintig werknemers. Ongeveer een derde van hen houdt zich bezig met de aankoop van nucleaire brandstof voor de bevoorrading van de centrales. Een andere tak buigt zich over de bestraalde splijtstof (de opslag op de site, de aankoop van containers) en ten slotte is er de financiële tak.

Gespreide betaling

Die laatsten beheren de middelen. Want Synatom is geen gewoon spaarpotje: driekwart van zijn middelen mag het uitlenen, tenminste zolang Electrabel een goede kredietrating behoudt. Het jaarverslag 2011 vermeldt een lening van 454 miljoen euro aan de hoogspanningsnetbeheerder Elia, een van 80 miljoen aan de distributienetbeheerder Eandis en afgeschreven leningen aan het Canadese Powertech Uranium. “We lenen ook geld uit aan Ores, de Waalse tegenhanger van Eandis”, meldt gedelegeerd bestuurder Robert Leclère. “Wij hebben een zeer voorzichtige leenpolitiek, met veel obligaties van goede kwaliteit. De veiligheid van het uitgeleende kapitaal primeert op de eventuele rentewinsten.”

Volgens Leclère brengt een vervroegde sluiting van Doel 3 en Tihange 2 Synatom dan ook niet in de problemen. “We hebben nu 6,5 miljard euro, en eind dit jaar een kleine 7 miljard. Dat is veel geld, maar de betalingen zullen gespreid gebeuren. Als alles normaal verloopt tussen 2016 en 2035. Als één of twee kernreactoren vervroegd sluiten, moeten we onze modellen herbekijken. Maar in principe betekent een vervroegde sluiting ook dat er minder kosten zijn voor bestraalde brandstoffen. Sowieso kan een obligatie altijd worden verkocht, dus zal er geen sprake zijn van een liquiditeitsprobleem.”

Onduidelijkheid

Met de 6,5 miljard euro voorzieningen beantwoordt Synatom aan de wettelijke vereisten. Al is daar af en toe ook onduidelijkheid over. De Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) trok in februari vorig jaar naar de Raad van State omdat volgens het Niras eind 2010 241 miljoen euro te weinig zat in de spaarpot van Synatom.

Dat tekort is het gevolg van een andere berekeningsmethode. Maar Synatom kan zijn berekeningsmethode niet zomaar wijzigen. Het heeft daarvoor het fiat nodig van de Commissie voor Nucleaire Voorzieningen (CNV). Die toetst om de drie jaar, de laatste keer in november 2010, de plannen en provisies van Synatom.

In die CNV hadden bij haar oprichting in 2003 zes experts zitting: drie topambtenaren, één vertegenwoordiger van de energieregulator CREG en twee van de Nationale Bank. Maar in april 2007 breidde toenmalig minister van Energie, Marc Verwilghen, het ledenbestand uit met drie vertegenwoordigers van Synatom.

Vooral de groene partijen maakten daarover in het parlement stennis omdat de gecontroleerde op die manier volledig inzage krijgt in de methodiek en timing van de controle-instantie. “Ik begrijp de commotie”, zegt Leclère. “Het voordeel is wel dat de Commissie daardoor over alle informatie beschikt. Maar de regering beslist of die samenstelling zo blijft.”

Dat de ene overheidsinstantie naar de rechtbank stapt tegen een beslissing van een andere overheidsinstantie, is op zijn minst opmerkelijk. Al werd de soep uiteindelijk niet zo heet gegeten als ze werd opgediend. Directeur algemene diensten Valentine Vanhove van het NIRAS laat weten dat de CNV haar beslissing introk. “Daardoor had ons verzoek tot nietigverklaring geen voorwerp meer.”

Het Niras gaf in juli een nieuw advies over de berekeningsmethoden, en nu moet de CNV opnieuw beslissen. Die beslissing wordt verwacht in september. Leclère hoopt dat staatssecretaris voor Energie, Melchior Wathelet, intussen duidelijkheid schept in de rolverdeling tussen CNV/Synatom en Niras. “Het Niras oordeelt op basis van de cijfers over mogelijke financieringsscenario’s, terwijl het controleren van die scenario’s een taak van de Commissie is.” Al zijn andere experts weinig happig op een aangescherpte taakverdeling, zolang Synatom ook zelf aanwezig blijft in die Commissie.

Intussen op de rechtbank

Het blijft een open vraag of het beheer van het geld voor de nucleaire afbraak wel bij een dochter van een privébedrijf hoort. Van de 2 miljoen aandelen Synatom is er één in handen van de Belgische overheid, de rest zit bij Electrabel. Jaarlijks wordt een relatief bescheiden dividend uitgekeerd: 867.595 euro in 2011, al blijft dat peanuts voor de nutsgroep.

Electrabel gebruikte Synatom ook voor de fiscale optimalisering van de zogenaamde nucleaire rente. De regering verplichtte de uitbaters van kerncentrales in 2008 250 miljoen euro te betalen, niet in de laatste plaats om de begroting te doen kloppen.

Dat leidde ook tot vier rechtszaken, waarvan drie met EDF Luminus, dat trekkingsrechten heeft op een deel van de geproduceerde kernenergie. Synatom eist dat EDF Luminus voor 2009 en 2010 nog 11,6 miljoen euro betaalt als bijdrage in de nucleaire rente, maar EDF betwist dat Synatom de bevoegdheid heeft om die belasting vast te stellen. Die twee zaken komen een eerste keer voor de rechtbank op 6 september.

EDF Luminus en EDF Belgium hebben ook een procedure lopen om wat ze al aan nucleaire rente hebben betaald, terug te vorderen. Ten slotte heeft ook moeder Electrabel zowel de Belgische staat als haar dochter Synatom voor de rechter gedaagd om terugbetaling te krijgen van alle sommen die in 2008, 2009 en 2010 zijn betaald. Wordt vervolgd in het voorjaar van 2013.

LUC HUYSMANS

“Ook bij een vervroegde sluiting van sommige kerncentrales zal er geen sprake zijn van een liquiditeits-probleem”